بخشی از مقاله
چکیده
معماری گذشته ما دارای هویت بوده چرا که متناسب با فرهنگ،اقلیم، کاربران و منطقه طراحی می شد، که در آن آرامش و راحتی احساس می شد ولی امروزه هیچ رنگ و بویی از این معماری در ساختمان ها مشاهده نمی شود .معماری امروز انعکاس دهنده فاکتورهای بومی ، محله ای، منطقه ای و اقلیمی سایت خود نیست . بی شک این معماری نه تنها هویت بومی و محله ای را تقویت نمی کند بلکه در مسیر حرکت جهانی تک قطبی و یک صدا و یک فرهنگ در حال حرکت است.
شهداد از جمله شهرهای حاشیه دشت لوت واقع در استان کرمان، دارای باد های با سرعت نسبتا بالا است و بر عناصر شکل گرفته معماری در این منطقه تأثیر گذار بوده است. از این رو هدف از شناسایی مؤلفه های مؤثر معماری بومی منطقه شهداد در این مقاله، تحلیل باد در شکل گیری فضاها و ساخت و ساز های معماری در این شهر است. در این راستا که از روش توصیفی - تحلیلی بهره برده شده، معماری بومی به عنوان راهکاری برای مقابله با باد مزاحم و همچنین بهره از آن جهت تأمین آسایش حرارتی پرداخته شده است. لذا می توان از این راهکار جهت تأمین آسایش، به دیگر مکان ها که دارای چنین اقلیمی هستند، بهره برد.
مقدمه
امروزه با هرکس درباره معماری بومی به گفت و گو نشینیم بی اختیار به ورق زدن دفتری می پردازد که سخن ها و شکل هایی از گذشته در آن نوشته آمده و منقوش اند ؟امروزه همه به معماری بومی به عنوان میراثی از گذشته ها می نگرند، و حتی این شک را به خود راه نمی دهند که آنان نیز همین امروز هم می توانند زاینده معماری ای باشند حاوی آن دسته از زیبایی ها و جاذبه ها و ترنم ها که این عنوان به خاطر می آورد.
معماری بومی چیزی نیست که ما نتوانیم امروزه بیافرینیم، و چیزی نیست که دیگران بسیار پیش از ما ساخته و دیگر کسی را توان آفرینش نباشد.معماری بومی یعنی مجموعه واحد های شهری که در سرزمینی معین گرد هم آمده اند وبا هماهنگی هایی که در زمینه شکل، زمینه حجم گذاری یا پلان، در زمینه کاربری، در زمینه رنگ آمیزی و آهنگ سطوح پر و خالی و... هماهنگی هایی را در بردارند.
شهداد به عنوان شهری در حاشیه دشت لوت، دارای اقلیمی ویژه به جهت قرارگیری در حاشیه منطقه ای که گرمترین نقطه کره زمین در آن قرار دارد و همچنین بادهایی که همراه با گرد و غبار از بیابانها و کویرهای مجاور این منطقه می وزد، می باشد .معماری فضاهای زندگی شهداد به تدریج برای همساز نمودن خود با این محیط دچار تغییراتی گشته است
معماران این منطقه برای بهره گیری از مزایا و مقابله با خطرات باد که از عوامل تأثیرگذار مهم اقلیمی این ناحیه محسوب میگردد، از راهکارها و اصولی استفاده نموده اند که منجر به تغییرات در کالبد معماری نیز شده است
روش تحقیق
تحقیقی که پژوهشگر قصد انجام آن را دارد، از نوع توصیفی-تحلیلی می باشد. در این پژوهش از دو روش : کتابخانه ای - کلیه ی کتابها، رساله ها، پایان نامه ها، فصل نامه ها، جراید، نقشه ها، سایتهای اینترنتی و - ... مراجعه و اطلاعات مورد نیاز جمع آوری گردیده است و روش میدانی - مراجعه به منطقه ی مورد تحقیق، با تهیه ی عکس، اخذ اطلاعات از اهالی و مسئولین، مصاحبه و مشاهده آمار و... - اطلاعات لازم جمع آوری گردیده است.
مروری بر تحقیقات گذشته
تعریف معماری بومی
مریم فلاح - - 1392، در مقاله ای با عنوان " تأثیر فرهنگ بر معماری بومی" بیان می کند که بنا بر تعریفی که پاول الیور از معماری بومی دارد، معماری بومی، آنگونه از معماری است که از درون جوامع رشد می کند و طی زمان خودرا با شرایط اجتماعی و اقلیمی و فناوری سازگار می سازد و تکامل می یابد وبا ارزش ها، اقتصاد و شیوه های زندگی فرهنگ هایی که مولد آن ها هستند سازگار می باشند ویا بطور خلاصه معماری بومی، معماری مردم و معماری توسط مردم و نه برای مردم است. در این تعریف یکی از شاخصه های معماری بومی که مشارکت مردم در ساخت این گونه از معماری ، قابل ملاحظه است و همچنین توجه به ارزش ها و همسازی آن لاطبع طبیعت است.
ویژگی های معماری بومی در مناطق گرم و خشک بر اساس دیدگاه نظریه پردازان
نگاهی به بافت تاریخی شهرهای ایران این نکته مشهود است که شکل گیری بافت و سیمای شهری با اقلیم و معماری بومی به صورتی هماهنگ و منسجم پیوند خورده ا ست شناخت پدیده های طبیعی نیز بدون درک و فهم دوعامل اقلیم و تاثیر آن بربناها که مشخص کننده ظرف و مظروف آن پدیده هستند، امکان پذیر نیست؟ الگوی بومی و دانش بومی این سرزمین کهن همواره سربلند بوده است
محمود توسلی1353، اعتقاد دارد که از راه حل هایی که برای جواب گفتن به مشکلات ناشی از مسائل آب و هوایی در اقلیم گرم و خشک به چشم می خورد می توان به کم کردن تماس با گرما وآفتاب تند تابستان به خصوص از طریق ترکیب فشرده و بسته مجموعه ها، ایجاد گذرهای باریک و بلند، ساخت لبه های بام برای ایجاد سایه بر بام و بلند تر شدن دیوار خانه ها، استفاده از رنگ روشن کاهگل، استفاده از شکل گنبدی بام برای افزایش سطح سایه و پس دادن گرما در شب و دیوارها و بام های کلفت برای جلوگیری از نفوذ گرما، مجاورت خانه ها برای ایجاد بافت متراکم، استفاده از حیاط های گود، استفاده از سرداب زیر ایوان و پنج دری، استفاده از بادگیر در قسمت تابستان نشین و استفاده از هواکش ها در بام اشاره کرد. او اعتقاد دارد که جهت اجزا در ارتباط با تابش به اینگونه است که ایوان وتالار به سمت شماله شرق برای قرار گرفتن در سایه وزمستان نشین برای استفاده از آفتاب به سمت جنوب غرب قرار می گیرد.
شهداد
شهداد شهری است، که در فاصله 93 کیلومتری شمال شرقی شهر کرمان واقع شده است. این شهر از نظر موقعیت جغرافیایی در طول جغرافیایی91"22 طول شرقی نصف النهار مبداء و در عرض جغرافیایی 73"29 عرض شمالی از خط استوا قرار دارد و ارتفاع از سطح دریا 273 متر است. منطقه شهداد 140 کیلومتر با دشت لوت مرز مشترک دارد و در حاشیه غربی دشت و در منطقه بیابانی جنوب شرقی ایران واقع شده است.
به علت عوامل طبیعی همچون سیل های متعدد و یا پیشروی کویر شهر رو به سوی غرب دارد و گسترش آن به پای کوه در حرکت است و ازجانب مشرق به مرور زندگی ترک و به بیابان بدل می شود و شن و ماسه از مظاهر طبیعی اطراف این شهر می باشد و تپه های ماسه ای گاهی آباد ی ها را فراگرفته و حصارها و نخلستان ها در ماسه غرق شده اند.
بررسی معماری شهر شهداد:
فرم اصلی شهر به صورت خطی در دوطرف خیابان اصلی شهر که به صورت مستقیم به طول 3 کیلو متر از غرب به شرق در سال1334 احداث شده، با فرعی هایی که از سمت های شمال و جنوب به آن داده شده، دیده می شود. منازل مسکونی و ساختمان های اداری اغلب به صورت پراکنده در لابه لای فضای سبز ”باغات خرم“ مشاهده می شود و شهر دارای محله های متعددی می باشد و این محلات به صورت یکپارچه در کنار یکدیگر واقع شده اند و مرز دقیق و مشخصی برای آنها معین نشده است و بازار قدیمی شهداد در یکی از این محله ها ”محله قلعه“ واقع شده است امّا امروز مراکز تجاری شهر در اطراف خیابان اصلی شکل گرفته اند
محیط خشک و فاقد پوشش گیاهی بیرون از خانه ارتباط بصری و یا فیزیکی کمتری را با آن می طلبد و اینجاست که سازندگان دید ساکنان را به داخل خانه معطوف نموده، حوض ها وباغچه های زیبا را شکل داده اند.
