بخشی از مقاله
مقدمه
فسفر به عنوان یکی از عناصر غذایی ضروري و پرمصرف مورد نیاز گیاهان و در عین حال یکی از مهمترین عوامل محدود کننده تولیدات گیاهی به شمار میرود. غلظت کم فسفر در خاك، حرکت کند - بر خلاف تحرك در داخل گیاهان - و نیاز بالاي گیاهان به این عنصر باعث شده گیاه براي تامین آن دچار مشکل شود. در این راستا کشاورزان براي رفع کمبود فسفر و حفظ حاصلخیزي خاك از انواع کودهاي شیمیایی فسفاتی استفاده میکنند.
متاسفانه مصرف مداوم و بیرویه کودهاي فسفاتی طی دهههاي اخیر علاوه بر اثرات منفی - بر عناصر کم مصرف و ایجاد عدم تعادل بین عناصر غذایی، مسمومیت فسفري، آلوده سازي منابع آبی و غیره - ، باعث تجمع مقدار زیادي از شکلهاي نامحلول فسفر - که به آرامی در دسترس گیاهان قرار میگیرند - در افق سطحی خاكهاي زراعی و محیط ریشه شده است . میکروارگانیسمهاي خاك یک نقش کلیدي در پویایی فسفر خاك و در دسترس بودن متعاقب فسفات براي گیاهان بازي میکنند .
کود زیستی به عنوان مادهاي حاوي میکروارگانیسمهاي زنده - باکتري، قارچ و غیره - خاك تعریف می شود که؛ وقتی با بذر، سطح گیاهان، یا در خاك به کار میرود، ریزوسفر یا داخل گیاهان را کلونیزه کرده و رشد آنها را بوسیله افزایش تامین یا فراهمی مواد غذایی اولیه ارتقاء میدهد. امروزه یکی از کودهاي زیستی رایج که بصورت تجاري تولید و عرضه میشوند، حاوي انواع مختلفی از میکروارگانیسمهاي حل کننده فسفاتهاي نامحلول است. بطور کلی این میکروارگانیسمها پتانسیل معدنی کردن فسفر آلی و انحلال فسفر معدنی یا غیرآلی - تثبیت شده در خاکهاي اسیدي و قلیایی - داشته و از این طریق فسفر در دسترس گیاهان را افزایش میدهند.
حل فسفات از طریق فرآیندهاي مختلف میکروبی با مکانیسمهایی از جمله تولید انواع اسیدهاي آلی و معدنی، ترشح پروتون و کاهش pH محیط، تولید آنزیمهاي هیدورلیز کننده فسفاتازها صورت میگیرد .همچنین زیست تودههاي میکروبی فسفر محلول را جذب بدن کرده - آسیمیله کردن - ، و مانع از جذب سطحی یا تثبیت آن نیز میشوند . در ایران نیز تحقیقات بسیار گستردهاي در دو دهه اخیر بر روي تهیه و تولید کودهاي زیستی و اثرات مثبت آنها روي محصولات زراعی و باغی - بیشتر بصورت گلخانهاي - صورت گرفته است و نتایج حاصله حاکی از سودمندي این کودها در امر تولید محصولات کشاورزي است. تلقیح ترکیبی قارچ میکوریز آربوسکولار و باکتریهاي حل کننده فسفات1 جذب بهتري از هر دو منبع فسفر اولیه خاك و فسفر سنگ فسفات را فراهم میکند.
مواد و روش
نمونه خاك مرکب از عمق 0-30 سانتیمتري مزرعه تهیه و به آزمایشگاه منتقل گردید. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی معمول و عناصر ریزمغذي در آزمایشگاه اندازهگیري شدند - جدول . - 1 آزمایش به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با دو فاکتور با سطوح متفاوت در چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی موسسه تحقیقات خاك و آب واقع در کرج در سال 1391 پیاده شد. فاکتور اول شامل کودزیستی در دو سطح بود.
مایه تلقیح مورد استفاده ترکیبی از قارچهاي مایکوریز و باکتري حلکننده فسفات بود. داخل شیارها به مقدار 2 گرم از مایه تلقیح به همراه بذر ذرت دانهاي قرار داده شد. آرایش تیمارها به ترتیب :T1 بدون کود سوپرفسفات تریپل و کودزیستی یا شاهد؛ کود سوپرفسفات تریپل و بدون کود زیستی کود سوپرفسفات تریپل و بدون کود زیستی ؛ کود سوپرفسفات تریپل و بدون کود زیستی کود سوپرفسفات تریپل و بدون کود زیستی بدون کود سوپرفسفات تریپل و تلقیح کود زیستی کود سوپرفسفات تریپل و تلقیح کود زیستی کود سوپرفسفات تریپل و تلقیح کود زیستی کود سوپرفسفات تریپل و تلقیح کود زیستی کود سوپرفسفات تریپل و تلقیح کود زیستی بود.
هنگام رسیدگی فیزیولوژیک دانه از هر کرت آزمایشی پس از حذف اثر حاشیه اي - یک متر از ابتدا و انتها و یک ردیف از طرفین - ، بلال بوتههاي مساحت باقی مانده جهت اندازهگیري فاکتورهاي مورد نظر و عملکرد دانه - هکتار - برداشت گردیدند. مقداري دانه ذرت نیز به مدت 24 ساعت در دماي 70 درجه سانتیگراد در آون خشک شده و بعد از آسیاب کردن به آزمایشگاه براي تجزیه شمیایی منتقل شدند. از روش سوزاندن خشک براي تجزیه عناصر استفاده گردید. دادههاي حاصل از این آزمایش با استفاده از نرمافزار SAS مورد تجزیه و مقایسه میانگین با آزمون چند دامنه اي دانکن در سطح احتمال 5 درصد صورت گرفت.
نتایج
نتایج عمدتا نشان دهنده تاثیر معنیدار استفاده کود سوپرفسفات تریپل همراه کود زیستی بر وزن1000 دانه، تعداد ردیف بلال و تعداد دانه هر ردیف و در نهایت عملکرد دانه، و غلظت فسفر، آهن و روي دانه ذرت داشتند.
شاخص هاي عملکرد
استفاده از کود زیستی با مقدار کافی کود سوپرفسفات ترپیل باعث افزایش معنیدار دانه، تعداد ردیف بلال شد. بیشترین و کمترین وزن هزار دانه به ترتیب در تیمار مصرف 100 درصد کود سوپرفسفات ترپیل همراه با تلقیح کود زیستی و تیمار عدم تلقیح و بدون مصرف کود سوپر فسفات مشاهده گردید؛ که 19درصد افزایش نشان میدهد همچنین بیشترین تعداد ردیف در بلال - 16/67 - در تیمار دهم و کمترین تعداد ردیف در بلال نیز اول مشاهده گردید؛ که 15/53درصد افزایش نشان میدهد اما شاخص تعداد ردیف در بلال با تلقیح کود زیستی از میانگین بالاتري نسبت به عدم تلقیح برخوردار بودند.
