بخشی از مقاله
چکیده
صبرزرد - Aloe vera L. - یکی از مهمترین گیاهان دارویی در دنیا میباشد که بهدلیل ارزش اقتصادی و دارویی بالای آن کشت میشود. بهمنظور بررسی خصوصیات کمی و کیفی گیاه صبرزرد - Aloe vera L. - در شرایط تنش شوری و کاربرد زئولیت، تحقیقی بهصورت آزمایش فاکتوریل کرتهای خرد شده بر پایه طرح بلوکهای کامل تصادفی با 4 تکرار در سال زراعی 1395 - 96 در گلخانه دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل سه سطح خاک با شوری متفاوت - شاهد S2:6/3 dS/m, S1:0/41 dS/m - S3:8/8 dS/m, و دو سطح زئولیت - صفر و 10 گرم بر کیلوگرم خاک گلدان - بود. نتایج آزمایش نشان داد که در تیمارهای شوری بر تعداد برگ، ارتفاع گیاه، طول برگ، عرض برگ، قطر برگ و حجم برگ تأثیر معنیدار داشته و باعث کاهش کمی مقدار صفات فوق نسبت به تیمار شاهدگردید. همچنین، تیمار زئولیت بر تعداد برگ، ارتفاع گیاه، طول برگ، عرض برگ و حجم برگ تأثیر معنیداری داشته و کاربرد زئولیت به میزان 10 گرم در گیلوگرم خاک باعث افزایش صفات مورد اشاره گردید. علاوه بر این، تیمار نمونهبرداری در زمان بر تعداد برگ، ارتفاع گیاه، طول برگ، عرض برگ، قطر برگ و حجم برگ تأثیر معنیداری داشته و بیشترین میزان عملکرد در تیمار نمونهبرداری 10 ماه بعد از کشت مشاهده گردید. بهطور کلی میتوان نتیجه گرفت که کاربرد زئولیت در شرایط تنش شوری و همچنین در شرایط عادی خاک باعث بهبود خصوصیات موفولوژیگ گیاه شد. همچنین، کارآیی مصرف آب با کاربرد زئولیت در گیاه صبررد افزایش قابل ملاحظهای پیدا نمود.
مقدمه
استفاده از مواد مؤثره موجود در گیاهان دارویی در صنایع غذایی رشد روز افزون دارد و اکنون در صنایع نوشابه سازی، کنسروسازی و شیرینی از مواد مؤثره این گیاهان برای بهبود طعم، رنگ و بوی محصولات استفاده میگردد .
در بین گیاهان دارویی، گیاه دارویی صبرزرد یکی از مهمترین و اقتصادیترین گیاهان دارویی در بسیاری از کشورهای دنیا است، که منشاء آن آفریقا میباشد - 16،. - 9 گیاه دارویی صبرزرد با نام علمی - Aloe - barbadensis Miller متعلق به خانواده سوسن - Liliaceae - میباشد. خواص متعدد دارویی شناخته شده در گیاه صبرزرد باعث شده است که آن را گیاه قرن بیستم مینامند . - 4 - صبرزرد در جهان و ایران با نامهای گیاه درمانگر، گیاه صبرزرد دارویی، یک داروخانه در یک گیاه، صبر تلخ، شاخبزی، گل قبر، لاله بیابان، گیاه ملکه، گیاه جاودانگی، چادروا، جادوگر بیمزه و یا داروخانه خدا شناخته شده است یکی از مهمترین گیاهان دارویی دنیا می-باشد یکی از مهمترین تنشهای غیرزنده محیطی، تنش شوری خاک میباشد که اثرات زیانباری بر فعالیت متابولیک گیاهان دارد و شرایط مرگ گیاه را فراهم میآورد تنش شوری به شرایطی گفته میشود - . - 18 که یونهایی نظیر سدیم، پتاسیم، کلر و سولفات در محیط ریزوسفر تجمع نموداند به نحوی که رشد و نمو طبیعی گیاه را مختل سازند . - 8 - اثرهای منفی شوری بر رشد گیاه، اختلال در فرآیند جذب آب توسط گیاهان به علت پتانسیل اسمزی پایین محلول خاک - تنش اسمزی - ، تجمع املاحی نظیر سدیم و کلر در بافتهای گیاهی - تنش شوری - ، عدم تعادل عناصر غذایی - که از دو مورد آخر به عنوان اثرهای ویژه یونی یاد میشود - یا مجموعه این عوامل ایجاد می-شود یکی از راههای مقابله با تنش شوری میتواند کانی زئولیت باشد. براساس گزارشهای سازمان جغرافیایی ایران، زئولیت بعد از کانی آهن دومین کانی غالب در کشور میباشد - 12 - و در مناطق مختلف، ذخایر عظیم و معادن پرارزشی از آن وجود دارد که میتوان به مناطق ارومیه، طبس، آذربایجان شرقی، سمنان، رودهن، طالقان، کرمان و ... اشاره نمود . این آزمایش جهت بررسی برهمکنش زئولیت و تنش شوری بر خصوصیات مورفولوژیکی گیاه آلوئهورا تحت شرایط تنش شوری اجرا شده است.
مواد و روشها
تحقیق حاضر در سال زراعی 1395-96 در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرس، واقع در کیلومتر 17 اتوبان تهران-کرج با موقعیت طول جغرافیایی 51 درجه و 43 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی 35 درجه و 8 دقیقه شمالی از نصف النهار گرینویچ و 1215 متر ارتفاع از سطح دریا انجام شد. این تحقیق به صورت آزمایش فاکتوریل کرتهای خرد شده بر پایه طرح بلوکهای کامل تصادفی با 4 تکرار انجام شد. در این آزمایش فاکتور اصلی شوری و زئولیت و فاکتور فرعی نمونهبرداری بوده است. تیمارهای آزمایش شامل 3 سطح شوری خاک - شاهد - S3:8/8 dS/m, S2:6/3dS/m, S1:0/41 dS/m و دو سطح زئولیت - صفر گرم بر کیلوگرم خاک، 10 گرم بر گیلوگرم خاک - مورد استفاده قرار گرفت. این آزمایش در گلدانهایی حاوی 8 کیلوگرم خاک انجام گرفت. در خرداد ماه، پاجوشهای آماده شده از قبل - فروردین - 1395 دارای اندازه بین 15 تا 18 سانتیمتر که بین 100 تا 120 گرم وزن داشتند انتخاب و به گلخانه برای کشت منتقل شدند. زئولیت مورد استفاده در طرح از شرکت افرند توسکا خریداری شده و به ازای هر کیلوگرم خاک گلدان 10 گرم از این ماده مورد استفاده قرار گرفت. سپس پاجوشها در داخل گلدانهایی با ظرفیت 8 کیلوگرم خاک که در ته گلدانها شن درشت و سنگریزه برای ایجاد زهکش مناسب به عمق 3 سانتی متر قرار داشت، کشت شدند. برای هر تیمار در هر تکرار 4 گلدان قرار داده شد. درجه حرارت گلخانه در طول دوره آزمایش برای رشد گیاه صبرزرد در روز حدود 28 درجه و در شب 20 درجه سانتیگراد تنظیم شد. در طول دوره آزمایش گیاهان بر اساس حدود درصد ظرفیت زراعی به صورت یکسان آبیاری شدند. دوره رشد 10 ماه بهطول انجامید و در پایان دوره، برگهای انتخاب شده، برداشت و صفات تعداد برگ، ارتفاع گیاه، طول، عرض و قطر برگ و حجم برگ مورد بررسی قرار گرفت. محاسبات آماری براساس طرح فاکتوریل کرتهای خرد شده در قالب بلوکهای کامل تصادفی انجام شده و تجزیه دادهها برای صفات مختلف با استفاده از نرم افزار آماری - SAS - انجام گرفت. به منظور بیان تفاوتهای آماری در بین صفات اندازهگیری شده، در صورت معنیدار شدن آزمون F، از آزمون LSD استفاده گردید.
نتایج و بحث
تعداد برگ
با توجه به جدول تجزیه واریانس تیمارهای شوری، زئولیت و نمونهبرداری در سطح احتمال خطای یک درصد و برهمکنش نمونهبرداری × شوری در سطح احتمال خطای پنج درصد معنیدار است - جدول . - 1 مقایسه میانگین تعداد برگ از نظر زئولیت نشان داد - جدول - 2 بیشترین میانگین تعداد برگ در تیمار 10 گرم بر کیلوگرم خاک - 10/84 - وجود داشت که با تیمار بدون استفاده از زئولیت تفاوت معنیداری نداشت. بیشترین میانگین تعداد برگ در برهمکنش نمونه برداری × شوری - جدول - 3 در تیمار 6/3 دسیزیمنس بر متر و 10 ماه بعد از کاشت - 17/14 - دیده شد و کمترین مقدار آن در تیمار 8/8 دسیزیمنس بر متر تنش شوری و 10 روز پس از کشت - 6/25 - مشاهده گردید که با تیمارهای 0/4 و 6/3 دسیزیمنس بر متر تنش شوری و 10 روز پس از کشت تفاوت معنی-داری نداشت. محققان با بررسی اثر سطوح مختلف زئولیت بر رشد و میزان ژل تولیدی در گیاه آلوئه ورا در شرایط مختلف آبیاری دریافتند که بالاترین رشد و توسعه صفات رویشی در اثرات متقابل کاربرد 22 گرم زئولیت در 5 کیلوگرم خاک گلدان و کاربرد آبیاری 3 هفته یکبار به دست آمد، همچنین کمترین میانگین صقات مورفولوژیک مورد بررسی در تیمار عدم مصرف زئولیت وآبیاری هفتهای یکبار حاصل شد . - 6 - محققان طی آزمایشات خود دریافتند که میزان شوری 0/1 درصد در گیاه صبرزرد موجب افزایش خصوصیات رشدی شده درحالیکه با افزایش سطوح تنش شوری از میزان مولفههای رشدی کاسته میشود . - 2 - همچنین در این آزمایش وزن تازه اندام هوایی از 1.97 کیلوگرم در تیمار کنترل به 0.87 کیلوگرم در تیمار با شوری 12 دسیزیمنس بر متر کاهش یافت. اگرچه شوری شدید 12 - دسیزیمنس بر متر - عملکرد را در مقایسه به تیمار شاهد %50 کاهش داده، اما تفاوت معنیداری بین سطوح 8 و 12 دسیزیمنس بر متر وجود نداشت . - 19 - در نتایجی که مقبلی و همکاران منتشر کردند، بیان شده که گیاهان صبرزرد قادر به تحمل تنش شوری در بلند مدت نیستند، درحالی که در کوتاه مدت برخی از پاسخهای مثبت را ار خود نشان میدهند . - 2 - در رابطه با تأثیر زئولیت بر صفات مورفولوژیک گیاهان، محققین با مطالعهای که با عنوان ارزیابی برهمکنش کیتوزان و زئولیت بر فنولوژی رشد و عملکرد گلرنگ تحت تنش کمآبی انجام دادند، گزارش کردند که در شرایط تنش، مصرف زئولیت، به ترتیب سبب افزایش 53 و 25 درصدی عملکرد دانه و وزن هزار دانه گردید. همچنین در گیاهان تنش دیده مصرف زئولیت شاخص برداشت، عملکرد روغن، مقدار نیتروژن ساقه و پتاسیم برگ را افزایش داد. به طور کل مطالعه فوق نشان داد که کاربرد کیتوزان و زئولیت میتواند اثرات مضر تنش کمآبی بر گیاه زراعی گلرنگ را کاهش داده و رشد و عملکرد گیاه را بهبود بخشد .
