بخشی از مقاله
چکیده
اگرچه در بیشتر خاكها مقدار زیادي فسفر وجود دارد ولی بخش عمده فسفر بهسرعت به شکل غیر قابل جذب درآمده و از دسترس گیاه خارج میشود. باکتريهاي حلکننده فسفات میتوانند قابلیت استفاده فسفر خاك را افزایش و نیاز به مصرف کودهاي فسفره را کاهش دهند. به منظور بررسی تأثیر مقادیر مختلف فسفر کودي - صفر، 20، 40، 60 و 80 کیلوگرم فسفر خالص در هکتار - و مایهزنی با باکتري حلکنندة فسفات استرپتومایسس1 بر عملکرد و اجزاي عملکرد دانه جو رقم صحرا آزمایشی در سال زراعی 1393-94 در قالب طرح کاملاً تصادفی بهصورت فاکتوریل با چهار تکرار در پردیس جدید دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبیعی گرگان اجرا شد. کشت بذور جو در گلدانهایی به قطر 25 و ارتفاع 18 سانتیمتر با تراکم نهایی 15 بوته در گلدان صورت گرفت. نتایج نشان داد که با افزایش مقدار فسفر کودي، تعداد سنبله در بوته، تعداد کل سنبلچه در سنبله، تعداد دانه در سنبله، عملکرد زیستتوده و دانه بهصورت خطی افزایش یافت اما مایهزنی با باکتري فقط بر عملکرد زیستتوده تأثیر معنیداري داشت و اثر متقابل مقدار فسفر کودي و مایهزنی نیز بر تعداد کل سنبلچه در سنبله، تعداد دانه در سنبله و عملکرد زیستتوده معنیدار بود. بهطور کلی، نتایج مطالعه حاضر نشان داد که تأثیر مایهزنی بر رشد گیاه در مقادیر کمتر مصرف کود فسفره بیشتر از زمانی است که مقدار زیادي کود فسفره بهکار برده شود.
مقدمه
اگرچه در بیشتر خاكهاي کشاورزي مقدار زیادي فسفر آلی و معدنی وجود دارد، ولی بهدلیل تشکیل پیوندهاي قوي فسفر با کلسیم و منیزیم در خاكهاي قلیایی و با آهن و آلومینیوم در خاكهاي اسیدي، بخش عمده فسفر بهسرعت به شکل غیر قابل جذب درآمده و از دسترس گیاه خارج میشود 3 - ، 4، . - 5 با این حال، استفاده بیرویه از کودهاي شیمیایی فسفره به لحاظ اقتصادي مقرون به صرفه نبوده و پیامدهاي زیست محیطی نامطلوبی را در پی دارد .بعضی از ریزجانداران خاك میتوانند از طریق معدنی کردن فسفر آلی یا انحلال فسفر معدنی به افزایش قابلیت استفاده فسفرخاك و در نتیجه کاهش نیاز به مصرف کودهاي فسفره کمک کنند. از جمله این ریزجانداران میتوان به باکتريهاي موسوم بهباکتريهاي حلکننده فسفات اشاره کرد . - 5 -
نتایج احتشامی و همکاران - 1 - نشان داد استفاده همزمان باکتري محرك رشد و کود شیمیایی فسفره سبب افزایش عملکرد جو و غلظت فسفر میشود. استفاده از باکتريهاي محرك رشد موجب کاهش مقدار فسفر کودي مورد نیاز میشود. قورچیانی و همکاران - 2 - تأثیر معنیدار باکتري حلکنندة فسفات و کود فسفره بر اجزاي عملکرد دانه، عملکرد دانه و بیولوژیک ذرت را گزارش کردند. در آزمایش آنها، تعداد ردیف دانه در بلال تحت تأثیر باکتري قرار نگرفت و اثر متقابل معنیداري بین کودفسفره و باکتري براي بیشتر اجزاي عملکرد بهاستثناي وزن دانه و تعداد ردیف دانه در بلال وجود نداشت.کائور و ردي - 3 - دریافتند که وقتی از باکتري حلکننده فسفات همراه با سنگ فسفات استفاده شد، عملکرد زیستتوده،عملکرد دانه و جذب کل فسفر در هر دو گیاه ذرت و گندم افزایش پیدا کرد. گزارشات دیگر، مبنی بر معنیدار بودن کاربردکود زیستی، کود شیمیایی و اثر متقابل آنها بر روي عملکرد ماده خشک دانه ذرت تأثیر معنیداري است. همچنین اثر معنیدار مصرف کود شیمیایی فسفر و نیتروژن بر عملکرد کل زیستتوده تحت تأثیر مصرف کود شیمیایی فسفر و نیتروژن بر روي گندم دوروم گزارش شدهاست. با این حال، نتایج دیگري نشان داد که استفاده از باکتريهاي محرك رشد تأثیري بر وزن خشک بخش هوایی گیاه نداشت.این آزمایش با هدف بررسی تأثیر مقادیر مختلف فسفر کودي و مایهزنی با باکتري حلکنندة فسفات بر عملکرد و اجزاي عملکرد دانه جو رقم صحرا در خاکی با مقدار کم فسفر در شرایط محیطی گرگان انجام شد.
مواد و روشها
به منظور بررسی تأثیر مقادیر مختلف فسفر کودي - صفر، 20، 40، 60 و 80 کیلوگرم فسفر خالص در هکتار - و مایه زنی با باکتري حل کنندة فسفات استرپتومایسس - شامل مایهزنی با باکتري و عدم مایهزنی - بر عملکرد و اجزاي عملکرد دانه جو رقم صحرا آزمایشی در سال زراعی 1393-94 در قالب طرح کاملاً تصادفی بهصورت فاکتوریل با چهار تکرار در پردیس جدید دانشگاه علوم کشاورزي و منابع طبیعی گرگان در شرایط عدم تنش رطوبتی اجرا شد. براي تأمین مقادیر مختلف فسفر از کود سوپرفسفات تریپل استفاده شد. بذور جو در گلدانهایی به قطر 25 و ارتفاع 18 سانتیمتر کشت شدند. تراکم نهایی بوته در هر گلدان 15 بوته - براساس تراکم 300 بوته در متر مربع - تنظیم گردید. با توجه به تیمارها و اهداف آزمایش، از خاکی با محتواي فسفر قابل جذب کم 5/8 - میلیگرم در کیلوگرم - استفاده شد. خاك مورد استفاده داراي هدایت الکتریکی 2/5 دسیزیمنس بر متر، اسیدیته 7/42، مقدار کربن آلی 2/084 درصد و بافت خاك لوم رسی بود. مایهزنی با باکتري استرپتومایس بلافاصله قبل از کاشت بهصورت بذرمال انجام شد. در زمان رسیدگی برداشت، اجزاي عملکرد - شامل تعداد سنبله در بوته، تعداد سنبلچه در سنبله، تعداد دانه در سنبلچه و وزن دانه، و همچنین عملکرد زیست توده و دانه در بوته و گلدان اندازهگیري شد. شاخص برداشت دانه، تعداد دانه در گلدان، تعداد دانه در سنبله و تعداد سنبله در گلدان با استفاده از اندازهگیريهاي یادشده محاسبه گردید. رسم نمودارها با استفاده از نرمافزار Excel و تجزیه دادهها با استفاده از نرمافزار SAS انجام شد.
نتایج و بحث
اجزاي عملکرد دانه: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که مقدار فسفر کودي تأثیر معنیداري - p=0/01 - بر تعداد سنبله در بوته،تعداد کل سنبلچه در سنبله و تعداد دانه در سنبله داشت. همچنین اثر مایهزنی بر تعداد سنبله در بوته و عملکرد دانه مایهزنی با باکتري بر هیچیک از اجزاي عملکرد دانه در بوته تأثیر معنیداري نداشت و اثر متقابل مقدار فسفر کودي و مایهزنیجدول .1 تجزیه واریانس - میانگین مربعات - اثر مقدار فسفر کودي و مایهزنی با باکتري استرپتومایسس بر عملکرد و اجزاي عملکرد جو - رقم صحرا - نیز بر تعداد کل سنبلچه در سنبله و تعداد دانه در سنبله معنیدار - p=0/01 - بود - جدول . - 1 معادلهي خطی توانست به خوبی تغییرات اجزاي عملکرد یاد شده را در برابر افزایش مقدار مصرف کود فسفره توصیف نماید. با این حال، شیب افزایش اجزاي عملکرد با یکدیگر تفاوت داشت. کمترین شیب مربوط به تعداد سنبله در بوته و مطابق انتظار بیشترین شیب مربوط به تعداد دانه در سنبله بود. درضمن، در مورد تعداد سنبلچه در سنبله و تعداد دانه در سنبله معادلات جداگانهاي براي شرایط مایهزنی و عدم مایه زنی برازش داده شد. در مقادیر کم فسفر کودي، تعداد سنبلچه در سنبله و تعداد دانه در سنبله در شرایط مایهزنی بیشتر از شرایط عدم مایهزنی - مصرف کود فسفره بهتنهایی - بود درحالیکه در مقادیر مصرف زیاد کود فسفره، مایهزنی چنین تأثیري نداشت و حتی موجب کاهش جزئی در دو جزء عملکرد فوق شد - شکل . - 1قورچیانی و همکاران - 2 - نیز اثر معنیدار فسفرکودي بر اجزاي عملکرد دانه را گزارش نمودند. با این حال آنها بر خلاف نتایج این مطالعه اثر متقابل معنیداري را بین باکتري و کود فسفره بر روي اجزاي عملکرد مشاهده نکردند.عملکرد زیست توده: نتایج تجزیه واریانس حاکی از معنیدار بودن اثرات مقدار فسفر کودي، مایهزنی و همچنین اثرات متقابلمقدار فسفر کودي و مایهزنی بر عملکرد زیست توده در سطح یک درصد بود - جدول . - 1 نتایج نشان داد که بهطور کلی، مقدار عملکرد زیست توده در شرایط مایهزنی در تمام سطوح کودي بیشتر از شرایط عدم مایهزنی بود هرچند که شیب خط برازش داده شده براي شرایط مایهزنی نسبت به عدم مایهزنی کمتر بود
شکل.1 تأثیر مقدار فسفر کودي بر تعداد سنبله در بوته - الف - و عملکرد دانه - ب - ، و اثر متقابل مقدار فسفر کودي و مایهزنی بر تعداد کل سنبلچه در سنبله - ج - ، تعداد دانه در سنبله - د - و عملکرد زیست توده - ه - در گیاه جو - رقم صحرا - .
