بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور بررسی تاثیر تنش خشکی بر جوانهزنی بذر ختمی دارویی آزمایشی بر پایه طرح کاملاً تصادفی با پنج تیمار خشکی - صفر، -1/5، -3/5، -5/5، -7/5 بار - در چهار تکرار انجام شد. نتایج نشان دهندهي اثر معنیدار تنش خشکی بر درصد و سرعت جوانه زنی و طول ریشهچه، بذر ختمی بود . - p<0/05 - مقایسه میانگینها نشان داد با منفیتر شدن پتانسیل اسمزي شاخص هاي جوانه زنی بذر ختمی کاهش یافتند، بطوریکه بیشترین درصد و سرعت جوانهزنی و طول ریشه چه در تیمار شاهد و کمترین درصد و سرعت جوانه زنی و طول ریشهچه در تیمار خشکی -7/5 بار مشاهده شد. به طور کلی نتایج تحقیق حاکی از حساسیت بالاي بذر گیاه ختمی دارویی به تنش خشکی در مرحله جوانهزنی بود.
کلمات کلیدي: جوانهزنی، تنش محیطی، تیمار، پتانسیل اسمزي
.1 مقدمه
خشکی از عوامل کاهش محصولات زراعی در سراسر جهان به حساب میآید و این موضوع در مناطق خشک و نیمه خشک از اهمیت بیشتري برخوردار میباشد. حدود یک سوم کره زمین را مناطق خشک و نیمه خشک در بر میگیرد که وسعت این مناطق بیش از 45 میلیون کیلومتر مربع تخمین زده شده است. وسعت این مناطق در ایران بیش از یک و نیم میلیون کیلومتر مربع میباشد. در بین تنشهاي محیطی غیر زنده، خشکی مهمترین مشکل زراعی میباشد که باعث کاهش عملکرد محصولاتی میشود که بطور دورهاي و یا دایم در معرض آن قرار می گیرند .[1]
ختمی با نام علمی Althaea officinalis گیاهی است علفی، پایا متعلق به خانواده پنیرکیان - Malvaceae - ، داراي ساقهاي به ارتفاع 0/5 تا 1/5 متر پوشیده از کركهاي نرم و ریشه اي دراز و دوکی شکل با ضخامت انگشت و به رنگ خاکستري مایل به زرد میباشد. منشا اصلی این گیاه منطقه مدیترانه گزارش شده است. از آنجاییکه بذر تازه این گیاه داراي قوه نامیه نامناسبی است به همین دلیل براي کاشت این گیاه از بذرهاي دو یا سه ساله استفاده میشود. پژوهشها نشان میدهد ختمی از نظر طب قدیم ایران سرد و تر است و طوربه کلی روي تمام اعضاي بدون مخصوصاً روده، ریه، معده، کلیهها و مثانه موثر است .[13]
مرحله جوانهزنی بذر در تعیین تراکم نهایی بوته در واحد سطح مهم است و این تراکم مناسب زمانی بدست می آید که بذور کاشته شده داراي درصد و سرعت جوانهزنی مناسبی باشند. در اکثر گیاهان مرحله جوانهزنی و رشد اولیه گیاهچه یکی از حساسترین مراحل به تنشهاي محیطی از جمله تنش خشکی میباشد، به همین دلیل پژوهشهاي مختلفی در خصوص تاثیر تنش خشکی بر فرآیند جوانه زنی گیاهان انجام گرفته است .[6]
چوهان و همکاران [4] با بررسی تاثیر تنش شوري و خشکی بر جوانهزنی بذر شیرتیغک نتیجه گرفتند که با افزایش سطوح تنش شوري و خشکی درصد جوانه زنی، سرعت جوانهزنی، طول ریشهچه و طول ساقهچه گیاهچه گونه فوق کاهش یافت. بوید و ون آکر [3] در آزمایشی به بررسی تاثیر تنش شوري و خشکی بر جوانهزنی بذر خردل وحشی پرداختند و نتیجه گرفتند که با افزایش سطوح تنش خشکی و شوري درصد جوانهزنی، سرعت جوانهزنی، طول ریشهچه و طول ساقهچه کاهش معنیداري نشان داد. همچنین حسینی و رضوانیمقدم [7] با بررسی بذور اسفرزه تحت تاثیر تنش خشکی و شوري نشان دادند که با افزایش این دو تنش، بهطور معنیداري از سرعت و درصد جوانهزنی، طول ریشهچه و طول ساقهچه گیاه کاسته شد.هدف از انجام این پژوهش بررسی تاثیر درجات مختلف تنش خشکی ناشی از محلول پلی اتیلن گلایکول - - PEG بر جوانه زنی بذر گیاه ختمی دارویی و همچنین تعیین محدوده مناسب رطوبتی جهت جوانه زنی این گیاه بود.
.2 مواد و روشها
به منظور بررسی اثر تنش خشکی بر خصوصیات جوانهزنی بذر ختمی - Althaea officinalis - آزمایشی در قالبطرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار در آزمایشگاه کشت و تکثیر گیاهان مرتعی دانشکده آب و خاك دانشگاه زابل انجام شد. بذور توده بومی ختمی - A. officinalis - از یکی از عطاريهاي معتبر شهرستان زابل خریداري گردید. در این آزمایش از محلول پلی اتیلن گلایکول 6000 براساس فرمول میشل و کافمن [12] براي ایجاد سطوح تنش خشکی - صفر، -1/5، -3/5، -5/5، -7/5 بار - استفاده شد. قبل از شروع آزمایش بذور مورد نظر با محلول هیپوکلریت سدیم %5 به مدت 30 ثانیه ضد عفونی شده و سپس با آب مقطرکاملاً شستشو داده شد. پتريدیشها نیز به منظور ضد عفونی کردن بهمدت دو ساعت در دماي 160 درجه سانتیگراد درون آون قرار داده شد. کشت در پتريدیشهایی با قطر6 سانتیمتر و ارتفاع 1/5 سانتیمتر که به هر کدام بطور جداگانه 5 میلیلیتر از محلول تهیه شده پلی اتیلن گلایکول با پتانسیل مربوطه اضافه شد انجام گرفت .[2] تعداد 25 عدد بذر ضد عفونی شده بر روي کاغذ صافی واتمن در داخل پتريدیشها قرار داده شده و به ژرمیناتور با دماي ثابت 25 درجه سانتیگراد و با دوره 16ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی منتقل شدند [5] شمارش بذور جوانهزده از روز سوم پس از کشت تا چهارده روز پس از آن در یک ساعت مشخص انجام شده و آب تبخیر شده از سطح پتريدیشها با آب مقطر جایگزین میگردید. ملاك جوانه زنی، خروج ریشهچه حداقل دو میلیمتري بود. در پایان روز چهاردهم طول ریشهچه - با خطکش میلی متري - اندازهگیري گردید. اندازه گیري درصد و سرعت جوانهزنی بذور براي هر تیمار بهصورت جداگانه بر پایه روابط - 1 - و - 2 - انجام شد .[8]
- 1 - GP= - Ni/S - × 100
- 2 - در این رابطه GP درصد جوانهزنی و Ni تعداد بذرهاي جوانهزده در هر روز و S تعدادکل بذر میباشد.
GR= ∑ni/ti در این رابطه GR سرعت جوانهزنی، ti تعداد روزهاي پس از جوانهزنی و ∑n تعداد کل بذرهاي جوانهزده در دوره آزمون میباشد.
آنالیز داده ها با استفاده از نرمافزار SPSS - ver. 19 - و مقایسه میانگینهاي صفات با آزمون چند دامنهاي دانکن صورت گرفت.
.3 نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس مربوط به تنش خشکی نشان داد که بین تیمارهاي اعمال شده از لحاظ تاثیر بر درصد و سرعت جوانه زنی و طول ریشه چه بذر ختمی دارویی تفاوت معنیداري وجود داشت - P<0/01 -
با کاهش پتانسیل آبی درصد جوانهزنی بذر ختمی روند کاهشی شدیدي نشان داد بطوري که بیشترین درصد جوانه زنی 76 - درصد - در تیمار شاهد و کمترین درصد جوانهزنی 12 - درصد - در تیمار -7/5 بار مشاهده گردید. همچنین بین تیمار شاهد و سطح اول خشکی از لحاظ آماري تفاوت معنیداري وجود نداشت - شکل . - 1 کاهش درصد جوانهزنی با افزایش تنش خشکی توسط محققان دیگر نیز گزارش شده است. چوهان و همکاران [4] با بررسی تاثیر تنش خشکی بر جوانهزنی بذر شیرتیغک نتیجه گرفتند که با افزایش سطوح تنش خشکی درصد جوانه زنی گونه فوق کاهش یافت. همچنین حسینی و رضوانیمقدم [7] با بررسی بذور اسفرزه تحت تاثیر تنش خشکی نشان دادند که با افزایش این تنش، بهطور معنیداري از درصد جوانهزنی گیاه کاسته شد که با نتایج بدست آمده در تحقیق حاضر مطابقت دارد.
