بخشی از مقاله
تعیین پتانسیل پارك گمبوعه شهر اهواز به منظور استقرار کاربري تفرج متمرکز
-1 چکیده
منابع وجاذبه هاي موجود در یک کشور اساس توسعه گردشگري را مهیا می سازد. امروزه فعالیت هاي تفریحی و گردشگري به عنـوان صنعتی پویا و در حال رشد معرفی شده است، بنابر این بـراي فـراهم کردن بستر مناسب جهت توسعه امر گردشگري ،شناسایی این جاذبه ها در مرحله اول وبرنامه ریزي براي توسعه آنها در مرحله دوم امري ضروري است.
پارك جنگلی گمبوعه با مسـاحت 30 هکتـار در غـرب اسـتان خوزستان و در شمال غربی شهرستان اهواز واقع گردیده اسـت. .ایـن منطقه به دلیل جاذبه هاي طبیعی ،از جمله عرصه هـایی اسـت کـه واجد پتانسیلهاي مناسب جهت توسعه کاربري تفرجگاهی است.
این مطالعه با هدف تعیین تـوان اکولـوژیکی منطقـه بـه منظـور استقرار کاربري تفرج متمرکز به انجام رسـید . بـدین منظـور پـس از شناسایی منابع اکولوژیکی عرصه تحت بررسی در مقیاس 1:250000
اطلاعات لایه هاي نقشه اي براساس مشـابهت ویژگیهـاي اکولوژیـک واحدبندي انجام شد. واحدهاي ارائه شده با استفاده از مدل تاپسیس برحسب اجراي فعالیتهاي تفرجی رتبه بندي شدند.سرانجام بـا تهیـه نقشه آنالیز سـایت،و نقشـه هـاي پایـه فراینـد طراحـی و جـایگزینی المانهاي تفرجگاهی درسایت طبـق ضـوابط و اسـتانداردهاي موجـود انجام شد ، و در نهایت پیشنهاداتی جهت مدیریت بهتر تفرجگـاه بـه نحوي که سیستم مدیریت بویژه در تامین مالی حتی المقدور مستقل باشد و مشارکت مردم بومی در آن لحاظ شود ارائه گردیده است.
-2 واژه هاي کلیدي
پارك ، تفرج متمرکز، تاپسـیس، سیسـتم اطلاعـات جغرافیـایی، ارزیابی .
-3 مقدمه
دانش اکوجهانگردي یا گردشگري طبیعت یکی از پر جاذبه ترین و در عین حال پرمنفعت ترین علوم وابسته به منابع طبیعی و محـیط زیست تلقی می شود که به عنوان ابزاري بـراي افـزایش درآمـد ملـی کشورهاي کمتر صنعتی به شدت مورد توجه قرار گرفته است (امـانی ،.( 1383
پارك جنگلی گمبوعه در بخش حمیدیـه شهرسـتان اهـوازواقع شده است که به دلیل بکر و دست نخورده بـودن منطقـه ، مراتع بدیع وچشم اندازهاي فراوان، نزدیکی به شهر و امکانات موجود درآن و نیز امکـان دسترسـی سـواره بـه آن ، مکـان مناسـبی جهـت کاربري تفرجی می باشد که دربیشتر ایام سال پذیراي افـراد زیـادي اعـم از روسـتاهاي همجـوار ،شهرســتان اهـواز وسـایر نقـاط اسـتان خوزستان می باشد که به علت دارا بودن وسعت زیاد و امکانات پیـک نیک و چادر زدن زمینههاي لازم را براي گذرانـدن اوقـات فراغـت در فضاهاي طبیعی و برانگیختهشدن احساساتی مانند پیوند با طبیعت و بازگشت به خویشتن، شادي و خوشـحالی، رهـایی و آزادي و فـراز از زندگی روزمره را براي مردم فراهم میآورد.از این رو در ایـن تحقیـق سعی شده با بهره گیري از سیستم اطلاعـات جغرافیـایی و روشـهاي تصمیم گیري چنـد معیارهمـدلی ارائـه شـود کـه تناسـب بخشـهاي مختلف را جهت فعالیت هاي تفرجی ارائه دهد.
-4 داده ها و روش کار
روش تحقیق در این پروژه ، تحلیلی- کاربردي است، و بر اساس فرآیند برنامه ریزي و طراحی محیط است که به منظور بهبود استفاده از منظر طبیعی ،ارتقاءبصري،بهبود صنعت اکوتوریسم و....مورد استفاده قرار گرفته است.در روش تحلیلی نه تنها مسئله توصیف می شود بلکه علت و معلول ها تجزیه و تحلیل می شود . کل به اجزاء تقسیم شده و جزء به جزء مورد برسی قرار می گیرند و روابط بین اجزاء با یکدیگر و عوامل موثر بر آن تحلیل می گردند. تجزیه و تحلیل اطلاعات به صورت ارزیابی کمی و کیفی ،بر اساس اطلاعات کیفیات محیطی انجام شده است که در نهایت ما را به فرآیند طراحی رهنمون می کند.
داده هاي مورد استفاده در مطالعه:
1. نقشه هاي با مقیاس 1:250000 مربوط به عوامل اکولوژیکی (زیستی و فیزیکی) منطقه .
2. لایه هاي اطلاعاتی مربوط به منطقه تهیه شده بااستفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی .
3. عکس و تصاویر ماهواره اي از منطقه .
معرفی منطقه مطالعاتی پارك جنگلی گمبوعه در غرب استان خوزستان و در شمال غربی شهرستان اهواز و در مختصات جغرافیایی 266521 تا 265616 طول شرقی و 3474424 تا 3475115 عرض شمالی واقع گردیده است و داراي مساحت 30 هکتار می باشد که مسطح و داراي پستی و بلندي کم با شیب غالب 0-2 درصد میباشد متوسط درجه حرارت سالانه در ایستگاه سینوپتیک اهواز برابر 25/4 درجه سانتیگراد بدست آمده است.
مقدار بارش سالانه 450/3 میلیمتر و بیشترین میزان بارش فصلی و بعد از آن فصول پاییز و بهار با سهمی معادل 40/7 و 9/6 درصد قرار دارند ضریب دو مارتن ایستگاه سینوپتیک اهواز 6/45 برآورد شده که بر اساس اقلیم نماي دو مارتن، اقلیم منطقه خشک است از نظر چینهشناسی قدیمیترین سازندهاي موجود در خارج از منطقه مورد مطالعه را، سازندهاي آغاجاري و میشان تشکیل می دهند در صورتی که در محدوده پارك جنگلی گمبوعه تنها رسوبات کواترنر و عهد حاضرکه حاصل از فرسایش سازندهاي مذکور می باشند
آب فضاي سبز پارك از کانال خاکی که در قسمت جنوبی پارك است استفاده می شود . کانال خاکی پارك منشعب شده ازکانال بتنی می باشد که آب آن از طریق رودخانه کرخه تامین می شود.
با توجه به بازدیدهاي کارشناسی از منطقه طرح مشخص گردید که آب شرب پارك از طریق تصفیه خانه موجود در روستاي دهکده که در فاصله 12 کیلومتري از پارك قرار دارد قابل استحصال است و از نظر کیفی در شرایط مطلوبی قرار دارد و دبی آن جوابگوي نیاز شرب منطقه طرح می باشد .
بر اساس بازدیدهاي میدانی گونه هاي گیاهی پارك سپستان، گز، توت، شکر تیغال، سریم، خرزهره،کهور، اکالیپتوس، کنار، کونوکارپوس ونخل خرما می باشند . خاك منطقه عمیق با محدودیت شوري وقلیایت زیاد وپستی وبلندي کم تا متوسط و زهکشی متوسط و نفوذپذیري متوسط می باشد. اسیدیته خاك بین 8تا 8/4 و بافت لومی رسی می باشد.
از جمله مناطق مسکونی موثر برپارك می توان به روستاي گمبوعه بزرگ و کوچک،شبلیه ، شهرهاي اهواز و حمیدیه اشاره کرد. وسیله حمل و نقل
و امکان دسترسی از طریق مسیرها خودرو بوده و راه هوایی و آبی در مجاورت محدوده طرح موجود نمی باشد. جمعیت اهواز 1338126 نفر ،گمبوعه بزرگ 1846 نفر و مابقی روستاهاي اطراف محدوده طرح زیر500 نفر برآورد شده است.
-5 یافته ها
شکل زمین شامل یگانهاي طبیعی زمین است که هر یگان در شرایط مشابه اقلیم، فرسایش، هوازدگی و نشست توده ها تحول یافته و به شکل فعلی درآمده است. از یگانهاي شکل زمین می توان در شناسائی منابع اکولوژیکی و ارزیابی توان بهره گیري کرد.همچنین شکل گیري خاك و رستنیهاي هر منطقه را می توان ازروي واحدهاي شکل زمین آن پیش بینی نمود. به تعبیري یگانهاي شکل زمین هرمنطقه معرف توان فیزیکی یا اکوسیستمهاي منطقه می باشد. مولفه هاي اصلی در تهیه نقشه واحدهاي شکل زمین هرمنطقه، نقشه هاي شیب، جهت و ارتفاع از سطح دریا میباشد که درمنطقه مطالعاتی با روي همگذاري لایه هاي مذکور تحت برنامه سیستم اطلاعات جغرافیایی تولید و مساحت هر یگان محاسبه گردید.
نقشه -(1) واحد شکل زمین
جدول -(1) لایه واحد شکل زمین
به منظور بهره گیري بیشتر از اطلاعات مربوط به هریک از واحدهاي شکل زمین در طرح ریزي توسعه تفرجگاهی ، این نقشه با نقشه هاي زمین شناسی، پوشش گیاهی رویهم گذاري شد ونقشه واحد زیست محیطی استخراج گردید.
نقشه -(2) واحد زیست محیطی
جدول -(2) لایه واحد زیست محیطی
پس ازآن لایه هایی با ویژگی هاي نزدیک به یکدیگر با هم ادغام شده و کل سایت پارك نهایتا" به 11 واحد تقسیم میشود،ویژگی هاي هر واحد به شرح زیر ارائه میشود.:
نقشه – ( 3) واحدبندي منطقه مطالعاتی
ویژگی واحدها واحد:1 این واحد با مساحتی برابر با 10 هکتار، داراي شیب ملایم
0-8 درصد بوده فاقد هر گونه کاربري و سازه ي در این بخش است.این واحد 33.56 در صد از کل سایت را شامل می شود و داراي رسوبات قدیمی حاشیه رودخانه همراه با شیب وپستی وبلندي ملایم با تراکم گیاهی % 61 می باشد. این بخش داراي شرایط طبیعی و پوشش گیاهی مناسب می باشد.
واحد:2 این واحد با مساحتی برابر با 0.8 هکتار، داراي شیب ملایم-8 0 درصد است که 2.78 در صد از کل سایت را شامل می شودوداراي داراي خاکهاي کم عمق تانیمه عمیق همراه سنگریزه باتراکم گیاهی % 20/1 میباشد.
واحد:3 این واحد با مساحتی برابر با 3.4 هکتار، داراي شیب ملایم است.این واحد 11.34 در صد از کل سایت را شامل می شود و داراي خاکهاي کم عمق تانیمه عمیق همراه سنگریزه با تراکم گیاهی 17.1 % می باشد. دراین واحد راه دسترسی مشاهده شده وداراي پوشش طبیعی کمی میباشد. این واحد درمجاورت ورودي سایت واقع شده است .
واحد:4 این واحد با مساحتی برابر 0.4 هکتار، داراي شیب ملایم و گیاهان متراکم می باشد.این واحد 1.5 در صد از کل سایت را شامل می شود و داراي رسوبات قدیمی حاشیه رودخانه همراه با شیب وپستی وبلندي ملایم با تراکم گیاهی % 44 . 5 می باشد.
واحد:5 این واحد با مساحتی برابر با 1.37 هکتار، داراي شیب ملایم است.این واحد 4.57 در صد از کل سایت را شامل می شود و داراي تراکم گیاهی % 8 . 7 می باشد. خاك آن داراي فرسایش پذیري می باشد.
واحد:6 این واحد با مساحتی برابر با 1.5 هکتار، داراي شیب ملایم است.این واحد 5.03 در صد از کل سایت را شامل می شود و داراي خاکهاي کم عمق تانیمه عمیق همراه سنگریزه با تراکم گیاهی % 9/7 می باشد. این بخش از پارك ساختمانها وبقایایی از دوران جنگ تحمیلی موجود می باشد .
واحد:7 این واحد با مساحتی برابر با 0.037 هکتار، داراي شیب ملایم است. این واحد 0.13 در صد از کل سایت را شامل می شود وداراي خاکهاي کم عمق تانیمه عمیق همراه سنگریزه با تراکم گیاهی % 39 می باشد. در این قسمت پارك نهالکاري صورت گرفته که بایستی حفاظت ونگهداري لازم صورت گیرد.
واحد:8 این واحد با مساحتی برابر با 1.68 هکتار، داراي شیب ملایم است. این واحد 5.62 در صد از کل سایت را شامل می شودو داراي خاکهاي کم عمق تانیمه عمیق همراه سنگریزه با تراکم گیاهی 18.9% میباشد. در این قسمت پارك نهالکاري صورت گرفته که بایستی حفاظت ونگهداري لازم صورت گیرد.
واحد:9 این واحد با مساحتی برابر با 1.9 هکتار، داراي شیب ملایم است.این واحد 6.36 در صد از کل سایت را شامل می شود و داراي خاکهاي کم عمق تانیمه عمیق همراه سنگریزه با تراکم گیاهی % 25 می باشد. این منطقه داراي پوشش گیاهی تنک بوده و در مجاورت با زمینهاي زراعی می باشد .
واحد:10 این واحد بامساحتی برابر با 7.64 هکتار، داراي شیب ملایم است.این واحد 25.46 درصداز کل سایت را شامل می شود و داراي خاکهاي کم عمق تانیمه عمیق همراه سنگریزه با تراکم گیاهی % 4 . 8 می باشد. در یاچه اي مصنوعی و نیازبه بازسازي در این بخش موجود می باشد.
واحد:11 این واحد با مساحتی برابر با 1.1 هکتار، داراي شیب ملایم است.این واحد 3.96 در صد از کل سایت را شامل می شود و داراي خاکهاي کم عمق تانیمه عمیق همراه سنگریزه با تراکم گیاهی % 49 می باشد.
جهت برنامه ریزي اولویتهاي تفرجی درگام اول با توجه به خصوصیات محیطی بخش بندي صورت گرفته و پس از آن با کمک مدل تاپسیس از طریق 7 معیار مهم شامل نزدیکی به امکانات تفرجی ، نزدیکی به جاذبه هاي فرهنگی مذهبی ، نزدیکی به منبع تامین آب ، شرایط خاك ، نزدیکی به مسیر دسترسی، شرایط توپوگرافی وویژگیهاي محیطی مناسب،تراکم پایین پوشش گیاهی هر بخش از نظر اولویت تفرجی نسبت به سایر بخشها مورد بررسی قرار میگیرد .
