بخشی از مقاله
چکیده:
در این تحقیق تأثیر عناصر غذایی خاک بر درصد کلنیزاسیون و تعداد اسپور قارچهای میکوریز آربسکولار موجود در ریزوسفر گیاه دارویی کاکوتی - Ziziphora clinopodioides - طی دو سال در فصلهای بهار و پائیز در حوزه آبخیز نوژیان، بررسی شد. گیاهان به روش تصادفی انتخاب، از ریشههای نازک نمونهبرداری و نمونه خاک از عمق 0-30 سانتیمتری در محدوده سایه انداز هر گیاه برداشته شد. آنالیز خاک با روشهای متداول آزمایشگاهی انجام شد. اسپور قارچهای میکوریزی با استفاده از شیب ساکاروزی جداسازی شدند و تعداد اسپورها در هر گرم خاک محاسبه شد. نتایج نشان داد که منیزیوم خاک با تعداد اسپور های خاک - +0/73 - و کلنیزاسیون ریشه - +0/51 - ، همبستگی مثبت داشت اما فسفر، پتاسیم و ازت با تعداد اسپور های خاک و کلنیزاسیون ریشه همبستگی منفی نشان دادند. شناخت تعامل عناصر غذایی خاک با همزیستی قارچهای میکوریز آربسکولار میتواند در برنامههای استقرار و توسعه گیاهان دارویی در اکوسیستمهای زراعی کاربرد داشته باشد.
مقدمه:
همزیستی میکوریزایی نقش بسیار مهمی در ایجاد، نگه داری، پایداری و توسعه جوامع گیاهان ایفا میکند. قارچهای همزیست میکوریزای اثر کیفی مثبت در رشد و تغذیه گیاه میزبان دارند. میکوریزاهاجذب عناصر N، P، S، K، Mg،Ca ، Mn وFe را افزایش میدهد . - Marschner, 2012 - همزیستی میکوریزایی نقش بسیار زیادی در ایجاد، نگهداری، پایداری و توسعه جوامع گیاهان دارویی به خصوص در مناطقی با فشارهای گوناگون فیزیکی و اکولوژیکی همچون؛ اکوسیستمهای نیمه استپی، خشک و کوهستانی و مناطق کویری، ایفا میکند - اسماعیل زاده و همکاران، ;1384 خانپور و همکاران، . - 1387
کاکوتی - Ziziphora clinopodioides Lam - یکی از گیاهان معطر و دارویی خانواده لابیاته در ایران است. اسانس این گونه حاوی پولگون است و از آن بهعنوان آرامبخش، مقوی معده، درمان سرماخوردگی، افسردگی، اسهال، سرفه، میگرن، تب و بهعنوان ضدعفونی کننده استفاده میشود - دهقان و همکاران، . - 1393 در سال های اخیر، افزایش تقاضا برای مصرف گیاهان دارویی و فراورده های آنها از یک طرف و کمیاب شدن این گیاهان به دلیل برداشت های بی رویه از طرفی دیگر، از جمله چالش هایی هستند که تحقیقات حفظ و احیاء اکوسیستم های طبیعی و تکثیر و توسعه کشت گیاهان دارویی در اکوسیستم های زراعی را اجتناب ناپذیر کرده اند. مستندات علمی نشان دادهاند که همزیستی میکوریزایی نقش مهمی در پایداری و توسعه جوامع گیاهان دارویی در اکوسیستم های نیمه استپی، خشک و کوهستانی و مناطق کویری که فشارهای گوناگون فیزیکی و اکولوژیکی بر آنها حاکم است ، ایفا می کنند . - Barea et al., 2011 -
آبخیز نوژیان با مساحت 34000 کیلومتر مربع در جنوب شرقی شهرستان خرم آباد قرار دارد و یکی از عمدهترین رویشگاههای کاکوتی در استان لرستان است. از آنجائیکه کاکوتی یکی از پرمصرف ترین گیاهان دارویی می باشد لذا متأسفانه به دلیل برداشت بیرویه بیشتر رویشگاههای این گیاه به شدت تهدید شدهاند - مهرنیا و رامک، . - 1393 یکی از مهمترین محدودیت های حاکم بر زراعت گیاهان دارویی شناخت بیولوژی خاک و ایجاد شرایط بهینه کاشت می باشد - Lombini et al. - 1999، لذا شناخت فیزیولوژی همزیستی میکروارگانیسمها در ریزوسفر ریشه گیاهان دارویی می تواند در استقرار و گسترش کشت گیاهان دارویی به کار گرفته شود. این تحقیق به منظور شناخت تأثیر عناصر غذایی خاک بر همزیستی قارچهای میکوریزایی موجود در ریزوسفر گیاه دارویی Ziziphora clinopodioides صورت گرفت.
مواد و روشها منطقه نمونهبرداری
منطقه نوژیان بین طول جغرافیاییَ 48 œ 23 تاَ48 ° 40و عرض جغرافیاییَ 33 ° 17تا َ33 60 در استان لرستان در حوزه آبریز سد دز واقع شده است. بلندترین نقطه حوزه 3012 متر و کمترین ارتفاع 770 متر می باشد ارتفاع متوسط حوزه 1648 متر می باشد و شیب متوسط حوزه برابر 29 درجه است.
میانگین بارندگی سالیانه در آبخیز نوژیان 896/2 میلیمتر و حداکثر میزان بارندگی در بهمن ماه با 168/5 میلیمتر و حداقل آن در خرداد و مرداد به میزان صفر می باشد - شکل . - 1 دامنه نوسان درجه حرارت در این حوزه به 50 œC میرسد و از -20 œC در زمستان تا 32 œC در تابستان تغییر میکند.
شکل -1 میانگین بارش ماهانه در ارتفاع متوسط حوزه آبخیز نوژیان
نمونهبرداری از خاک و ریشه
نمونه برداری از ریشههای نازک با قطر حدود یک میلیمتر و خاک اطراف ریشه گیاهان - عمق 0-30 سانتیمتر - طی دو سال متوالی - 1393-1394 - ، در دو فصل بهار و پائیز به روش سیستماتیک تصادفی در طول ترانسکت های 100 متری در پنج تکرار انجام شد. ریشههای نازک مربوط به هر گیاه در محل نمونهبرداری جدا شده، در قوطی فیلمهای محتوی فیکساتور - فرمالدئید-الکل اتیلیک-اسید استیک - قرار گرفته و به آزمایشگاه منتقل شدند.
آنالیزهای خاکشناسی
برای اندازهگیری اسیدیته خاک از دستگاه pH متر - مدل 744 ، شرکت متروهم، سویس - و برای اندازه گیری شوری خاک از دستگاه کنداکتومتر - مدل HI2030، شرکت هانا، آمریکا - استفاده شد - زرین کفش، . - 1372 فسفر قابل جذب به روش اولسون و منیزیوم به روش تیترومتری سنجیده شدند. برای اندازهگیری ماده آلی از روش والکی ولک و درصد آهک خاک با روش تیتراسیون تعیین گردید. درصد ازت کل خاک با روش هضم کجلدال و میزان پتاسیم قابل جذب به وسیله دستگاه فلیم فتومتر - مدل FP8800، شرکت کروز، آلمان - سنجیده شدند. بافت خاک به روش هیدرومتری سنجش شد
استخراج اسپور قارچهای میکوریز آربسکولار از نمونههای خاک
برای جداسازی اسپورها، از روش الک مرطوب و سانتریفوژ با شیب غلظت ساکارز استفاده شد. اسپورها در زیر بینوکولر با درشت نمایی 30-50 برابر شمارش شدند و میانگین تعداد اسپورهای مربوط به 4 تکرار برای هر نمونه خاک محاسبه شد. - فریتز و همکاران، . - 2006
تعیین درصد کلنیزاسیون ریشه
ریشههای نازک با استفاده از محلول هیدروکسید پتاسیم % 10 - KOH - و آب اکسیژنه قلیایی - H2O2 - ابتدا بی رنگ شده و سپس با لاکتوفنل- کاتن بلو رنگ آمیزی شدند. درصد آلودگی ریشه به قارچهای میکوریز آربسکولار بر اساس وجود یا عدم وجود ساختمانهای میکوریزی - هیف، آربسکول، وزیکول و یا اسپورهای داخلی - در صد قطعه از هر نمونه و در پنج تکرار به صورت درصد محاسبه و متوسط آن گزارش شد . - Phillips and Hayman, 19970 -
تحلیل آماری
تجزیه واریانس دادهها بر اساس طرح پایه بلوکهای کاملاً تصادفی در چهار تکرار با استفاده از نرم افزار SPSS var. 18 انجام شد. میانگینها به روش دانکن در p=0/05 مقایسه و ضریب همبستگی پیرسون محاسبه شد.
نتایج و بحث
به منظور تحلیل اثر آب و هوا بر میزان همزیستی قارچهای میکوریزآربسکولار - AMF - با گیاهان مورد مطالعه، آمار مربوط به دما و میزان بارندگی طی سالهای 1393 و 1394 از ایستگاه هواشناسی خرم آباد گرفته شد. بررسی آمارهای هواشناسی طی دو سال 1393 و 1394 نشان داد که میانگین ماهانه بارش در سال اول - 1393 - بیشتر از سال دوم - 1394 - نمونه بردای بوده است - شکل . - 2
شکل -2 متوسط بارش ماهانه در سالهای 1393 و 1394
متوسط دمای ماهانه در سال دوم - 1394 - بیشتر از سال اول - 1393 - بود - شکل . - 3
