بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف تحلیل منابع خطا در دادههاي حاصل از آزمایشهاي آبشویی و اصلاح خاكهاي شور و سدیمی انجام شد. آزمایشهاي آبشویی با اعمال 120 سانتیمتر آب به صورت متناوب و در کرتهایی با ابعاد 1/5×1/5 متر صورت گرفت. سه سطح شوري آب در این تحقیق استفاده شد؛ 2/61dS/m - آب رودخانه کارون - ، زهاب با شوري6dS/m و زهاب با شوري .9dS/m نزدیکی مقادیر ضریب تغییرات در آزمایشات اندازهگیري شوري و نیز سدیم محلول در عصاره اشباع خاك - متوسط اختلاف کمتر از یک درصد - ، نشان داد که منبع اصلی خطا در مرحله عصاره گیري از خاك و نیز در آزمایشات میدانی بوده است. از بررسی همزمان روند تغییرات ویژگیها و مقادیر ضریب تغییرات آنها در طول فرآیند آبشویی، مشخص شد که شیب تند تغییرات ویژگیها در دورهاي اول آبشویی، موجب افزایش ضریب تغییرات و نزدیک شدن مقادیر ویژگیها به کمینه ي حدي آنها در انتهاي آبشویی، موجب کاهش ضریب تغییرات شده است.
مقدمه
مطابق برآورد موسسه تحقیقات خاك و آب کشور - 1987 - ، 18 میلیون هکتار از کل اراضی کشور تحت تأثیر سطوح مختلف شوري بودند. در مطالعات جدیدتر، وسعت اراضی شور و سدیمی ایران 25 میلیون هکتار اعلام شده است - سیاري و محمودي، . - 2002 براساس اطلاعات به دستآمده از نقشه خاكهاي ایران، اراضی با شوري اندك و متوسط، وسعتی برابر 25/5 میلیون هکتار و اراضی با شوري شدید، حدود 8/5 میلیون هکتار وسعت دارند - فائو، . - 2000 البته این برآوردها تمام اراضی از بایر تا تحت کشاورزي را، مشتمل بر 7 میلیون هکتار وسعت دشت هاي کویر و لوت، در بر میگیرد. در خصوص اراضی شور تحت آبیاري نیز مقدار این اراضی در تمامی گزارشهاي ارائه شده بیشتر از 30 درصد کل اراضی فاریاب بوده است. گزارشهاي جدیدتر حاکی از آن است که مقدار این اراضی به 50 درصد افزایش پیدا کرده است
آبشویی تنها راه موثر و شناخته شده براي بیرون راندن املاح اضافه از خاك است - شالهوت1، . - 1973 انباشتن آب روي سطح مزرعه، روش سنتی آبشویی خاك هاي شور است و به صورت گستردهاي در سامانههاي آبیاري سطحی استفاده میشود. تحقیقات متعدد نشان دادهاند که با آبشویی متناوب میتوان کارآیی این روش را افزایش داد
تحقیقا ت مرتبط با آبشویی در بیشتر نواحی جهان که مسئله شوري خاك وجود دارد انجام شده است، از جمله چی و همکاران - 2012 - 4 در مناطق ﺧﺸﮏ چین، عبدلدیم و همکاران2000 - در شمال دﻟﺘﺎي رود نیل در مصر و تاگار و همکاران - 2010 - 6 در پاکستان. در بیشتر مناطق کشور هم که مشکل شوري خاك دارند، آزﻣﺎﯾﺶﻫﺎي آبشویی اجرا شده است که از آن میان میتوان به تحقیقات رحیمی و احمدنژاد - 1384 - در اراضی کویر بجستان، خاکساري و همکاران - 1385 - در منطقه چاه افضل یزد، برزگر و همکاران - 1386 - در مزارع نیشکر جنوب اهواز، صراف و همکاران - 2010 - 7 در قسمت مرکزي استان خوزستان و بهزاد وآخوندعلی - 1381 - در اراضی ملاثانی اهواز اشاره کرد. توجه این پژوهشگران بیشتر بر مقایسه روشهاي آبشویی متناوب و پیوسته، ارزیابی روابط برآرود آب مورد نیاز آبشویی و یا اثر مواد اصلاح کننده بوده ولی پژوهشگران منابع خطا در آزمایشهاي خود در این زمینه را تحلیل نکرده اند.
مواد و روشها
این پژوهش در کشت و صنعت سلمان فارسی، یکی از واحدهاي شرکت توسعه نیشکر و صنایع جانبی، واقع در در 45 کیلومتري جنوب شهرستان اهواز و در شرق رودخانه کارون اجرا شد. ارتفاع از سطح دریا در این کشت و صنعت بین 2- 4 متر است. میانگین دماي روزانه 25/4 درجه سانتیگراد و تیرماه با میانگین حداکثر دماي 46/3 و متوسط دماي 37/1 درجه سانتی گراد گرمترین و دي ماه با متوسط دماي 12/5 و میانگین حداقل 7/5 درجه سانتی گراد سردترین ماه سال میباشند. متوسط بارندگی سالانه 172 میلیمتر و متوسط تبخیر سالانه 3067 میلیمتر است. خاكهاي این ناحیه عموماً بدون تکامل پروفیلیِ ساختمان یا داراي ساختمان ضعیف است.
نمونه هاي اولیه از خاك از پنج نقطه از زمین محل اجراي تحقیق به صورت W از سه عمق 0-30 ، 30-60 و
60-90 سانتیمتري برداشت شد. به علت تورم خاك و وجود کریستالهاي نمک در لایه سطحی، نمونهبرداري دقیق با مته دستی که منجر به پراکندگی خاك لایه سطحی در اطراف مته میشد ممکن نبود. بههمین دلیل نمونهبرداري اولیه از خاك از عمق 0-30 سانتیمتري با استفاده از لوله فولادي لبه تیز به قطر 5/0 سانتیمتر انجام شد.ینا لوله به کمک پتک تا عمق 30 سانتیمتري کوبیده می شد، سپس دور آن با بیل دستی خالی و نمونه با استفاده از یک میله چوبی از لوله خارج میگردید. نمونه برداري از اعماق 30-60 و60-90 سانتیمتري با استفاده از مته نمونهبرداري به قطر 6/8 سانتیمتر صورت گرفت. میانگین ویژگیهاي فیزیکی و شیمیایی خاك مورد آزمایش در این پنج نقطه، به ترتیب در جدول - 1 - ارائه شده است.
جدول : - 1 - ویژگیهاي فیزیکی و شیمیایی خاك محل پژوهش
سه سطح شوري آب در این تحقیق استفاده شده است: الف - آب رودخانه کارون که شوري آن طی دوره تحقیق تفاوتهاي جزئی داشت، ولی هدایت الکتریکی آن به طور متوسط 2/61 دسی زیمنس بر متر بود، ب - زهاب با هدایت الکتریکی 9dS/m و ج - زهاب با هدایت الکتریکی .6dS/m ارقام6/0 و 9/0 دسیزیمنس بر متر با توجه به تغییرات فصلی شوري زهاب در زهکش اصلی کشت و صنعتهاي امیرکبیر و میرزا کوچکخان انتخاب شدهاند. ویژگیهاي آبهاي به کار رفته براي آبشویی در جدول - 2 - ارائه شده است.
جدول : - 2 - ویژگیهاي آبهاي به کار رفته براي آبشویی
مقدار آب آبشویی پیشبینی شده در این آزمایشها 120 سانتیمتر بود که به روش آبشویی متناوب با چهار انقطاع اعمال شد. به عبارت دیگر، آبشویی خاك به صورت چهار دور - تناوب - 30 سانتیمتري با فاصلههاي 6 روز از زمان محو شدن آب از سطح خاك انجام گرفت.
جهت احداث کرتهاي آبشویی ابتدا سطح زمین از گیاهان خودرو پاکسازي گردید. پس از بندکشی با استفاده از دوربین نقشهبرداري، ابعاد داخلی کرتها 1/5×1/5 - متر - با استفاده از گچ روي روي زمین جانمایی شدند. براي عایق سازي عمق 0-30 سانتیمتري کرت ها نسبت به نشت، دور هر کرت به عمق 30 و به عرض 40 سانتیمتر حفاري گردید. سپس ورقههاي نایلونی به دیواره داخلی، که قبلاً مرطوب شده بود، چسبانده شد به صورتی که به طور یکپارچه دور محیط حفاري شده داخلی را فرا گرفت.
در مرحله بعد محیط حفاري شده تا 15 سانتیمتر از خاك پر شد و با استفاده از یک وزنه فلزي دستهدار تا حد امکان متراکم گشت. سپس مقداري آب روي آن گرفته شد تا خاك نشست کند. پس از آن خاکریزي بیرون کرت ها و روي محیط حفاري شده تا آنجا ادامه پیدا کرد که پشتهاي به ارتفاع 25 تا 30 سانتیمتر ایجاد شود. بعد از آن ورقههاي نایلونی، که تا کنون روي سطح کرت بودند، به روي پشته ها کشیده شدند و بدین ترتیب از نشت آب به پشتهها نیز جلوگیري شد. جهت جلوگیري از تبخیر، روي کلیه کرتها با استفاده از ورقههاي نایلونی به ابعاد 4×4 متر پوشانده شده و در نهایت دور تا دور محیط خارجی کرتها خاك ریخته شد تا از بلند شدن نایلون جلوگیري شود. شکل - 1 - یک کرت آزمایشی را در زمان آبگیري نشان میدهد.
