بخشی از مقاله
چکیده
شور و سدیمی بودن از عوامل مهم درکاهش میزان محصول و عدم گسترش اراضی تحت کشت محسوب میشود و یکی از جنبههای تخریب اراضی به ویژه در نواحی خشک و نیمهخشک محسوب شده ، بنابراین اصلاح این خاکها از مباحث مهم در تولید محصولات زراعی و باغی است. در این راستا تحقیق حاضر با هدف امکان اصلاح یک خاک شور و سدیمی با بهرهگیری از یک ترکیب معدنی کلسیمدار - گچ - و یک ترکیب آلی - ضایعات انگور - و همچنین بررسی استفادهی توأم و جداگانهی این مواد با نسبتهای متفاوت، در اصلاح خاک ذکر شده صورت پذیرفت. آزمایشها در قالب طرحکاملاً تصادفی با هفت تیمار شامل شاهد، %100 - نیاز گچی - ، %75 - نیاز گچی - ، %50 - نیاز گچی - ، %25 - نیازگچی - ، %100 - نیاز گچی%1+ضایعات انگور - و %100 - نیازگچی%2+ضایعات انگور - در 3 تکرار به اجرا درآمد. نمونهها به مدت3 ماه با اعمال نیاز آبشویی مناسب - LF=0.3 - آبیاری شدند.
پس از 12 هفته برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک شامل نسبت جذب سدیم - SAR - هدایت الکتریکی - EC - ، pH در آزمایشگاه مورد بررسی قرار گرفت. بر اساس نتایج جدول تجزیه واریانس، اثر نوع تیمار اصلاحی بر روی SAR و EC خاک در سطح یک درصد معنیدار بود و بر روی pH خاک در سطح پنج درصد معنیدار بود. و نتایج مقایسهی میانگینها نشان داد که استفاده از گچ و بیوچار به تنهایی و همچنین بهکارگیری توأم این دو مادهی اصلاحکننده به همراه آبشویی، تأثیر معنیداری بر روی SAR، EC و pH خاک داشته و آنها را کاهش داده است. گرچه استفاده از گچ بهتنهایی تأثیر بیشتری بر سه خصوصیات ذکر شده داشته است.
واژههای کلیدی: ضایعات انگور، گچ، خاک شور و قلیا،EC,SAR
مقدمه
در حال حاضر تخریب اراضی بهعنوان یک تهدید جهانی مطرح بوده و از جنبههای مختلف باعث کاهش محصول و افت عملکرد در اراضی کشاورزی میشود. یکی از علتهای تخریب اراضی، شور و سدیمی شدن خاک است که بخشهای وسیعی ازمناطق خشک و نیمه خشک را تحت تأثیر قرار داده است. حدود نیمی از اراضی زیر کشت آبی دنیا در معرض تهدید شوری و سدیم قرار گرفتهاند . - 10 - خاکهای شور و سدیمی خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی نامطلوبی دارند که باعث کاهش عرضه عناصر غذایی و در نهایت افت رشد گیاه و عملکرد آن میگردد 25 - و . - 24 مساحت خاکهای شور و خاکهای وابسته به آن درایران بیش از 44/5 میلیون هکتار میباشد . - 6 - تحقیقات زیادی در زمینهی تأثیر سدیمی شدن خاکها بر خصوصیات فیزیکی آنها انجام گرفته است.
نتایج این تحقیقات نشان میدهد که اولین شواهد تخریب، افزایش درصد سدیم تبادلی و پراکندگی ذرات خاک بوده که با فروپاشی خاکدانهها و پر شدن منافذ درشت، هدایت هیدرولیکی خاک را کاهش میدهد . - 27 - ازاینرو برای اصلاح خاکهای شور و سدیمی، روشهای متفاوتی توسط پژوهشگران مورد استفاده قرار گرفته است که یکی از آنها استفاده از منابع آلی است. هرچه ماده آلی یک خاک بیشتر باشد، به دلیل ایجاد فضای بین ذرات، جرم مخصوص خاک کاهش مییابد. نتایج مطالعات برخی محققان مانند پوجت و همکاران - 2000 - ، کای و واندن بیگارت - 2002 - و همچنین تجادا و همکاران - 2006 - نشان میدهد که با کاربرد مواد آلی، جرم مخصوص ظاهری کاهش مییابد. این پژوهشگران دریافتند که ماده آلی بهعنوان عامل سیمانی کننده عمل کرده و در همآوری ذرات برای تشکیل خاکدانههای مقاوم ضروری است.
از طرفی مواد آلی یکی از عوامل اتصالدهنده ذرات اولیه بوده که باعث تشکیل و پایداری خاکدانه میشود. خاکدانه سازی و افزایش اندازه خاکدانهها، فضای تخلخل را افزایش داده و به این ترتیب، جرم مخصوص کاهش مییابد. در بسیاری از موارد برای اصلاح این قبیل خاکها - شور و سدیمی - فقط آبشویی املاح خاک صورت میگیرد و در صورت لزوم، احداث شبکه زهکش کافی است. لیکن علاوه بر موارد فوق، گاهی مصرف مواد اصلاحکننده نیز الزامی است. مواد اصلاحکننده معمولاً بهمنظور افزایش نفوذپذیری و خنثی نمودن اثرات میزان بالای سدیم به کار میروند، زیرا در حال حاضر روشهای اقتصادی بهتری وجود ندارد تا با بهکارگیری آنها سدیم املاح اضافی آب آبیاری را جدا نماید. مصرف مواد اصلاحی آلی و معدنی در خاکهای شور، میتواند سبب تعدیل اثرات شوری بر فعالیتهای میکروبی و ویژگیهای بیوشیمیایی آن گردد.
ازآنجاکه هزینه اقتصادی تهیه مواد اصلاحکننده و همچنین در دسترس بودن آنها را نیز باید همواره مد نظر قرار داد، بنابراین باید سعی شود که علاوه بر مصرف مواد اصلاحکننده آلی و معدنی، این مواد ارزان قیمت و در دسترس باشند . - 2 - درخت انگور با نام علمی Vitis vinifera که در ایران یشتر با نام مو و اغلب به نام تاک نام گذاری شده و ازتیره آمپلی داسه است. ضایعات انگور حاوی ترکیبات آنتی اکسیدانی است 23 - و . - 3 تاریخچه کشت انگور در ایران از حدود 2000 سال پیش از میلاد معمول بوده و به ویژه در دوران هخامنشی از محصولات فرعی آن استفاده میگردید . - 7 - میزان مواد و ضایعات انگور یکی از پسماندهایی است که سالیانه به مقدار زیاد 50000 - تن در سال - در کارخانجات آب میوه گیری به دست میآید.
استان آذربایجان غربی با دارا بودن بیش از 25/346 هزارهکتار سطح زیر کشت و 227/435 هزار تن تولید انگور از جایگاه ویژه ای در کشور برخوردار بوده و با دارا بودن بیش از 20 کارخانه تولید آب میوه در این استان هرساله بالغ بر 15 هزار تن تفاله انگور تولید میشود - سازمان صنایع و معادن آذربایجان غربی ،. - 1390 تفاله انگور محصول فرعی حاصل از پروسه آبگیری میباشد که حدود 10 درصد وزن اولیه محصول است و به طور طبیعی از 60 درصد پوسته و ترکیبات داخلی و 40 درصد هسته تشکیل میشود.همچنین گچ به دلیل دارا بودن کلسیم و جایگزینی آن بهجای سدیم در مکانهای تبادلی، میتواند باعث کاهش سدیم تبادلی و افزایش نفوذپذیری گردد. 9 - و . - 30 با توجه به نقش مواد اصلاحکننده در بهبود خصوصیات خاک، این تحقیق به بررسی تاثیر دو نمونه از این مواد بر ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک میپردازد.
مواد و روشها - 1 خاک مورد مطالعه
خاک مورد نظر از عمق صفر تا 30 سانتیمتری خاک، از منطقه حسین آباد واقع در دشت یزد-اردکان با مساحت 650000 هکتار، با ارتفاع 1210 متر از سطح دریا با طول 54 13 77 و عرض 3203 06 در مرکز ایران و حدفاصل شهرهای یزد اردکان جمعآوری شد. پس از انتقال نمونهخاک به آزمایشگاه، مقداری از خاک مورد نظر در آزمایشگاه توسط هاون چینی کاملاً کوبیده و نرم شد سپس از الک 2 میلیمتری عبور داده شد. سپس برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک تعیین گردید - جدول . - 1 بافت خاک بر اساس درصدهای شن، رس و سیلت و با استفاده از مثلث بافت خاک loamy sand است.
خاک مورد آزمایش با توجه به طبقهبندیهای انجام شده - فصل دوم نشریه 205 موسسه تحقیقات خاک - ، به دلیل EC و SAR بالا، جز خاکهای شور و قلیا محسوب میگردد. بافت خاک به روش هیدرومتری، درصد کربنات کلسیم با استفاده از روش تیتراسیون با اسید سولفوریک درصد مواد آلی با استفاده از روش احتراق مرطوب، میزان pH،EC،SAR عصاره اشباع و کاتیونهای کلسیم و منیزیم به روش تیتراسیون و سدیم با استفاده از دستگاه فلیم فتومتری تعیین گردید . - 21 -
