بخشی از مقاله
چکیده
قارچهای میکوریزا آربوسکولار از جمله میکروارگانیسمهای خاک میباشند که با ریشهی طیف گستردهای از گیاهان همزیست میشوند و روی رشد گیاه میزبان تاثیرگذار می باشند. فعالیت قارچ میکوریزا اربوسکولار و یا تنوع آن تحت تاثیر شدت استفاده از خاک زمین، نوع و خصوصیات خاک، خصوصیات میزبان، ترکیب گونههای گیاهی، شیوههای کشاورزی، شرایط محیطی و ریزجانداران خاک میباشد. با تخریب جنگلها و کاهش مساحت آنها، علاوه بر اینکه پوشش گیاهی و ساختار جنگل دچار تغییر میشود؛ خاک و بستر جنگل نیز تغییر پیدا کرده و تنوع زیستی، کاربری اراضی و بنابراین بقای جوامع زیستی را به مخاطره میاندازد. اختلال در پوشش گیاهی، خاک و میکروفلور مرتبط با آن از طریق تبدیل مرتع و جنگل به کشاورزی میتواند جمعیت و ترکیب قارچ میکوریزا اربوسکولار را کاهش دهد.
مقدمه
پیامدهای جنگل زدایی امروزه بالا رفتن جمعیت و افزایش تقاضا برای محصولات کشاورزی باعث شده است که پوششهای طبیعی زمین به ویژه جنگلها با سرعت اخطار دهندهای توسط انسان تخریب و تبدیل به زمینهای کشاورزی شوند
تغییر کاربری اراضی احتمالا یکی از بزرگترین عوامل تغییر در بیولوژی و اکولوژی خاک میباشد. اکوسیستمهای طبیعی به دلیل مداخلات انسانی، کاربردهای نامناسب و نادیده گرفتن جنبههای حفاظت و احیا در معرض نابودی هستند
تغییر کاربری اکوسیستمهای طبیعی به اکوسیستمهای مدیریت شده، تاثیرات مضری بر خصوصیات خاک دارد. قطع یکسرهی درختان، جنگل ها و تبدیل مراتع به اراضی کشاورزی موجب از بینرفتن یا اخلال در اکوسیستمهای طبیعی و کاهش ظرفیت تولید فعلی یا آینده خاک میگردد و میتواند به دلیل فرسایش، کاهش حاصلخیزی، تغییر در رطوبت خاک، شور شدن خاک و یا تغییر در فلور و فون خاک باشد
عوامل کنترل کننندهی میکوریزا در خاک
میکوریز یک اندام متمایز مورفولوژیکی و فیزیولوژیکی است که حاصل همزیستی سودمند درونی و نزدیک دو جانبهی بین قارچ خاص ساکن خاک - قارچ میکوریزا نامیده می شود - و ریشه اکثر گیاهان برتر میباشد
یکی ازرایجترین انواع میکوریزا، میکوریزای وزیکولار اربوسکولار - VAM - است که تقریبا با بسیاری از گروههای گیاهی همزیست میشود تنوع و پراکندگی قارچ اربوسکولار میکوریزا میتواند تحت تاثیر ترکیب گونههای گیاهی، خصوصیات خاک، شیوههای کشاورزی، شرایط محیطی و ریز جانداران خاک باشد اما اهمیت نسبی هر کدام از عوامل در ترکیب و پراکندگی گونههای قارچ میکوریزا اربوسکولار ناشناخته میباشد و به احتمال زیاد بسته به شرایط تغییر میکند.
میزان همزیستی و درصد کلنیزاسیون ریشه ها با این قارچ علاوه بر نوع گیاه و گونهی قارچ، تا حد زیادی تابع خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک نیز میباشد. عوامل محیطی مانند دما، شدت نور، مقدار رطوبت خاک ، میزان عناصر غذایی و اثر متقابل آن با سایر موجودات میتوانند روی رابطههای همزیستی اثر بگذارند و الگوی کلنیزاسیون این قارچ را تحت تأثیر قرار دهند. بافت خاک، شوری و pH آن نیز از جمله عوامل تأثیرگذار مهم بر این سیستم همزیستی می باشند
گیاهان میزبان میتوانند به طور مستقیم از طریق تنظیم اختصاصی کربن به ریشهها، تولید متابولیتهای ثانویه، و یا از طریق تغییر شرایط زیستی خاک بر روی ترکیب قارچ اربوسکولار میکوریزا تاثیر بگذارند. گیاهان میزبان شاید یکی از مهمترین عوامل تنظیم کنندهی ترکیب گونههای قارچ اربوسکولار میکوریزا میباشند زیرا هر مرحله از تاریخ زندگی قارچ اربوسکولار میکوریزا - جوانهزنی اسپور، گسترش و کلونیزاسیون هیفا، و هاگزایی - تحت تاثیر ریشههای گیاه میباشد
پاکتراشی و سوزاندن بیوماس چوبی برای رویش محصولات سالانه، چندسال پس از دورهی برداشت، و کاشت دائمی محصولات تک کشتی میتواند بر روی کیفیت و کمیت جمعیت میکوریزای بومی اثر بگذارد و از این طریق احیای جنگل را تحت فشار قرار میدهد
عوامل محیطی همچون نور، pH خاک و تهویهی خاک می تواند توانایی تکثیر میسلیومهای خارجی قارچ ریشههای میکوریز را درون خاک افزایش دهد
در تحقیقی که Karlinski و همکاران - 2010 - در زمینهی همزیستی قارچ ریشهی آربوسکولار با دورگههای مختلف درخت Populus sp. انجام دادند، معین شد که شرایط خاک نسبت به نوع ژنوتیپ این درختان، در افزایش همزیستی جمعیت قارچ ریشههای آربوسکولار تأثیر بیشتری دارد
به هر حال، هنوز مطالعات گستردهای، به ویژه در زمینهی همزیستی قارچ ریشههای آربوسکولار با گونههای درختان جنگلی در ایران صورت نگرفته است. عوامل مختلفی از جمله بافت خاک، مقدار و نوع مواد آلی موجود در خاک، مقدار رطوبت، نور و درجه حرارت در شکلگیری رابطهی میکوریزایی دخیل هستند. مورفولوژی ریشهی گیاهان نیز بر ایجاد رابطهی همزیستی میکوریزایی تأثیر فراوانی دارد
اثرات تخریب جنگل بر روی همزیستی میکوریزا
حذف پوشش گیاهی جنگل از طریق مداخلات شدید انسانی به دلیل تغییر کاربری اراضی منجر به تغییرات شدیدی در بیوماس گیاهی و میزان خروجی لاشبرگ خواهد شد و به شدت بر روی ترکیب، تنوع زیستی، حاصلخیزی و عملکرد ریزجانداران خاک تاثیر میگذارد. نشان داده شده است که حذف پوشش گیاهی - درختان و یا آشکوب پایین، قطع یکسره و بهره برداری - به ویژه از اکوسیستم های طبیعی به شدت بر غنای کلی قارچ های موجود در خاک تاثیر می گذارد
رویشگاه معمولا از گونههای مختلف، پوشش گیاهی ناهمسال پاک می شود و به طور طبیعی با یک تک گونه از یک طبقه ی سنی جایگزین می شود. که یک اختلال شدید در رویشگاه را ایجاد می کند که فراوانی میکوریزا و ترکیب گونه ای را در رویشگاه تهدید می کند. تنش های ایجاد شده توسط انسان همچون فشردگی خاک، و آلودگی فلزی و آلی از طریق حداقل 3 مکانیزم می تواند بر روی اربوسکولار میکوریزا تاثیر بگذارد: - 1 تاثیر مستقیم بر روی ریشه های دارای میکوریزا، - 2 از طریق تاثیر بر روی سبز شدن، که تخصیص کربن را به میکوریزا تغییر می دهد، - 3 عوامل تغذیه ای که تخصیص کربن را به میکوریزا تغییر میدهند
زمانی که خاک در اثر آشفتگی ها جا به جا می شود باعث کاهش تعداد اندام های تکثیر قارچی آن ها می شود و در نتیجه معمولا گیاهان مهاجمی که عرصه را اشغال می کنند، غیرمیکوریزایی می باشند
شناسایی قارچ اربوسکولار میکوریزای بومی یک نیاز اساسی برای درک تنوع زیستی و ضرورتی برای نظارت بر تغییرات در طبیعت، اکوسیستمهای تخریب شده یا مدیریت شده میباشد
بنابراین آگاهی از تنوع قارچ اربوسکولار میکوریزا و توانایی کلونیزاسیون آنها اطلاعات مهمی را برای ارزیابی سلامت یک اکوسیستم به دست می دهد و مقایسه ای را بین اکوسیستمهای مختلف به وجود میآورد . قارچ میکوریزا اربوسکولار نقش مهمی در احیا و بازسازی اکوسیستمهای تخریب شده دارد و گونههای وابسته به میکوریزا میتوانند به عنوان کاندیداهای امیددهنده در برنامههای جنگل- زدایی باشند
