بخشی از مقاله
چکیده
مرجانها بهعنوان زیر اکوسیستمهای آبی، از جانوران ابتدائی هستند که به دو صورت ثابت - Polyp - و متحرک - Medusa - مشاهده میشوند که در صنایع پزشکی کاربرد فراوان دارند. هدف از این بررسی، بیان زیستفناوری پزشکی مرجانها و اهمیت پیشگیری از آلودگی پهنههای آبی جنوب ایران در جهت حفاظت از محیطزیست مرجانها، بر اساس آخرین تحقیقات صورت گرفته در جهان است. امروزه مرجانها در زیستفناوری پزشکی کاربرد فراوانی دارند که ازجمله آن میتوان به کاربرد مرجانها در ساخت کمپوزیت های استخوانی و ساخت داربست جهت اتصال سلولهای بنیادی، کاربرد لوسیفراز مرجانی در تهیه کیتهای تشخیص سرطانی، زیست حسگرها، DNA یابی و غربالگری داروها، تولید داروهای سیتوتوکسیک و داروهای ضدالتهابی و ضد پوکی استخوان و ضد انعقاد خون میباشند و همچنین در تولید داروی روماتیسم نقش دارند. مهم ترین عوامل تخریب مرجانهای پهنههای آبی و همچنین جنوب ایران فعالیتهای انسانی میباشد، که باید در جهت پیشگیری هر چه بیشتر آلودگی دریا برنامههای مدیریتی مدونی را تدوین نمود.
مقدمه
زیستفناوری درواقع علم استفاده از عوامل زیستی در جهت تولید مواد متنوع مانند مواد شیمیایی، پلاستیکی، فرآوری مواد غذایی، منسوجات، کاغذ و فلز و مهمترین آن صنایع مورد استفاده در پزشکی می باشد و همچنین این علم ابزارهای متعددی را بهمنظور بهبود عملکرد هزینه و عملکرد زیستمحیطی را برای صنعت فراهم میکند - Primer, 2001 - .هفتاد درصد از سطح کره زمین را آب پوشش داده است و 80 از تمام موجودات زنده کره زمین درون اقیانوسها زندگی میکنند، اقیانوسها با تنوع فراوان از موجودات بهعنوان منبع غذایی و درمانی عظیمی برای بشر شناختهشدهاند، بهخصوص مرجانها که در صنایع پزشکی کاربرد فراوانی دارند.
مرجانها از جانوران ابتدائی هستند و به دو صورت ثابت - Polyp - و متحرک - Medusa - مشاهده میشوند، مرجانها به شاخه گزنه سازان - Caldaria - تعلق دارند که شامل سه رده میباشند، که عبارتاند از رده گل زیان - - Antozoa، رده آبسانان - Hydrozoa - و رده فنجان زیان - Scyphozoa - ، . - Krupp, 2001 - از مهمترین موجودات رده انتوزوآ یا - گل زیان - ، میتوان به قلم دریایی - Sea - pen، مرجانهای بادبزنی - Gorgonian - و شقایقهای دریایی - Sea anemone - اشاره کرد، همه اعضای این رده به شکل گل و برگ هستند و دارای تنتاکول میباشند و بهصورت پلیپ بوده که دستهجمعی زیست میکنند - Aratake et . - al., 2012 برخی از اعضای رده هیدروزوآ دارای سلولهای گزنده می باشند مثل اوبلیا و هیدر که دستهجمعی زندگی میکنند.
سومین رده که سیفوزوآ - Scyphozoa - هستند، بهصورت انفرادی زندگی میکنند و گزنده میباشند مثل عروس دریایی . - Piraino et al., 2014 - صخرههای مرجانی، اکوسیستمهای حیاتی هستند، که منابع مهمی را برای بشر فراهم میکنند - Grimsditch and Salm, 2006 - .خلیجفارس دریای کم عمقی است با متوسط عمق حدود 35 متر که در حاشیه شمال غربی اقیانوس هند واقع شده است و سطحی حدود 240000 کیلومترمربع را میپوشاند و توسط مناطق خشک احاطه گردیده خلیجفارس از طریق تنگه هرمز به دریای عمان وصل میشود و تمامی پهنه آن جزء فلات قاره محسوب میشود که منشاً و شیب آن از دریای عمان است، دارای تبخیر زیاد و سالیانه میزان تبخیر در آن بین 150 تا 500 سانتیمتر برآورد شده است.
به دلیل تبخیر زیاد، شوری آب در آن بالا بوده و مقدار شوری از تنگه هرمز بهطرف شمال غرب افزایشیافته و از 40 در هزار تجاوز مینماید، در مناطق بسیار کمعمق و نیمه بسته این رقم به 70 در هزار نیز میرسد، ورودی آب شیرین به خلیجفارس از طریق رودخانه ها و جریانات سطحی صورت میگیرد وعمدتاً از حوزههای شمال غرب ایران و حوزههای رودخانههای دجله و فرات تأمین میگردد که مقدار آن در مقایسه با تبخیر بسیار ناچیز است، مجموعه عوامل فوق موجب گشته تا این اکوسیستم دریایی دربرگیرنده شرایط زیستی منحصربهفرد نسبت به سایر دریاهای آزاد باشد - فهیم، . - 1393 خلیجفارس و دریای عمان دارای مرجانهای متنوعی میباشند. در این مطالعه بهمنظور اهمیت پیشگیری از آلودگی دریا در جهت حفاظت از محیطزیست مرجانها، زیستفناوری پزشکی آنها موردبررسی قرار گرفت.
مرجانهای خلیجفارس و دریای عمان
به دلیل شدت دمای آب و شوری که نزدیک به محدودیت تحمل فیزیولوژیکی بسیاری از گونههای مرجانی است ترکیب گونههای مرجانی در دریای عمان که در حدود 70 گونه هستند بیشتر از مرجانهای خلیجفارس است . - Araghi, 2011 - مرجانهای خلیجفارس در حدود 57 گونه میباشند و ازنظر شرایط زیستی با هیچیک از جوامع مرجانی قابل مقایسه نیستند، وجود حدود 300 گونه ماهی در مرجانهای خلیجفارس بیانگر ویژگی دیگر این اکوسیستم میباشد - فهیم، 1393 - . جزایر ایرانی با آبسنگهای مرجانی محاصرهشده،که آبسنگهای حاشیهای ساختار اصلی خطوط ساحلی را تشکیل میدهند - بلوکی و همکاران، . - 1392
زیستفناوری پزشکی مرجانها
بر اساس تحقیقات صورت گرفته در جهان، مرجانها در صنایع پزشکی از اهمیت فراوانی برخوردار هستند، که از آن جمله میتوان به کاربرد مرجانها در ساخت کمپوزیت های استخوانی، ساخت داربست جهت اتصال سلولهای بنیادی، استفاده از لوسیفراز مرجانی در تهیه کیتهای تشخیص سرطانی، زیست حسگرها، DNA یابی غربالگری داروها، تولید داروهای سیتوتوکسیک و سالینوسپورامیدها که یک ترکیب ضد سرطانی است - نظریان و همکاران، 1394؛ نبی پور، 1396؛ اولیا، 1396؛ امینی خوئی و همکاران، - 1396 و داروهای ضدالتهاب، ضد انعقاد خون و داروهایی که در درمان روماتیسم نقش دارند اشاره نمود.
ایران ازلحاظ دارا بودن انواع گونههای آبسنگهای مرجانی ازجمله غنیترین کشورهای جهان است و خلیجفارس بهعنوان باارزشترین زیستگاه مرجانها به شمار میرود - گل مروی و همکاران، . - 1386 غالب مرجانهای خلیجفارس ودریای، شامل گونههای Platygyra daedalea، Favia matthaii،Favites pentagona، Leptastrea transversa، Cyphastrea microphthalma، از خانواده Faviidae و گونههای Siderastrea savignyana و Coscinaraea columna از خانواده Siderastreidae و گونه Porites compressa از خانواده Poritidae میباشد - نجات خواه معنوی و همکاران، . - 1389 عوامل تخریب مرجانهای خلیجفارس و دریای عمان در شکل 1 نشان داده شده است.
بر اساس مطالعات صورت گرفته در این بررسی و بر اساس پژوهشهای محققان ایرانی و محققان دنیا از مهمترین عوامل تخریب مرجانها فعالیتهای انسانی میباشد که باید در جهت پیشگیری آلودگی دریا هرچه بیشتر بهوسیله تدوین و اجرا برنامه مدیریت مدرن آلودگی دریا تلاش نمود، خلیجفارس از طریق تنگه هرمز به دریای عمان به طور نامحدود با دریای باز تبادل آب دارد، به این دلیل و به دلیل بالا بودن درجه حرارت سطح دریا، آلودگی در آن افزایش مییابد. شکل 2 عوامل ایجاد آلودگی در پهنههای جنوب ایران را نشان میدهد. در جدول 1، خواص درمانی برخی از گونههای مرجانها نشان داده شده است.
