بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور بررسی تأثیر باقیمانده فسفر و مواد آلی بر پارامترهای رویشی نهالهای پسته - رقم بادامی ریز زرند - در کشت دوم، آزمایش گلخانهای بهصورت فاکتوریل در قالب طرحکاملاً تصادفی با سه تکرار صورت گرفت. تیمارها شامل سه سطح فسفر 0 - ، 30 و 60 میلیگرم در کیلوگرم خاک از منبع پتاسیم هیدروژن فسفات - ، سه نوع ماده آلی - ورمیکمپوست، کود گاوی و کود گوسفندی - و سه سطح ماده آلی 0 - ، 1 و 2 درصد وزنی - بودند. صفات اندازهگیری شده شامل سطح برگ، وزن خشک برگ، ساقه و ریشه، قطر و ارتفاع ساقه و تعداد برگ بود.
نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که باقیمانده مواد آلی بر پارامترهای رویشی گیاه پسته اثر معنیداری داشت و بیشترین تاثیر در سطح یک درصد ورمیکمپوست مشاهده گردید. در حالی که باقیمانده فسفر و برهمکنش باقیمانده فسفر و باقیمانده مواد آلی تاثیر معنیداری بر پارامترهای رویشی نهالهای پسته نداشت.
مقدمه
پسته گیاهی است که از قرنها پیش بهصورت خودروی در بسیاری از مناطق خشک و نیمهخشک رشد و نمو نموده و در مناطقی از دنیا نیز کشت و کار میشده است. استان کرمان، بزرگترین تولیدکننده پسته در کشور است. بیشترین سطح زیر کشت پسته استان، در شهرستان رفسنجان وجود دارد. همچنین استان کرمان به لحاظ میزان تولید پسته، مقام اول را در کشور دارد. بهطوری که پسته و مغز پسته با 472371580 دلار، جایگاه نخست را در زمینه صادرات استان دارد که بهعنوان یک پشتوانه ملی، در این استان سرمایهگذاری شده است
فسفر یکی از عناصر اصلی و کلیدی در تولید پسته بهحساب میآید. این عنصر در ساختمان اسیدهای نوکلئیک و فسفولیپیدها شرکت میکند و جزء مهمی از مولکولهایی مانند ATP و کوآنزیمها بوده و با تشکیل استر با ترکیباتی نظیر قندها، ایجاد مولکولهای واکنشگر مینماید و در نتیجه در متابولیسم انرژی دارای نقش کلیدی است .
کمبود فسفر بهطور گسترده در بسیاری از مناطق دنیا بهویژه اراضی خشک و نیمهخشک بهدلیل مقادیر بالای کربنات کلسیم گزارش شده است. در خاکهای آهکی بهدلیل تبدیل سریع فسفر محلول بهشکل فسفاتهای کلسیم نامحلول از قابلیت جذب فسفر کاسته میشود - معینی و همکاران، . - 1394 فسفر تجمع یافته در خاک بهتدریج میتواند مورد استفاده گیاهان کشتهای بعدی قرار گیرد. بهطوریکه در برخی از خاکها پس از یک بار مصرف کودهای فسفره تا چندین سال نیازی به مصرف مجدد آن نمیباشد . - Hagin and Berkovitch, 1961 - مواد آلی بهعنوان مخزن عناصر غذایی برای گیاهان عمل میکنند
ماده آلی نه تنها منبع بزرگی از عناصر غذایی است بلکه با افزایش فعالیت زیستی در خاک به چرخش بهتر مواد غذایی کمک میکند . - Antonio et al., 2006 - در خاکهای آهکی، اگرچه استفاده از کودهای فسفری در ظاهر سریعترین و مطمئنترین راه برای تأمین نیاز فسفر گیاه محسوب میشود، ولی با توجه به کارایی اندک، افزایش قیمت جهانی و وارداتی بودن بخش عمده کودهای شیمیایی و همچنین آلودگیهای زیست محیطی ناشی از مصرف این کودها - تجمع کادمیم در خاک - استفاده از کودهای آلی نظیر کودهای دامی و لجن فاضلاب جهت تأمین فسفر مورد نیاز گیاه و افزایش ماده آلی خاک توصیه شده است
ماده آلی یکی از مهمترین عوامل مؤثر در بازیابی فسفر باقیمانده گزارش شده است. کودهای آلی قادرند که تحرک فسفر تجمع یافته در خاک را افزایش دهند . - Toor and Bahl, 1997 - این تحرک بهوسیله تبدیل شکلهای نامحلول آهن، آلومینیوم و کلسیم به شکلهای محلول فسفر و با مکانیسمهای تولید اسیدهای آلی و کلات کنندهها در طی تجزیه کودهای آلی محقق میگردد
کود حیوانی دارای پتانسیل کافی از نظر تامین عناصرغذایی گیاه از جمله نیتروژن، فسفر و پتاسیم است. برخی محققان نشان دادند، با افزایش کود گاوی 20 - تا 30 تن در هکتار - عملکرد علوفه و دانه درمقایسه با مصرف کودهای معدنی افزایش یافت و این افزایش عملکرد بهدلیل اثر کود گاوی بر افزایش دسترسی عناصر غذایی و کمک به ساختمان فیزیکی خاک و افزایش فعالیت ریز جانداران بوده است. طبق گزارشات، سطوح بالاتر کود گاوی، باعث کاهش مقدار محصول گردید که این کاهش محصول میتواند به دلیل کاهش سرعت معدنی شدن عناصر موجود در کود باشد. زیرا مصرف بالای کودهای دامی، سرعت پایین تجزیه و آزادسازی مواد غذایی، افزایش ناگهانی EC و ایجاد شوری را به دنبال خواهد داشت
یکی از مواد آلی ورمیکمپوست بوده که به علت داشتن خصوصیاتی مانند تخلخل زیاد، قدرت جذب و نگهداری بالای عناصر معدنی و آزادسازی تدریجی آنها و نیز ظرفیت بالای نگهداری آب استفاده از آن در کشاورزی پایدار برای بهبود رشد و کیفیت محصولات زراعی و باغی متداول میباشد
ورمیکمپوست علاوه بر اصلاح ویژگیهای فیزیکی خاک از جمله بالا بردن ضریب حفظ رطوبت خاک، در رنگآمیزی و بزرگتر کردن گل و گیاهان زینتی و همچنین تشدید عطر و اسانس گیاهان و گلهای معطر مؤثر است . - Atiyeh et al., 2002 - با توجه به نقشی که ماده آلی در بازیابی فسفر باقیمانده دارد هدف از اجرای این پژوهش بررسی تأثیر سطوح مختلف کود آلی بر بازیابی فسفر باقیمانده و نقش آن در افزایش فراهمی فسفر در خاک، تأمین فسفر مورد نیاز گیاه و و اثر این دو بر روی پارامترهای رویشی گیاه پسته میباشد.
مواد و روشها
خاک مورد مطالعه بهمقدار کافی از عمق صفر تا سی سانتیمتری از یکی از مناطق پستهخیز شهرستان رفسنجان که از نظر مقدار مواد آلی و فسفر قابل استفاده در حد پایینی بود، تهیه شد. پس از هوا خشک کردن و عبور از الک دو میلیمتری، برخی از ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی آن اندازهگیری شد
جدول -1 برخی از ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک مورد استفاده
آزمایشی بهصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در شرایط گلخانهای با سه تکرار انجام گردید. تیمارها شامل سه سطح فسفر 0 - ، 30 و 60 میلی گرم در کیلوگرم خاک از منبع پتاسیم هیدروژن فسفات - ، سه نوع ماده آلی - ورمی کمپوست، کود گاوی و کود گوسفندی - و 3 سطح ماده آلی - 0، 1 و 2درصد وزنی - بودند. بعد از یک دوره رشد، نهالها از محل طوقه قطع گردیدند و ریشهها از خاک خارج شدند. خاک باقیمانده جهت کشت دوم مورد استفاده قرار گرفت.
بذرهای پسته بعد از جداسازی پوست سخت، به مدت 10 دقیقه در محلول وایتکس 10 درصد قرار داده و پس از شست و شوی با آب مقطر استریل شده، به مدت 24 ساعت در آب مقطر استریل، در یک ظرف در بسته خیسانده شدند. سپس، حدود 15 دقیقه با قارچکش بنومیل با غلظت دو گرم در لیتر، ضد عفونی گردیدند و تا مرحله جوانه زنی به مدت چند روز، میان پارچههای متقال مرطوب و استریل در دمای 25 درجه سلسیوس قرارداده شدند. در هر گلدان تعداد 8 بذر جوانهزده در عمق سه سانتیمتری کشت گردید. رطوبت خاک به حد طرفیت مزرعه رسانده شد و بعد از یک ماه تعداد نهالها به چهار بوته در هر گلدان تقلیل داده شدند.
در پایان دوره رشد نهالها از محل طوقه قطع و برگ و ساقه آنها جدا شد و ریشهها نیز از خاک خارج گردید. قطر ساقه - به وسیله دستگاه کولیس دیجیتالی - ، سطح برگها - با استفاده از دستگاه اندازه گیری سطح برگ - ، ارتفاع ساقه گیاه - با استفاده از خط کش - ، وزن خشک برگ، ساقه و ریشه مورد اندازهگیری قرار گرفت. پس از اتمام اندازهگیریها، پاسخ گیاهی با استفاده از نرمافزار کامپیوتری SPSS مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. همچنین مقایسه میانگینها با استفاده از آزمون چند دامنهای دانکن، در سطح احتمال پنج درصد صورت گرفت. سپس نمودارهای مربوطه با استفاده از برنامههای EXCLE و WORD ترسیم و نتایج حاصل تفسیر گردید.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که باقیمانده مواد آلی تاثیر معنیداری بر پارامترهای رشدی نهالهای پسته - وزن خشک ریشه، ساقه، برگ و نسبت اندام هوایی به ریشه، قطر و ارتفاع ساقه و سطح برگ - داشت در حالی که باقیمانده فسفر و برهمکنش باقیمانده فسفر و باقیمانده مواد آلی تاثیر معنیداری بر پارامترهای رشدی نهالهای پسته نداشت. نتایج ارائه شده در شکل 1 نشان میدهد که سطوح مختلف باقیمانده موادآلی - ورمی کمپوست، کود گوسفندی و کود گاوی - از کشت اول، تاثیر معنیداری بر روی وزن خشک ریشه، ساقه و برگ دارد.
شکل-1 تاثیر باقیمانده ماده آلی بر وزن خشک ریشه، ساقه و برگ نهالهای پسته
بهطوری که سطح یک درصد ورمیکمپوست بیشترین تاثیر را بر این پارامترها داشته و از طرفی سطح دو درصد کود گوسفندی نیز کمترین تاثیر را بر این سه پارامتر داشته است. بیشترین و کمترین وزن خشک ریشه، ساقه و برگ به ترتیب مربوط به سطح یک درصد ورمیکمپوست و سطح دو درصد کود گوسفندی میباشد. نتایج مقایسه میانگینها نشان داد که وزن خشک ساقه و برگ، در سطح یک درصد ورمیکمپوست به ترتیب حدود 40 و 21 درصد نسبت به شاهد افزایش داشت.
در گیاه همیشه بهار سطوح مختلف کود آلی منجر به افزایش معنیدار ارتفاع بوته، تعداد شاخه در بوته، تعداد سرشاخه گلدار، وزن تر و خشک سرشاخه گلدار، وزن تر و خشک اندام رویشی و عملکرد دانه شد - Khalid et . - al., 2006 همچنین مصرف کود آلی توانست از لحاظ ارتفاع بوته، تعداد ساقه فرعی در بوته، وزن تر و خشک اندام های هوایی بوته، شاخص سطح برگ، عملکرد برگ، درصد اسانس و عملکرد اسانس برگ ریحان - Ocimum basilicum L. - را نسبت به شاهد بهطور معنیداری افزایش دهد
