بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور بررسی تأثیر باقیمانده فسفر و مواد آلی بر روی غلظت عناصر کم مصرف و پر مصرف نهالهای پسته - رقم بادامی ریز زرند - در کشت دوم، آزمایش گلخانهای بهصورت فاکتوریل در قالب طرحکاملاً تصادفی با سه تکرار صورت گرفت. تیمارها شامل سه سطح فسفر 0 - ، 30 و 60 میلیگرم در کیلوگرم خاک از منبع پتاسیم هیدروژن فسفات - ، سه نوع ماده آلی - ورمیکمپوست، کود گاوی و کود گوسفندی - و سه سطح ماده آلی 0 - ، 1 و 2 درصد وزنی - بودند.
صفات مورد بررسی شامل غلظت عناصر کم مصرف - آهن، روی، منگنز و مس - و عناصر پر مصرف - فسفر، سدیم و پتاسیم - بودند. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که باقیمانده مواد آلی بر غلظت عناصر غذایی اثر معنیداری داشت. در حالی که باقیمانده فسفر و بر همکنش باقیمانده فسفر و مواد آلی تاثیر معنیداری بر غلظت عناصر غذایی نهالهای پسته نداشت.
مقدمه
پسته بهعنوان یکی از گران بهاءترین محصولات کشاورزی - طلای سبز - و دارویی جهان، از جمله گیاهانی است که با توجه به مقاومت زیاد در برابر خشکی و شوری، نقش قابل توجهی در وضعیت اجتماعی و اقتصادی مناطق خشک و نیمهخشک ایفا مینماید - پناهی و همکاران،. - 1380 در فرآیند تغدیه گیاه نه تنها هر عنصر باید به اندازه کافی در دسترس گیاه قرار گیرد بلکه ایجاد تعادل و تناسب میان همه عناصر غذایی از اهمیت زیادی برخوردار است. هرگاه دیگر عوامل محدود کننده، وجود نداشته باشند، رشد گیاه با مقدار فسفات جذب شده بهوسیله ریشه متناسب است و نگهداری غلظت مناسب آن در محلول خاک، برای تولید محصول اهمیت دارد .
عمده فسفر در محل مصرف بهعلت غیر پویایی در نتیجه واکنش با یونهای Ca، Fe و Al که در محلول خاک وجود دارند، باقی میماند. بنابراین کودهای حاوی ترکیبات محلول فسفر پس از پخش در مزرعه بهسرعت به شکل کم محلول یا نامحلول در میآیند.
نگی و همکاران - 1992 - اظهار داشتند که کارایی استفاده از کود فسفر برای یک گیاه زراعی بهطور متوسط 15 درصد است و باقیمانده آن در خاک برای گیاه بعدی باقی میماند. کمبود این عنصر، فعل و انفعالات سوخت و ساز نظیر تبدیل قند به نشاسته را در گیاه متوقف ساخته و بر اثر عدم تبدیل قند به نشاسته، آنتوسیانین - رنگ ارغوانی - در برگ تشکیل میشود .
محققین نشان دادند زمانی که کود فسفر به خاک افزوده میشود، بخشی از آن باعث افزایش فسفر محلول و مابقی رسوب مینماید و با قدرت زیاد در خاک تثبیت میشود که به آسانی با فسفر محلول به تعادل نمیرسد - جلالی و کلاهچی، . - 1381 فسفر در بیشتر خاکها با کلسیم و به ندرت با آهن و آلومینیوم تشکیل کمپلکس میدهد. بهدلیل ظرفیت بالای برخی خاکها برای تثبیت فسفر، تحرک آن در خاک در مقایسه با سایر عناصر بسیار کم است.
بهطور کلی کاربرد پسماندهای آلی باعث افزایش غلظت بسیاری از عناصر بهویژه فسفر در خاک میگردد. استفاده از منبع آلی، نقش مهمی در افزایش فراهمی فسفر در خاک دارد - Samadi and . - Gilkes, 1999 از آنجایی که منابع آلی نقش مهمی در تامین فسفر قابل استفاده گیاه ایفا میکنند، لذا مدیریت سیستم کشاورزی پایدار از یک طرف نیازمند تأمین مقادیر کافی از عناصر غذایی مورد نیاز گیاه شامل فسفر است و از سوی دیگر نیازمند توجه به خطرات زیست محیطی ناشی از افزایش بیرویه این عناصر غذایی میباشد.
تجزیه تدریجی مواد آلی سبب افزایش راندمان عناصر غذایی و ماندگار شدن اثر این ترکیبات تا چندین سال بر عملکرد گیاهان و خصوصیات خاک میگردد . - Eghball et al., 2004 - خاکهای آهکی با مقدار ماده آلی کم،عموماً مستعد کمبود عناصر غذایی میباشند
تحقیقات در زمینه اثر کاربرد کودهای دامی و بهخصوص کودهای آلی نظیر کمپوست و ورمیکمپوست در سالهای اخیر رو به افزایش بوده است. کودهای آلی بهویژه کود ورمیکمپوست در مقایسه با کودهای شیمیایی دارای مقادیر زیادی مواد آلی هستند و بهعنوان منابع غنی از عناصر غذایی به خصوص نیتروژن، فسفر و پتاسیم بهشمار میروند که این عناصر را به مرور در اختیار گیاهان قرار میدهند
کودهای آلی و کمپوستها میتوانند اثرات مستقیم ضد بیماری، تحریک میکروارگانیسمهای رقیب و همچنین ایجاد مقاومت در گیاهان در برابر بیماریهای گیاهی داشته باشند . - Ghorbani et al., 2006 - کود آلی در خاک، ضمن تامین مقادیر عناصر غذایی، باعث بهبود ساختمان خاک، افزایش و نگهداری رطوبت، امکان آماده سازی بستر مناسبتر برای رشد ریشه، افزایش رشد سبزینهای، اعتدال اسیدیته و حرارت خاک و افزایش فعالیت بیولوژیکی خاک میشود - احمدیان و همکاران، . - 1385 با توجه به نقشی که ماده آلی در بازیابی فسفر باقیمانده دارد هدف از اجرای این پژوهش بررسی تأثیر باقیمانده کودهای آلی و فسفر باقیمانده بر غلظت عناصر غذایی نهالهای پسته در کشت دوم میباشد.
مواد و روشها
خاک مورد مطالعه بهمقدار کافی از عمق صفر تا سی سانتیمتری از یکی از مناطق پستهخیز شهرستان رفسنجان که از نظر مقدار مواد آلی و فسفر قابل استفاده در حد پایینی بود، تهیه شد. پس از هوا خشک کردن و عبور از الک دو میلیمتری، برخی از ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی آن اندازهگیری شد - جدول . - 1
جدول -1 برخی از ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک مورد استفاده
آزمایشی بهصورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در شرایط گلخانهای با سه تکرار انجام گردید. تیمارها شامل سه سطح فسفر 0 - ، 30 و 60 میلی گرم در کیلوگرم خاک از منبع پتاسیم هیدروژن فسفات - ، سه نوع ماده آلی - ورمی کمپوست، کود گاوی و کود گوسفندی - و 3 سطح ماده آلی - 0، 1 و 2 درصد وزنی - بودند. بعد از یک دوره رشد، نهالها از محل طوقه قطع گردیدند و ریشهها از خاک خارج شدند. خاک باقیمانده جهت کشت دوم مورد استفاده قرار گرفت.
بذرهای پسته بعد از جداسازی پوست سخت، به مدت 10 دقیقه در محلول وایتکس 10 درصد قرار داده و پس از شست و شوی با آب مقطر استریل شده، به مدت 24 ساعت در آب مقطر استریل، در یک ظرف در بسته خیسانده شد. سپس، حدود 15 دقیقه با قارچکش بنومیل با غلظت دو گرم در لیتر، ضد عفونی گردید و تا مرحله جوانهزنی به مدت چند روز، میان پارچههای متقال مرطوب و استریل در دمای 25 درجه سلسیوس قرارداده شد . در هر گلدان تعداد 8 بذر جوانهزده در عمق سه سانتیمتری کشت گردید.
رطوبت خاک به حد طرفیت مزرعه رسانده شد و بعد از یک ماه تعداد نهالها به چهار بوته در هر گلدان تقلیل داده شدند. در پایان دوره رشد نهالها از محل طوقه قطع و برگ و ساقه آنها جدا شد و ریشهها نیز از خاک خارج گردید. پس از توزین جداگانه برگ، ساقه و ریشههای خشک شده، نمونهها توسط آسیاب برقی پودر گردید. برای تهیه عصاره، نیم گرم از نمونههای پودر شده ریشه، برگ و ساقه توزین گردید و در دمای 550 درجه سلسیوس به روش خشک سوزانی، خاکستر و با اسید کلریدریک دو نرمال عصارهگیری شدند. در عصاره بهدست آمده، غلظت فسفر گیاه با استفاده از روش زرد وانادات توسط اسپکتروفتومتر، غلظت یونهای سدیم و پتاسیم توسط دستگاه شعله سنجی و غلظت یونهای روی، مس، آهن و منگنز به وسیله دستگاه جذب اتمی تعیین گردید
پس از اتمام اندازهگیریها، پاسخ گیاهی با استفاده از نرمافزار کامپیوتری SPSS مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. همچنین مقایسه میانگینها با استفاده از آزمون چند دامنهای دانکن، در سطح احتمال پنج درصد صورت گرفت. سپس نمودارهای مربوطه با استفاده از برنامهی EXCLE و WORD ترسیم و نتایج حاصل تفسیر گردید.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس نشان داد که باقیمانده مواد آلی تاثیر معنیداری بر غلظت برخی از عناصر کم مصرف - مس، روی، منگنز و آهن - و عناصر پر مصرف - سدیم، پتاسیم و فسفر - در نهالهای پسته رقم بادامی ریز زرند داشت. بهطوری که تاثیر باقیمانده مواد آلی بر غلظت مس، آهن، سدیم، پتاسیم و فسفر برگ، روی، منگنز، سدیم و فسفر ریشه و آهن ساقه معنیدار میباشد. در حالیکه باقیمانده فسفر، تنها بر روی پتاسیم ریشه تاثیر معنیداری داشت. همچنین برهمکنش باقیمانده فسفر و باقیمانده مواد آلی تاثیر معنیداری بر روی غلظت عناصر پر مصرف و کم مصرف نهالهای پسته نداشت. نتایج ارائه شده در شکل 1 نشان میدهد که سطوح مختلف باقیمانده مواد آلی - ورمیکمپوست، کود گوسفندی و کود گاوی - از کشت اول، تاثیر معنیداری بر روی غلظت عناصر کم مصرف داشتهاند.
شکل-1 تاثیر باقیمانده ماده آلی بر غلظت عناصر مس، روی و آهن برگ نهالهای پسته
طبق شکل 1، ماده آلی تاثیر معنیداری بر غلظت آهن داشته، بهطوری که غلظت آهن در سطح شاهد 117/76 - میلیگرم در کیلوگرم - بیشترین و در سطح یک درصد کود گاوی - 78/89 میلیگرم در کیلوگرم - کمترین میزان میباشد. در نتیجه غلطت آهن برگ نسبت به سطح شاهد روند کاهشی داشته است. پژوهشها نشان میدهند که ترکیبهای آلی نقش مهمی در فراهمی آهن گیاه دارند، مواد هومیکی با تشکیل کمپلکسهای آلی محلول از رسوب اکسیدهای آهن جلوگیری کرده و موجب افزایش پخشیدگی آهن به سمت ریشه گیاه میشود .
عنصر روی نیز از دیگر عناصری است که ماده آلی بر آن تاثیر معنیداری داشته بهطوری که غلظت روی تجمع یافته در برگ در سطح دو درصد کود گاوی 13/04 - میلیگرم در کیلوگرم - بیشترین و در سطح دو درصد کود گوسفندی 8/15 - میلیگرم در کیلوگرم - کمترین مقدار را دارا میباشد. نتایج مقایسه میانگینها نشان داد که غلظت روی در برگ در سطح دو درصد کود گاوی حدود 45/5
