بخشی از مقاله
مقدمه
گندم بیش از همهي گیاهان دیگر در جهان کشت میشود و در جهان در هیچ ماهی از سال وجود ندارد که در آن محصول گندم بدست نیاید و یا کشت نشود. در دنیاي امروز گندم نه تنها یک ماده غذایی اساسی و مهم است بلکه از لحاظ سیاسی نیز از اهمیتی هم پایه نفت و حتی برتر از آن برخودار است - بهنیا، . - 1387 در سالهاي اخیر مصرف کودهاي شیمیایی به صورت غیر معقول افزایش یافته است.
یکی از راهکارهاي حل این مشکل، تغییر مدیریت کشاورزي غیر اصولی رایج، به مدیریت پایدار کشاورزي است. یکی از ارکان کشاورزي پایدار استفاده از کودهاي زیستی در بوم نظام هاي زراعی با هدف حذف یا کاهش مصرف کودهاي شیمیایی است. در طبیعت گروهی از ریزسازواره هاي حلکنندهي فسفات وجود دارند که رها سازي تدریجی فسفر و تبدیل آن به شکل قابل جذب گیاه نیاز به کودهاي فسفاته شیمیایی را کاسته و کارآیی آنرا بالا میبرند.
جداسازي باکتریهاي حل کننده فسفات و استفاده از آنها به عنوان کود به عنوان راهکاري براي کاهش مصرف کودهاي شیمیایی و بنابراین کاهش آلودگی زیست محیطی به شمار می رود. کود زیستی فسفاته بارور 2 حاصل پژوهش 8 ساله گروهی متشکل از 24 نفر پژوهشگر در جهاد دانشگاهی واحد تهران میباشد
این کود، حاوي دو نوع باکتري حل کننده فسفات از گونه هاي باسیلوس لنتوس - سویه - P5 و سودوموناس پوتیدا - سویه - P13 میباشد که به ترتیب با استفاده از دو ساز و کار، ترشح اسیدهاي آلی و اسید فسفاتاز باعث تجزیه ترکیبات فسفره نامحلول و در نتیجه قابل جذب شدن آن براي گیاه میگردند - مافی، . - 1386 هدف از این پژوهش بررسی تاثیر کود زیستی فسفات بارور 2 بر عملکرد و اجزاي عملکرد گندم در منطقه پاتاوه شهرستان دنا میباشد.
مواد و روشها
این آزمایش در سال زراعی 1388-89 در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با پنج تیمار و چهار تکرار در منطقه پاتاوه واقع در شهرستان دنا انجام گردید. تیمارها شامل:
-1 کود زیستی فسفات بارور 2 روش بذرمال + کود سوپر فسفات به مقدار 70 کیلوگرم در هکتار،
-2 کود زیستی فسفات بارور 2 روش محلولپاشی + کود سوپرفسفات به مقدار 70 کیلوگرم در هکتار،
-3 کود زیستی فسفات بارور 2 روش بذرمال،
-4 کود زیستی فسفات بارور 2 روش محلولپاشی،
-5 کود سوپر فسفات به مقدار 100 کیلوگرم در هکتار به عنوان شاهد بودند.
تیمارهاي محلولپاشی در مرحله تشکیل پنجهدهی اعمال شدند. به منظور ارزیابی وضعیت خاك مزرعه از نظر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، قبل از اجراي آزمایش، از خاك مزرعه، تعداد 5 نمونه از تکرارهاي آزمایشی برداشت و سپس با یکدیگر مخلوط گردید، و یک نمونه مرکب به آزمایشگاه خاکشناسی جهت تجزیه و انجام آزمون خاك ارسال شد. نتایج آزمون خاك در جدول 1 درج گردیده است.
کاشت در 10 آبان ماه صورت گرفت و جهت کشت از رقم الوند استفاده شد. کاشت بذور توسط دستگاه خطیکار به میزان 160 کیلوگرم بذر در هکتار بود. ابعاد کرتهاي آزمایشی 2/5 در 4 متر، فاصله بین دو ردیف کاشت 15 سانتیمتر و فاصله بین دو کرت 50 سانتیمتر در نظر گرفته شد. عملیات برداشت نهایی براي کلیهي تیمارها زمانی صورت گرفت که تمام سنبله-هاي هر کرت به رنگ زرد درآمدند.
براي این منظور، پس از حذف چهار خط حاشیه هر کرت و 50 سانتیمتر از هر طرف کرت، سطحی معادل 1/5 مترمربع جهت مقایسهي عملکرد و اجزاي عملکرد، برداشت گردید. دادهها توسط نرمافزار SAS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت و میانگین دادهها براساس آزمون چند دامنهاي دانکن در سطح احتمال 5 درصد مقایسه شدند.
جدول -1 نتایج تجزیه خاك محل اجراي آزمایش
نتایج و بحث
نتایج حاصل از تجزیه واریانس دادهها - جدول - 2 نشان داد که اثر تیمارها بر شاخص سطح برگ و تعداد سنبله در مترمربع معنیدار بود. مقایسه میانگین تیمارها - جدول - 3 نشان داد که کاربرد کود بیولوژیک فسفات بارور 2 به روش بذرمال به همراه مصرف کود سوپر فسفات تریپل بیشترین شاخص سطح برگ - 8/87 - و تعداد سنبله در متر مربع - 540 - را داشت. تیمار محلولپاشی فسفات بارور 2 داراي کمترین شاخص سطح برگ و تعداد سنبله در متر مربع بود - جدول . - 3
واکنش سطح برگ گیاه نسبت به فسفر بسیار حائز اهمیت است؛ چرا که سطح برگ بیشتر به معنی دریافت تشعشع بیشتر و افزایش ساخته شدن مواد فتوسنتزي است - اولاد و همکاران، . - 2006 سنبلههاي ایجاد شده در واحد سطح به تعداد پنجههاي اصلی و تعداد پنجههاي بارور در بوته بستگی دارد - بهنیا، . - 1387 رودریگوئز و همکاران - 1998 - ، طی مطالعات خود اظهار داشتند که کمبود فسفر بر روي تعداد پنجهها و یا زمان ظهور آنها در گندم تاثیر دارد.
جدول -2 میانگین مربعات حاصل از تجزیه واریانس عملکرد و اجزاي عملکرد
جدول -3 مقایسه میانگین برخی صفات مورد مطالعه در تیمارهاي مختلف
نتایج تجزیه واریانس دادهها - جدول - 2 نشان داد که اثر تیمارها بر تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه معنیدار بود. با توجه به جدول مقایسه میانگین تیمارها - جدول - 3 بیشترین تعداد دانه در سنبله 20/6 - دانه - و وزن هزار دانه 39 - گرم - مربوط به تیمار کاربرد کود بیولوژیک فسفات بارور 2 به روش بذرمال به همراه مصرف کود سوپر فسفات تریپل و کمترین وزن هزار دانه 33/6 - گرم - و تعداد دانه در سنبله 17 - دانه - مربوط به تیمار محلولپاشی فسفات بارور 2 بود.
دلیل افزایش وزن هزار دانه با افزایش سطوح مختلف کودي را نیز میتوان به دلیل افزایش منابع غذایی و نقش فسفر در تلقیح گل، تشکیل میوه و دانه و افزایش سهم مواد فتوسنتزي رسیده به هر دانه ذکر کرد. اردکانی و همکاران - 1379 - اظهار داشتند که سطوح مختلف فسفر بر تعداد دانه در سنبله و تعداد سنبله در واحد سطح در گندم تاثیر مثبت و معنیداري دارد.
با توجه به جدول 2، درصد گلوتن دانه و غلظت فسفر دانه تحت تاثیر تیمارهاي کودي فسفر قرار گرفت. تیمار محلولپاشی فسفات بارور 2 داراي کمترین گلوتن دانه 19/4 - درصد - بود و بین سایر تیمارها تفاوت معنیداري از نظر گلوتن دانه وجود نداشت - جدول . - 3
بیشترین فسفر دانه با 1200 ppm مربوط به تیمار کاربرد کود بیولوژیک فسفات بارور 2 به روش بذرمال به همراه مصرف کود سوپر فسفات تریپل و کمترین آن با 792 ppm مربوط به تیمار محلولپاشی فسفات بارور 2 بود - جدول . - 3 در آزمایشی که با استفاده از باکتريهاي حل کننده فسفات و باکتري ریزوبیوم در گیاه نخود انجام گرفت، مشاهدات حاکی از آن بود که درصد پروتئین دانه در مقایسه با تیمار شاهد به طور معنیداري افزایش یافت
با توجه به جدول تجزیه واریانس - جدول - 2 اثر تیمارها در سطح احتمال یک درصد بر عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه معنیدار بود. کاربرد کود بیولوژیک فسفات بارور 2 به روش بذرمال به همراه مصرف کود سوپر فسفات تریپل داراي بیشترین عملکرد دانه 3980 - کیلوگرم در هکتار - و عملکرد بیولوژیک 8320 - کیلوگرم در هکتار - بود.
تیمار محلولپاشی فسفات بارور 2 داراي کمترین عملکرد دانه 2570 - کیلوگرم در هکتار - و عملکرد بیولوژیک 5880 - کیلوگرم در هکتار - بود - شکلهاي 1 و . - 2 اردکانی و همکاران - - 1379 گزارش کردند، که با افزایش سطوح فسفر، عملکرد دانه در گندم به طور معنیداري افزایش یافت. در یک پژوهش صحرایی که تحت شرایط حاصلخیزي متوسط خاك در منطقه کبک کانادا صورت گرفت مشاهده گردید که کاربرد چندین گونه از باکتريهاي حل کننده فسفات ضمن افزایش معنیدار عملکرد بیولوژیک گیاه ذرت و عملکرد محصول گیاه کاهو، موجب بهبود غلظت فسفر در هر دو گیاه نیز شد
