بخشی از مقاله
مقدمه
تنش هاي محیطی از عوامل اصلی کاهش دهنده رشد و نمو و عملکرد گیاهان زراعی بشمار آمده و همواره امنیت غذایی انسان ها را تهدید می کنند. . تنش شوري از تنشهاي غیر زنده مهم است که اثرات زیانباري بر عملکرد گیاه و کیفیت محصول دارد. شوري براي رشد گیاه یک عامل محدود کننده است. بدان سبب که باعث ایجاد محدودیتهاي تغذیه اي از طریق کاهش جذب فسفر، پتاسیم، نیترات و کلسیم، افزایش غلظت یونی درون سلولی و تنش اسمزي می گردد
.حال سوال اساسی این است که چه راهکارهایی را می توان جهت کاهش اثرات سوء تنش شوري بر گیاه بکار برد؟یکی از روش هاي نوین در جهت مقابله با تنش هاي محیطی بویژه تنش شوري استفاده از روش هاي بیوتکنولوژیکی مثل استفاده از قارچ هاي میکوریزي است که می تواند مقاومت گیاه گوجه فرنگی را مانند بسیاري از گیاهان دیگر تحت تاثیر قرار دهد.
قارچ مایکوریزا می تواند در خاکهاي فقیر از فسفر گسترش یافته و باعث افزایش جذب فسفر و در نتیجه افزایش رشد و عملکرد گیاه گردد به نظر میرسد قارچهاي میکوریز از طریق ترشح انواعی از سیدروفورها و کلاته کردن آهن توانستهاند جذب و انتقال آهن را افزایش دهند کاهش غلظت منگنز در اثر شوري توسط امیر آبادي و همکاران - 1387 - گزارش شد.
همزیستی میکوریزایی می تواند با افزایش طول ریشه ها و همچنین افزایش سطح جذب توسط ریسههاي قارچی، جذب عناصر غیر متحرك از جمله روي را افزایش دهد . میزان مس موجود در محلول خاك بسیار اندك بوده و از طرف دیگر ضریب پخشیدگی این عنصر در خاك بسیار کم است. این دو عامل باعث میشود تا در گیاهان میکوریزایی میزان مس جذب شده بیشتر از گیاهان غیر میکوریزایی باشد
مواد و روشها
به منظور مشخص کردن وضعیت عناصر غذایی خاك، مقدار کافی خاك بکر از افق سطحی - 0 تا 30 سانتیمتري - از سه نقطه از محلی که خاك آن را مناسب جهت انجام آزمایش یعنی با قابلیت دسترسی کم فسفر - P = 4.00 - ppm تشخیص دادیم نمونه برداري به عمل آمد. این پژوهش بشکل گلدانی و بصورت فاکتوریل - - 4*4 در قالب طرح آماري کاملأ تصادفی با چهار - - 4 تکرار شامل 64 گلدان صورت گرفت. ابعاد آماري طرح عبارت بودند از چهار سطح شوري آب آبیاري - 0/9 ، 2 ، 4 و 6 دسی زیمنس بر متر - و چهار تلقیح میکوریزائی شامل: -1 شاهد - بدون تلقیح - . -2 تلقیح با گونه-Glomus intraradices . 3 تلقیح با گونه . Glomus mosseae و -4 تلقیح با هر دو گونه - 2 و . - 3
جهت انجام این آزمایش ابتدا خاك مورد نظر را که از قبل بمدت دو ساعت در درجه حرارت 121 درجه سانتیگراد در دستگاه اتوکلاو استریل شده بود را، جهت خزانه کاري درون لیوانهاي پلاستیکی ریخته شد ، سپس 2 الی 3 عدد بذر گوجه فرنگی رقم S.P.A در آنها کشت و پس از جوانه زنی و چند برگی شدن ، گیاهانی که از لحاظ ظاهري کاملا" یکسان بودند را انتخاب و به گلدانهاي اصلی انتقال داده شدند.
براي هر گلدان 8 کیلوگرم خاك در نظر گرفته شد. همزمان با این کار عمل تلقیح با مایه تلقیح قارچ هاي مورد نظر - براي هر گلدان 100 گرم - بطوریکه کاملا" قارچ ها در اطراف ریشه گیاهچه ها قرار گرفتند انجام شد. سپس تا مدت 20 روز و تا زمانیکه بوته ها به رشد و اندازه کافی و قدرت لازم جهت اعمال تنش شوري برسند گلدانها را بوسیله آب شهري - شوري شاهد - با میزان یک لیتر آب براي هر گلدان آبیاري شدند. برداشت گیاه گوجه فرنگی 60 روز پس از انتقال گیاهچه ها به گلدانهاي اصلی و تا قبل از مرحله گل دهی انجام گرفت.
در پایان آزمایش، گیاهان از سطح طوقه بریده شد و ریشه ها را به گونه اي که کمترین آسیب ببینند از خاك خارج و پس از شستشو با آب مقطر، به مدت 48 ساعت و در دماي 65 درجه سلیسیوس در آون قرار داده تا کاملا خشک شدند . بمنظور تعیین عناصر غذائی گیاه ، پس از آسیاب نمودن گیاهان خشک شده ، نمونه یک گرمی از هر تیمار در کوره الکتریکی در دماي 550 درجه سانتیگراد خاکستر کرده و میزان عناصر آهن، منگنز، روي و مس اندام هوائی با دستگاه جذب اتمی اندازه گیري شد. در نهایت با استفاده از آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد اختلاف بین تیمارها بررسی گردید. ضمنا از نرم افزار آماري SAS براي انجام آزمون هاي فوق استفاده شد.
نتایج و بحث
با افزایش شوري آب آبیاري به 2، 4 و 6 دسی زیمنس بر متر، غلظت آهن در شاخساره گوجه فرنگی بطور معنی داري کاهش یافت اما تلقیح میکوریزائی توانست غلظت آهن را بطور معنی داري افزایش دهد - شکل1 - .افزایش شوري آب آبیاري به 2 ، 4 و 6 دسی زیمنس بر متر، غلظت منگنز شاخساره را بطور معنی داري کاهش داد. کاهش غلظت منگنز در اثر شوري توسط امیر آبادي و همکاران - 1387 - گزارش شد. اما همانگونه که در شکل 2 مشخص است تلقیح میکوریزائی غلظت منگنز را بطور معنی داري نسبت به شاهد افزایش داد و بهترین تلقیح میکوریزائی در افزایش غلظت منگنز تیمار Mosseae بود.
افزایش شوري آب آبیاري توانست غلظت روي شاخساره را در گیاه بطور معنی داري کاهش دهد. اما تلقیح میکوریزائی غلظت روي را بطور معنی داري افزایش داد - شکل. - 3 همزیستی میکوریزایی می تواند با افزایش طول ریشه ها و همچنین افزایش سطح جذب توسط ریسههاي قارچی، جذب عناصر غیر متحرك از جمله روي را افزایش دهد با افزایش شوري آب آبیاري به 2، 4 و 6 دسی زیمنس بر متر، غلظت مس بطور معنی داري کاهش یافت.
کاهش غلظت مس در اثر شوري توسط صفرزاده شیرازي و همکاران - 1389 - گزارش شد. ولی تلقیح میکوریزائی توانست غلظت مس را بطور معنی داري افزایش دهد - شکل. - 4 میزان مس موجود در محلول خاك بسیار اندك بوده و از طرف دیگر ضریب پخشیدگی این عنصر در خاك بسیار کم است. این دو عامل باعث می شود تا در گیاهان میکوریزایی میزان مس جذب شده بیشتر از گیاهان غیر میکوریزایی باشد
.بنابراین، با توجه به نتایج این آزمایش، تلقیح میکوریزا، تحمل به شوري گوجه فرنگی را افزایش داده است. همچنین گیاهان تلقیح شده به میکوریزا در محیط شور، نسبت به تنش شوري تحمل بیشتري را نشان دادند لذا با توجه به نتایج فوق بایستی به دنبال روشهاي مدیریتی صحیح براي تداوم پایداري و کاهش شوري در جهت رسیدن به عملکرد و رشد متعادل باشیم.
