بخشی از مقاله
چکیده
همزیستی میکوریزي از وسیعترین روابط همزیستی شناختهشده بین گیاهان و میکروارگانیسمها است که اثرات مثبت آن بر رشد، فیزیولوژي و اکولوژي گیاهان مختلف در گذشته اثبات شده است. در گیاهان میکوریزي به دلیل شبکه گسترده هیف حجم خاك بیشتر بوده و مقادیر بیشتري از عناصر غذایی و آب را جذب میکنند به همین دلیل این قارچها از اجزا مهم اکوسیستم محسوب میشوند. قارچهاي میکوریزي در شرایط تنش براي تامین بقاي خود مقدار تولید اسپور را افزایش می-دهند.
به این منظور در این تحقیق به بررسی تاثیر بافت خاك بر روي فراوانی و تولید اسپور در قارچ میکوریزي آربسکولار در ریزوسفر زبانگنجشک انجام شد. از عمق 0 -30سانتیمتري خاك نمونهبرداري شد. جهت جداسازي اسپور قارچها و شمارش فراوانی آنها از روش الک مرطوب و سانتریفوژ کردن با ساکارز استفاده شد. همچنین بافت خاك به روش هیدرومتري بایکاس اندازهگیري شد. نتایج آماري نشان داد که همبستگی مثبت بین ذرات رس و شن با تعداد اسپور قارچ هاي میکوریزایی وجود داشت، و همبستگی منفی بین ذرات سیلت با اسپور قارچهاي میکوریزا آربسکولار وجود داشت که میتواند بیان کننده این مطلب باشد که قارچهاي میکوریزا آربسکولار در بافت خاك با ذرات سیلت بیشتر دچار تنش کمتري میشوند.
مقدمه
زبان گنجشک Fraxinus rotundifolia، گونهاي متعلق به تیرهي Oleaceae است. با توجه به تنوع زیاد این گونه از نظر ویژگیهاي ظاهري که اغلب مرتبط با رویشگاه آن است، بطور کلی نمونههاي ایران قابل تفکیک به دو زیر گونه و چهار واریته است، اگرچه گاهی نمونههاي بینابینی نیز دیده میشود. رویشگاه این گونه در جنگلهاي دامنه جنوبی البرز، کوههاي زاگرس، مناطق کوهستانی ایران و تورانی میباشد .[1 ] جنگلهاي زاگرس از اکوسیستمهاي جنگلی مهم کشور محسوب می شود که در سالیان گذشته مواجه با دخالتهاي انسانی براي کسب مایحتاج مردم این منطقه از کشورمان بوده است.
با توجه به محدودیتهاي عوامل محیطی حاکم بر این عرصه ها انتظار تولید صنعتی از این جنگلها نمی رود. و سایر خدمات جنگل در زمینه حفظ و تنظیم جریان آبهاي سطحی، جلوگیري از فرسایش خاك و حفاظت از تنوع زیستی غنی این منطقه از اهم وظایف این اکوسیستمها محسوب می شود. نقش حفاظتی جنگلهاي زاگرس در حفاظت آب و خاك بر کسی پوشیده نیست و ضروریست براي حفظ، احیاء، توسعه و ترمیم آنها راهکارهاي علمی و قابل اجرا ارائه شود. حفاظت و و بهبود محیط زیست دارند مستلزم برنامه ریزي مطلوب، کارا و کاربردي است.
حاصلخیزي خاك کلمهاي است مرکب که شامل تمام صفات وخصوصیات خاك میگردد. صفات و مشخصات موثر در تعیین درجه بندي حاصلخیزي خاك شامل صفات فیزیکی، شیمیایی، فیزیکوشیمیایی، بیولوژي و سایر مشخصات خاك میباشد. در تعیین و تعریف قدرت و توانایی حاصلخیزي خاك در جهت افزایش مواد و عناصر حاصلخیز کننده لازم است در مرحله اول مشخصات خاك را از نقطه نظر کیفی و کمی تعیین نمود.
نسبت و توزیع ذرات یا دانههاي معدنی خاك که ناشی از متلاشی و خرد شدن سنگهاست بافت خاك را تشکیل میدهد. بافت خاك نرمی و یا زبري قسمت نرم خاك را تعیین مینماید. با هوادیدگی و تجزیه و تخریب، ساختمان و ساختار سنگها متلاشی گردیده و به تدریج به ذرات نرمتري تقسیم میشوند که شامل ماسه، لاي، رس و ذرات دیگري مانند کوارتز، کلسیت و غیره است. بدیهی است در تعیین و توضیح مشخصات بافت خاك به ذرات ریز خاك یعنی ماسه - شن - ، لاي و رس توجه بیشتري معطوف میگردد. صفات بافت در حقیقت تحت تاثیر خصوصیات و مشخصات دانه بندي آن است - لاي معادل سیلت است. - .
تعیین و تغییرات بافت خاك نقش مهمی در شناسایی صفات فیزیکی، شیمیایی،حاصلخیزي و حفاظت خاك ایفا مینماید. ظرفیت نگهداري رطوبت و مقدار آب قابل جذب در خاك تحت تاثیر تغییرات بافت میباشد. اثرات بافت در جذب سطحی کاتیونها و آنیونها و ظرفیت کل تبادلی نیز قابل توجه میباشد. از نقطه نظر حاصلخیزي نیز ثابت شده که تولید رشد و نمو گیاهان در نتیجه تولیدات گیاهی نیز تحت تاثیر بافت می باشد.
میکوریز نوعی همزیستی بین برخی از قارچها با ریشه گیاهان می باشد. این قارچها داخل بافت میزبان، بخصوص در ناحیه زیراپیدرم نفوذ می کنند. میکوریزها با فرستادن اندام مکنده به داخل و بین سلول میزبان مواد مورد نیاز خود را به دست می آورند؛ در عوض به گیاه کمک می کنند موادي مانند فسفر، پتاسیم و نیتروژن را از خاك بیشتر جذب کرده و در دسترس گیاه قرار می دهند4 ]، .[8 خاك هاي متراکم، رشد ریشه گیاه را کند و مختل میکنند و با کاهش جذب عناصر غذایی و آب، رشد و عملکرد گیاه را کاهش می-دهند.
در گیاهان میکوریزي به دلیل شبکه گسترده هیف حجم خاك بیشتر بوده و مقادیر بیشتري از عناصر غذایی و آب را جذب میکنند.[6 ] به همین دلیل این قارچها از اجزا مهم اکوسیستم هستند و میتوانند کاربرد معنی داري در سیستمهاي کشاورزي و جنگلداري داشته باشند .[5 ] همچنین این قارچها سبب تولید ماده اي به نام Glomaline - نوعی پلی ساکارید -
از هیفهاي خارجی میشوند که موجب به هم چسبیدن ذرات خاك به هم شده و در تشکیل خاکدانه مؤثر هستند[12 ] وتنوع زیستی و ثبات اکوسیستم را حفظ میکنند9 ]، 10، .[15 هیفهاي قارچ موجب قرار گرفتن خاکدانههاي ریز کنار هم و تشکیل خاکدانههاي درشت تر میشوند. همچنین این قارچها تماس با سطوح خاك را افزایش داده و موجب افزایش جذب ریشه تا حدود 47 برابر میشوند.[14 ] با اصلاح ساختمان خاك تهویه بهتر شده و رشد گیاه و عملکرد هم افزایش مییابد.
همچنین گیاهان در همزیستی با این قارچها وزن تر و خشک بیشتري به ویژه در خاكهاي متراکم خواهند داشت. هدف از انجام این تحقیق بررسی تاثیر بافت خاك بر روي فراوانی و تولید اسپور در قارچ میکوریزي آربسکولار در ریزوسفر زبان گنجشک است.
مواد و روش ها
منطقه مورد مطالعه
این پژوهش در رویشگاهی در چهارطاق اردل در استان چهار محال و بختیاري انجام شد. این منطقه با عرض شمالی و طول شرقی و ارتفاع 2400 متر از سطح دریا که بیش از 30 سال از قرق آن توسط اداره کل منابع طبیعی استان چهار محال و بختیاري میگذرد. در شهرستان اردل در مجاورت روستاي چهارطاق واقع شده که در100 کیلومتري جنوب غربی مرکز استان قرار گرفته است. میانگین بارندگی سالیانه منطقه معادل 530/15 میلیمتر، کمینه دماي مطلق -19/5 و بیشینه آن 35 درجه سانتیگراد است. تعداد روزهاي خشک از اوایل خرداد تا اواسط مهر است.
روش تحقیق
نمونه برداري از خاك و ریشه ها
پنج درخت سالم و شاداب از گونه زبان گنجشک انتخاب و از فراریشه آنها به صورت کاملاً تصادفی نمونه برداشت شد.
نمونههاي خاك به همراه ریشه در عمق 30-0 سانتی متري هر درخت، تهیه میشود. نمونه ها در کیسه هاي نایلونی و در داخل یخدان به آزمایشگاه منتقل و در یخچال نگهداري شدند.
جداسازي اسپور و شمارش آنها
ابتدا نمونه هاي خاك در هواي خشک و سپس از الکی با منافذ 2 میلی متري عبور داده و ده گرم از هر خاك با آب مخلوط شد، پس از سه دقیقه هم زدن، سوسپانسیون را 30 ثانیه در حالت سکون نگهداشته، سپس از یک سري الک مخصوص45-425 - میکرون - عبور داده شد. عمل شستشوي خاك سه بار تکرار شد. محتویات روي الک 45 میکرونی را به کمک پی ست داخل بشر ریخته و به آن محلول ساکارز اضافه شد. پس از گذشت سه دقیقه، مجددا محتویات داخل بشر ا روي الک 45 ریخته و با آب فراوان شسته شد. محتویات روي الک بداخل پتري دیش منتقل و در زیر میکروسکوپ مطالعه شد.
و همچنین بافت خاك به روش هیدرومتري بایکاس اندازهگیري شد. در پایان براي تجزیه وتحلیل دادهها و تعیین مقدار همبستگی دادهها، از همبستگی پیرسون و به وسیله نرم افزار SPSS 16 استفاده شد.
نتایج
جدول -1 اندازه گیري ذرات بافت خاك و شمارش اسپور قارچ میکوریزا آربسکولار
