بخشی از مقاله
مقدمه
مرحلهی گردهافشانی درختان پسته - Pistacia vera L. - عموماً در فروردین ماه صورت گرفته و تا تشکیل جنین ادامه مییابد. رشد جنین و تمایز تخمدان نیز از اواسط خرداد شروع و تا اواسط مرداد ادامه یافته و پس از آن مکانیسم خندانی تا اواسط شهریور انجام میشود - Soliemanzadeh et al., 2013 - اهمیت تشکیل میوه از آن جا ناشی میشود که درصد آن در درختان بسیار پایین است، برای مثال در پسته بین دو تا 13 درصد میباشد. در اوایل فصل بهار که دمای خاک پایین و برگها تشکیل نشدهاند، جذب عناصر غذایی از خاک صورت نمیگیرد در نتیجه غلظت بهینهی عناصر در جوانههای گل تأمین نشده و فرآیند تشکیل میوه و تقسیم سلولی درختان پسته کاهش مییابد.
تحقیقات نشان داده است، بین رشد رویشی و رشد زایشی ”عملکرد و تشکیل میوه - رقابت وجود دارد که با حذف اندام رویشی و هرس کردن میتوان عملکرد و تشکیل میوه را افزایش داد ؟ تراکم جوانههای زایشی نیز بر تشکیل میوه موثر است، بهطوری که یک رابطهی منفی بین تشکیل میوه و ریزش جوانههای گل در فصل گردهافشانی وجود دارد. بهعبارت دیگر هر چه ریزش جوانههای گل بیشتر شود از تشکیل میوه کاسته میشود . - Soliemanzadeh et al., 2013 - جهت بالا بردن تشکیل میوه در پسته روشهای مختلفی به کار برده میشود. از جمله این روشها، محلولپاشی عناصر کممصرف است که در این میان عنصر بور جهت بالا بردن تشکیل میوه از اهمیت خاصی برخوردار است. همچنین کلسیم یک عنصر غذایی مهمی است که نقش با اهمیتی در ساختار دیواره و غشاء سلولی، رشد، توسعه و کیفیّت میوه دارد.
مواد و روشها
به منظور بررسی اثر محلولپاشی بور و کلسیم بر روند رشد رویشی و زایشی درختان پسته - رقم کلهقوچی - و دستیابی به راهکارهای مناسب، آزمایشی به صورت فاکتوریل بر پایه بلوکهای کامل تصادفی با 9 تیمار و 3 تکرار و در مجموع 27 درخت در باغ پسته در منطقه کوثرریز رفسنجان انجام شد. تیمارها شامل بور از منبع اسیدبوریک 0 - ، 1000 و 2000 میلیگرم در لیتر - و کلسیم از منبع کلریدکلسیم 0 - ، 1 و 2 درصد - بهکار برده شدند. درختان مشابه 25 - ساله - بر اساس نقشه طرح و تیمارها انتخاب و شمارهگذاری شدند. محلولپاشی در دو زمان پس از برداشت - اوایل پاییز - و متورم شدن جوانهها - اواخر زمستان - انجام گرفت.
بعد از اعمال تیمارها از هر درخت دو شاخه با رشد رویشی، ضخامت، طول و تعداد جوانه گل تقریباً یکسان از دو جهت انتخاب و علامتگذاری شدند. تعداد جوانههای گل و میوهها طی سه مرحله مورد شمارش قرار گرفت، شمارش اولیه درتاریخ 15 فروردین و شمارشهای بعدی در 20 و 25 فروردین ماه انجام شد. در اواسط شهریورماه محصول برداشت و پس از جداسازی پوست سبز آن، تعداد دانههای خندان و ناخندان شمارش شدند و تشکیل میوه اولیه و نهایی محاسبه شد. برای بررسی رشد رویشی و روند آن، طول شاخههای جدید همزمان با مراحل اولیه تشکیل میوه و سه مرحله پس از آن - خرداد، مرداد و اواخر مهرماه - اندازهگیری شد.
نتایج و بحث
نتایج مربوط به رشد رویشی درختان پسته رقم کلهقوچی در شکل 1 نشان داده شده است. همانگونه که مشاهده میشود، در تمامی شش مرحلهای که از فروردین تا مهرماه مورد سنجش قرار گرفت، محلولپاشی 1000 میلیگرم بور در لیتر بیشترین تأثیر را بر رشد رویشی داشت. در صورتیکه کاربرد کلسیم تأثیر معنیداری بر رشد رویشی نداشت. همانگونه که در شکل -2 الف مشاهده میشود، درصد تشکیل میوه در فروردین ماه با شیب زیادی کاهش پیدا کرد. همچنین بخش اعظم رشد رویشی -2 - ب - که منجر به تشکیل شاخههای جدید میشود تا اوایل خرداد صورت میگیرد. هم زمانی کاهش تشکیل میوه و افزایش رشد رویشی میتواند نشان دهندهی رقابت بین رشد زایشی و رویشی باشد و در این زمان است که درختان پسته با ریزش میوه روبهرو هستند.
به نظر میرسد، فعال بودن رشد رویشی بر شدت ریزش میوه میافزاید که این مسئله منجر به کاهش تشکیل میوه اولیه درختان پسته میشود. شاید بتوان در این بازه زمانی، با تغذیه بهتر درختان پسته، شدت رقابت را کاهش و درختان پسته را به سمت عملکرد بیشتر سوق داد. رقابت بین رشد رویشی و زایشی اغلب بر سر کربوهیدرات، نشاسته و عناصرغذایی صورت میگیرد . - Barone et al., 2005 - مسئله رقابت بین رشد زایشی و رویشی در زیتون نیز گزارش شده است - . - Castillo-Lianque and Rapoport., 2011 همانگونه که در شکل 2 نشان داده شده است، کاربرد 1000 میلیگرم بور در لیتر - Ca0 B1 - نسبت به شاهد، تا حدوی منجر به افزایش رشد رویشی و تشکیل میوه در این بازه زمانی شده است.
با توجه به این که خوشههای پسته بر روی شاخههای جدید یکساله تشکیل و عملکرد در هر سال وابسته به عملکرد و رشد رویشی سال قبل است، لذا برقراری توازن بین رشد رویشی و زایشی - عملکرد - میتواند درختان پسته را به سمت یکنواختی محصول و سودآوری بیشتر سوق دهد. همانطور که در شکل-2 الف مشاهده میشود، با کاربرد بور در سطح دوم، رشد رویشی افزایش یافته در نتیجه منجر به افزایش تعداد جوانههای زایشی و رویشی در سال آینده میشود و عملکرد را در سال آینده تحت تأثیر مثبت قرار میدهد. نتایج جدول 1 نشان میدهد که بین عناصر بور و کلسیم در جوانههای گل، همبستگی منفی و معنیداری وجود دارد. همچنین بین عملکرد و عناصر کلسیم و بور بهترتیب همبستگی منفی مثبت معنیداری وجود دارد.
همبستگی منفی بین عناصر بور و کلسیم در گندم - Turan et al., 2009 - نیز گزارش شده است. اثر متقابل بین کلسیم و بور توسط گوپتا - 1979 - و تابان و همکاران - 1995 - نشان داد که یک همبستگی منفی بین بور و کلسیم مشاهده شد، بدین صورت که بور و کلسیم، بیشتر در دیواره سلولی گیاه واقع شدهاند و در نتیجه، استفاده از کلسیم منجر به افزایش غلظت کلسیم در دیواره سلولی گردیده که این موضوع موجب کاهش غلظت بور دیواره سلولی میشود و برعکس. بهعبارت دیگر کاربرد بیش از اندازه کلسیم، غلظت بور در دیواره سلولی را کاهش داده و در نتیجه وظایف و نقش بور در گیاه با نقصان مواجه میشود.
بهنظر میرسد در استفاده از عناصر غذایی برای درختان پسته باید به اثر متقابل بین عناصر غذایی توجه ویژهای داشت تا به عملکرد مناسب و تولید بهینه دست یافت. همچنین از آنجایی که متورم شدن جوانههای گل و شروع رشد رویشی در درختان پسته همزمان از اواخر زمستان و اوایل بهار آغاز میشود - Barone et al., 2005 - و نتایجی که از غلظت عناصر جوانههای گل بدست آمد، مشاهده گردید که با افزایش سطوح کلسیم، غلظت بور کاهش یافت. این احتمال وجود دارد که در فقدان کلسیم و با کاربرد سطح دوم بور در مرحله متورم شدن جوانهها به علت جذب زیاد این عنصر در جوانههای گل درختان پسته، منجر به افزایش تشکیل میوه، عملکرد و رشد رویشی گردیده است، لیکن با افزایش سطوح کلسیم، کلسیم مانع از تأثیر بور بر روی این خصوصیات میشود.
