بخشی از مقاله
تاثيرات استويوزيد و ترکيبات استويا بر روي سلامت
چکيده
مقدمه و هدف : در اين مقاله به بررسي خواص استويوزيد (Stevioside) به عنوان شيرين کننده طبيعي غير انرژي زا جهت استفاده از آن در صنايع غذايي پرداخته شده است . در اين بررسي تاثيرات بيولوژيکي و کاربردهاي درماني استويوزيد و ميزان واکنش با ترکيبات مربوطه موجود در غذا مثل ويتامين ها وساير شيرين کننده هاي غير کالري سنجيده شده، نتيجه اينکه استويوزيد علاوه بر شيريني بسيار زياد وبدون کالري بودن داراي خواص ضدسرطاني و افزايش ايمني بدن مي باشد، در شرايط آبي از پايداري مطلوبي برخوردار است و مصرف آن در اکثر فرمول هاي نوشيدني ها مطلوب تر از ساير شيرين کننده ها مي باشد.
کليد واژه ها : استويا - شيرين کننده هاي غيرانرژي زا - افزايش ايمني بدن - مواد ضد سرطان
مقدمه
با توجه به افزايش روز افزون بيماري هايي نظير ديابت وچاقي وارتباط آنها با عادات غذايي و دريافت بيش از نياز انرژي گرايش بسياري از افراد جوياي سلامتي به غذاهاي رژيمي ودر اين راستا گسترش استفاده از شيرين کننده هاي کم کالري جهت تهيه مواد غذايي ،نياز به انواع اين شيرين کننده ها را بيشتر کرده است .بسياري از اين شيرين کننده ها عوارضي را براي مصرف کننده هاي خود در پي دارندکه از آن جمله مي توان به حساسيت فنول کتونري و نيز سرطانزايي برخي از شيرين کننده هاي کم کالري اشاره نمود. در ايران توليد هيچ گونه ماده شيرين کننده کم کالري در مقياس صنعتي ثبت نشده است وبا توجه به نياز روز افزون به اين مواد بايد به توليد اين گونه شيرين کننده ها توجه نمود.در اين راستا خصوصيات شيرين کننده اي که براي توليد مد نظر است از اهميت ويژه اي بر خوردار است . شيرين کننده هاي استويا به عنوان شيرين کننده غير انرژي زا کاملا طبيعي در اکثر نقاط دنيا مورد توجه مصرف کنندگان قرار گرفته است . با توجه به شرايط کاشت گياه استويا که در اکثر نقاط ايران مقدور مي باشد و درحال حاضر در استان گيلان به صورت آزمايشي کشت شده است ، استويوزيد را مورد بررسي قرار داده ايم .خصوصياتي نظير ميزان سميت ،سرطان زايي و ساير خصوصيات فيزيولوژيکي استويوزيد به همراه مقاومت آن در برابر فرايند هاي صنعتي و واکنش با ساير ترکيبات ماده غذايي دراين مقاله مورد بحث قرار گرفته اند.
-1 استويوزيد
يک شيرين کننده غير مغذي با شدت بالاست که از برگهاي (Stevia rebaudiana bertoni) استخراج مي شود. استويا (Stevia rebaudiana Bertoni ،گياهي از تيره مرکبان (Compositae)، علفي و حساس به سرما ست . گياه داراي برگهاي کوچک است که به صورت متناوب روي ساقه قرار گرفته اند. بهترين دماي رشد اين گياه ٣٠-١٥ درجه سانتيگراد است . با کوتاه شدن روز و سرد شدن هوا شرايط گلدهي فراهم مي شود. گلها کوچک، سفيد و در قسمت مياني بنفش کمرنگ اند که به صورت خوشه اي روي ساقه ظاهر مي شوند. اين گياه خود ناسازگار است و گرده افشاني گلها توسط باد و حشرات انجام مي گيرد. گرده گلهاي آن مي تواند بسيار آلرژي زا باشد. دانه آن يک فندقه کوچک سبک و کرکدار است که توسط باد جا به جا مي شود. ازدياد گياه در طبيعت عمدتا از طريق بذر صورت مي گيرد.
چهار نوع گلوکوزيد استويول اصلي در استويا شناسايي شده است : rebaudiosideA, rebaudioside C,stevioside,
.[7] dulcoside A,
استويوزيد پودري سفيد، بلورين و بي بو بوده که تقريبا ٣٠٠ مرتبه شيرين تر از ساکاروزاست . اساسا استويوزيد يک گليکوزيد با يک گلوکوزيل بوده که يک دنباله سفروزيل به اگليکن آن متصل شده است که داراي ساختمان ( cyclopentanonhydrophenanthrene) مي باشد. استويوزيد و ديگرمحصولات بدست آمده از برگهاي استويا رباديانا از نظر تجاري اهميت زيادي داشته و در کشورهايي چون ژاپن و امريکاي جنوبي به عنوان شيرين کننده در يک سري غذا و آشاميدني ها استفاده مي گردد. [١] امروزه شيرين کننده استويا تقريبا به سرتاسر دنيا صادر مي شود تا از آن براي ساختن صدها محصول مربوط به بيماران ديابتي استفاده شود ژاپني ها بزرگترين مصرف کنندگان اين ماده هستند[٢] .
-2 استخراج و خالص سازي
پروسه مربوط به جداسازي استويوزيد از برگهاي رباديانا در مياقس آزمايشي شامل استخراج مايع آن بوسيله محلولهايي نظير کلروفرم – متان ،گليسرول و پروپيلن گليکل مي باشد. در ادامه اين عمليات جهت تصويه آن را به يک محلول آلي اضافه مي کنند و در ادامه عمليات کروماتوگرافي و بلورسازي بر روي آن انجام مي گيرد اما مي توان گفت که بهترين تکنيک جهت خالص سازي استويوزيد همان مبادله يوني است که در کروماتوگرافي انجام مي پذيرد. محلول آبي بدست آمده از اين روش تا حدود ٩٠% داراي استويوزيد خالص است گرچه اخيرا روش ديگري جهت استخراج استويوزيد کشف شده است که شامل استفاده از آب داغ تحت فشار مي باشد[٣],[٥].
٣- تاثيرات بيولوژيکي و کاربردهاي درماني استويوزيد و ترکيبات مربوطه
١-تاثير ضد قند خون
٢- تاثيرات ضد فشار خون
٣- تاثيرات ضد سرطان
٤- تاثيرات ضد تومور
٥- تاثيرات ضد اسهال
٦- تاثيرات ادرار آور
٧-افزايش ايمن سازي[٣]
٣-١ - تاثيرات ضد سرطان و ضد تومور استويوزيد
ترکيبات استويا داراي تاثيرات بسيار قدرتمندي بر کنسر يوژنسيس ها هستند که اين تاثيرات به وسيله انجام آزمايشاتي بر پوست موشها بدست آمده اند. تاثيرات بازدارنده اين ترکيبات بسيار بيشتر از گليسيريزين (glycyrrhizin) مي باشد.
اين ترکيبات از افزايش توليد سلولهاي سرطاني روي پوست موشها جلوگيري مي کند. فعاليت اين ترکيبات قابل مقايسه با کرکومين ها (curcumin ) هستند. ارزيابي تمامي اين نتايج نشاندهنده اين است که دراين ترکيبات مي توان بعنوان موادي جهت پيگيري از سرطان استفاده کرد.سرطان يکي از بزرگ ترين عوامل مرگ و مير در سر تاسر جهان مي باشد و مشخص شده است که ازميان تمامي شيوه هاي مقابله با سرطان بهترين راه جلوگيري از افزايش سطح توليد تومور ميباشد. طبق آزمايشات خاصي مشخص شده است که توليد بيش از اندازه اکسيدنيتريک(No)مي تواند سبب آسيب رساندن به ژنها،سلولهاو بافت هاي حساس بدن شود، پس مي توان از اين آزمايشات نتيجه گرفت که
(No) اهميت بسيار زيادي در موضوع سرطان دارد. از آنجا که ماهيت قندهاي استويوزيد به صورتي است که مي تواند با انجام واکنش هاي خاص سبب کنترل مقدار اکسيدنيتريک شود، پس به سادگي مي توان نتيجه گرفت افزايش دانش بشري نسبت به اين خاصيت استويوزيد مي تواند قدمي بزرگ در جهت پيشگيري از سرطان باشد[٦].
٣-٢- افزايش ايمن سازي
استويوزيد به عنوان يک شيرين کننده غذايي در کشورهاي آسيايي استفاده مي شود. از خواص پزشکي آن مي توان به خاصيت تقويت قلب اشاره کرده بعلاوه اين ماده جهت مبارزه با چاقي و افزايش فشار خون بکار مي رود چرا که در معده مي سوزد و تبديل به اسيداوريک ضعيف مي گردد. از استويوزيد به عنوان ماده اي جهت آزمايش استفاده شده است تا تاثير آن را به عنوان ماده اي جهت فعال سازي ايمني بدن ارزيابي شود از اين رو در اين مقاله استويوزيد با سه دوز مختلف استفاده شده است . (٦.٢٥و١٢.٥و٢٥ mg.kg ) مشخص شده است که استويوزيد تاثير زيادي در افزايش فعاليت بيگانه خواري گلبول هاي سفيد دارد. براي ارزيابي تاثيرات استويوزيد در اين زمينه به بررسي آنتي بادي ها و واکنش DTH و افزايش لنفوسيت ها در موش پرداختيم . نتايج آزمايش ها حاکي از آن است که مي توان از استويوزيد با سطح دوز mg.kg١٢٥ به عنوان تحريک کننده استفاده کرد. افزايش شاخص کربن به نوعي منعکس کننده افزايش فاگوسيت (بيگانه خواري) اهميت فاگوسيتوزيس در مقابله با انگل هاي کوچک تر مشخص مي شود و تاثير آن به صورت قابل توجهي بوسيله استويوزيد افزايش مي يابد و در کل نتايج حاکي از آنست که استويوزيد سبب افزايش توليد آنتي بادي در واکنش با آنتي ژن هاي SRBCS مي شود.
DTH آنتي ژن خاصي است که خصوصيت اصلي آن حمله ور شدن سولل هاي ايمني به محل تزريق ماکروفاژها و بازوفيل ها در موشها مي باشد. افزايش واکنش DTH نشاندهنده اينست که دار و تاثير مستقيم بر لنفوسيت ها داشته و انواع خاصي از سلول ها لازم است تا اين واکنش ادامه پيداکند. اين ارزيابي خاص حاوي يک نتيجه بسيار مهم است که مي گويد استويوزيد به صورتي آشکار سبب بهبود شرايط ايمن سازي مي شود. مشخص شده است که ترکيبات غذايي اصلي چه از نوع غذاهاي گياهي يا حيواني
