بخشی از مقاله
چکیده
تحلیل و چگونگی مکانیابی صحیح و مناسب ساختمان های اداری یکی از ضرورت های برنامه ریزی و طراحی های شهری است.که توجه برنامه ریزان شهری را به خود جلب کرده است.جانمایی ارگان های شهری تاثیر مستقیم ومهمی بر الودگی هوا، ترافیک و تغییر کاربری اراضی در کشور های در حال توسعه مانند ایران را دارد.
هدف این پژوهش بررسی سازماندهی و نحوه چیدمان ساختمان های دولتی وتاثیر نامطلوب ان بر موارد فوق در یکی از شهرهای جهان سوم - همدان - می باشد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است وداده های تحقیق عمدتا از طریق روش های میدانی - مصاحبه و مشاهده - در صورت لزوم ،جمع اوری شده است.
نتایج بدست امده حاکی از ان است که جانمایی ارگان های اداری فاقد بخش مرکزی قوی است و الگوی پراکنده دارد که همین امر تاثیر سوء بربخش های اقتصادی،اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی داشته است. در این مقاله سعی شده است که با ارائه راهکارهای پیشنهادی این تاثیرات را به حداقل رسانیده و طراحی وبرنامه ریزی صحیح شهری مورد بررسی برنامه ریزان و طراحان قرار گیرد.
-1مقدمه
1-1 تعریف مسئله طراحی مطلوب فضاهای شهری وجانمایی صحیح ساختمان های
دولتی در بیشتر شهرهای کشورمان به فراموشی سپرده شده است. در عین حال همین فضای شهری محل برخورد رفتار انسان ها ومحلی جهت رفع برخی نیازهای شهروندی است و همین امر سبب می شود تا طراحی همین فضاها نقش بسیار مهمی در سرزندگی، شادابی، حرکت زندگی شهری داشته باشند.
شهرمفهومی است که می توان از زوایای گوناگون همچون اقتصاد،فرهنگ،قدرت،زمان،خشونت،بیان نشانه شناسی، فضاو... به ان نگریست. با گسترش زندگی شهرنشینی تحول جدیدی در کالبد شهر بوجود امده است و نتیجتا فضا،خرده فضا،اماکن و محیط های نوظهوری را ایجاد نمود
فضای شهری در طول تاریخ نقش مهمی در زندگی اجتماعی- اقتصادی وفرهنگی ساکنان داشته و بعنوان مرکز ارتباط تحول در شهرها عمل می کند.و در دوران مدرن،تغییرات عمیقی که در تمامی ابعاد زندگی و سکونت رخ داده بخش عمده فضاهای شهری به مکان های سودازا تبدیل شده است
فضای شهری محلی برای نمایش فعالیتهای گروهی و یا فردی است و کالبد ان به تبع تغییراتی که در این فعالیت ها طی دوران های متوالی بروز کرده همواره تغییرات بسیاری دیده است.پراکندگی ساختمان های دولتی تاثیرات سو بر ابعاد مختلف شهری داشته از جمله تغییر کابری اراضی، الودگی هوا - زیست محیطی - - ترافیک، زمانبر شدن پروسه های بین اداری - فرهنگی - - طراحی ناهمگون ونامناسب ادارات نسبت به یکدیگر - معماری - و...
طراحی شهری دانشی است که وظیفه ان ارتقاء کیفیت زندگی شهری ، با توجه به نیازهای روحی-روانی افراد جامعه و رویکرد ان بررسی و پاسخگویی به رابطه متقابل انسان و محیط است در این رابطه شناخت نیاز ها ، فعالیت ها ، نحوه ادراک ورفتارهای انسان برای طراح شهری در الویت قراردارد.
در این مقاله سعی شده است هرچند گذرا اما به طرح این موضوع وارائه راهکارهایی باشیم و همچنین تلاش می شود که در ابتدا به تعریف و تفسیر ارتباط انسان وفضای شهری و الگوی چیدمان ساختمان های دولتی و توجه به ویژگی هاو نیازهای انسانی وطراحی و سازماندهی فضاهای شهری وتاثیر مستقیم ان را بر ترافیک ، الودگی هواوتغییر کاربری اراضی بطور کلی اثر ان را بر حوزه فرهنگ و محیط زیست و ...را بررسی کنیم.
1-2پیشینه پژوهش در یک مقاله با طرح مدل تعیین تراکم مطلوب شهری، برای کمی
کردن عوامل اصلی کالبدی، اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر تراکم شهری تأکید شده است. محققان با نرمالیزه کردن داده های مربوط و پردازش عناصر اصلی مؤثر بر تعیین ترا کم درحالتهای مختلف و انتخاب گزینه های وزنی متفاوت در محیط GIS توانسته اند ترا کم های خاصی را برای نواحی و بلو کهای مورد مطالعه، با توجه به شرایط محلی آنها پیشنهاد کنند.
در مقاله ای دیگر با عنوان شناخت الگوی رشد کالبدی -فضایی شهر، به شناخت الگوی رشد کالبدی _ فضایی شهر با استفاده از مدل های کمی پرداخته شده ونویسنده چنان می گوید که شناخت الگوی توسعه کالبدی شهر به منظور هدایت آن در راستای توسعه پایدار امری اساسی است نتایج حاصل از تحقیق در این مقاله نشان می دهد که شهر تهران از نظر رشد و گسترش فضایی از رشد آرام برخوردار بوده است. اما با شروع شهرنشینی سریع، رشد مساحت آن بسیار سریع میشود و میتوان الگوی رشد پرا کنده یا گسترش افقی بی رویه را برای شهر تصور کرد.
از مطالعات جدید در مورد اثرات رشد و توسعه شهرها میتوان به مقاله پایش و مد لسازی رشد شهری - اندازه - شهرهای شیلی در سال 2006 به وسیله هنری کوزا اشاره کرد که رشد شهری را با توسعه اقتصادی کشور در سال 1973 برابر دانسته که براساس مدل اقتصادی، استفاده از زمین نیز تغییر کرده است.
در مقاله ای دیگر با عنوان بررسی تأثیر سیاست های فضایی بر ساختار فضایی شهری با تأکید بر تراکم ساختمانی در شهر تهران یا استفاده از روش تحلیلی وتوصیفی به تحلیل تراکم ساختمان های شهر تهران پرداخته و اثار مخرب ان را بر زوایای مختلف شهر از جمله ترافیک و محیط زیست مورد بررسی قرار داده است و در نهایت با بهر هگیری از تکنیک های آنتروپی شانون، ترا کم، آزمون T و مدل tops -toh به تحلیل چگونگی گسترش کالبدی -فضایی شهر تهران پرداخته شده است.
نتایج حاصل از مدل آنتروپی شانون و tops -tohکه در طی سالهای 85 - 1375 انجام شده، نشان میدهد که شهر تهران دارای الگوی رشد پرا کنده است. ساختار فضایی شهر تهران فاقد بخش مرکزی قوی می باشد؛بنابراین ابعاد فضایی سیاست ها در برنامه ریزی تراکم ساختمانی باید مورد توجه قرار گیرد.
مطالعه ای که دای به طور کامل از روند شهرنشینی وویژگی های زمانی و فضایی توسعه شهری در شهرShijiazhua برروی روند تغییرات کاربری زمین به وسیله Gis در سالهای 1943 تا 2001 انجام داده است، نشان میدهند که ساختار شهری گسترده،با پراکنش فعالی تهای اقتصادی در فضاهای شهری، مدت زمان سفر را افزایش میدهد و در نتیجه تمایل شهروندان به استفاده از اتومبیل شخصی زیاد میگردد. از آنجایی که فواصل پیاده روی در شهرهای با ترا کم پایین کم و خدمات حمل ونقل عمومی نیز اندک میباشد، خدمات نمیتواند به طور مساوی به وسیله حمل ونقل عمومی توزیع گردد
-2روش تحقیق
روش اصلی این تحقیق، توصیفی _تحلیلی است. برای دستیابی هدف تحقیق، یعنی شناخت ساختار فضایی ادارات و تأثیرگذاری سیاستهای فضایی ان مربوط به ترا کم بر این ساختار، داده ها واطلاعات مورد نیاز از سازمان های مختلف و روش کتابخانه ای جمع آوری شد .ابتدا به تعریف فضای شهری پرداخته، سپس روند تحلیل انجام شد؛ یعنی سیاست های اتخاذ شده چه تأثیری بر ساختار فضایی گذاشته است واینکه این سیاست های مخرب چگونه تاثیر سو داشته اند. در قدم بعد به تفسیر و بررسی منطقه مد نظر وبعد از آن جانمایی ادارات شهری در فضایی شهر را که نشا ن دهنده توزیع تراکم است در محدوده مورد مطالعه نشان میدهیم ،ودر نهایت به نتیجه گیری مطالعات پرداخته می شود.
-3محدوده مورد مطالعه
با به قدرت رسیدن رضا شاه، توسعه های جدید شهری در ابتدا به طور عمده در داخل حصار قدیمی قرار داشت که به تدریج به بیرون از حصار کشیده شد و سرانجام در سال 1311 به تخریب حصار منجر گردید . - 8 - محدوده طرح تفضیلی شهر همدان بالغ بر 7252 هکتار می باشد و حدودی نیمی از سطح شهر -3623 - هکتار - را اراضی غیر اصلی و بافت خالی شهر تشکیل می دهد بافت پر شهر همدان 50درصد ازسطح کل شهر را تشکیل می دهد که 3629 هکتار می باشد.
منطقه یک-قسمت مرکزی شهر همدان شامل بازار و بافت قدیمی شهر در این منطقه قرار دارد این منطقه توسط رینگ بلوار ملت، انقلاب، فلسطین ، ایت االله کاشانی، ایت االله مدنی، دکتر مفتح وخیابان های شهدا، خضریان محصور و با مساحت 473 هکتار کوچکترین منطقه شهر می باشد تراکم ان 69 نفر در هکتار می باشد که سومین ناحیه تراکم بعد از نواحی شش و پنج می باشد.تراکم خالص مسکونی این ناحیه 272 نفر در هکتار است.بیشترین کاربری تجاری با مساحت 26 هکتار در این منطقه فرار گرفته است.هم چنین مهم ترین اثر تاریخی شهر تپه هکمتانه نیز در این منطقه قرار دارد.
1*جدول :1 مشخصات کالبدی شهر همدان -وضع موجود - 1381مربوط به اخرین طرح تفصیلی -1384مسکن و شهرسازی استان همدان -
-4یافته ها
4-1 تحلیل و تفسیر
به دنبال مسائل اقتصادی- فرهنگی- اجتماعی و زیست محیطی وکالبدی کلانشهرهای ایران - از جمله همدان - راه حل طراحی وجانمایی مناسب ساختمان های دولتی نظیر بسیاری ازکشورهای جهان مطرح گردید.
بی تردید نقش طراحی و جانمایی مناسب ساختمان های دولتی در تدوین سیاست های ملی شهرنشینی موثر و انکارناپذیر است. این تاثیرات در راستای تمرکز زدایی و حل معضلات شهرهای بزرگ، چه به لحاظ کمی و گستردگی انها و چه به لحاظ کیفی، از اهمییت بیشتری برخوردار و قابل مراقه و بررسی است.
در این مقاله به تاثیر به سازماندهی متمرکز ساختمان های دولتی در ابعاد مختلف شهر اشاره می شود که چگونه می تواند نقش ایفا کند: -هماهنگی، حفظ سازمان کالبدی موجود منطقه ای .-حفاظت از اراضی و باغات شهری.-جلوگیری از اراضی کشاورزی وباغات منطقه شهری -برنامه ریزی اصولی جهت ایجاد تاسیسات زیربنائی .-ایجاد امکانات سکونتی مناسب در مجاورت مراکز عمده اشتغال .-برنامه ریزی وبهبود ترافیک شهری بخصوصا درشریان های اصلی شهر. -جلوگیری از الودگی بی رویه.
پدیده شهرنشینی به عنوان بزرگترین اثر انسان بر محیط، است. ومسائلی از قبیل الودگی ، زباله، تراکم، وتمرکز جمعیتی ،تخریب تنوع اکوسیستم و مواردی از این قبیل را برداشته است. این اثرات می توانند غیر مستقیم یا مستقیم ، منفی یا مثبت، طولانی یا کوتاه مدت ،پایدار یا موقتی باشند،وازنظر زمانی در سطوح مختلفی همچون قبل از احداث،حین احداث، درطول عملیات وپس از پایان پروژه پدیدار می شوند.نکته مهم در ارزیابی درک صحیح از ماهیت پیامدهای زیست محیطی، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی وسیاسی است که انواع ان پیامدهایی با ماهیت اضافه شونده،تعدیل کننده، حساس، استانه پذیر، تجمع یاهم نیروزایی،پایدار ومنقطع و در نهایت درگیری هایی با ماهیت پس خورندی است
پراکتدگی ساختمان های دولتی در شهر همدان بصورت نامنظم وغیر اصولی و اکثرا در اراضی سرسبز و باغات شهری و ایجاد ترافیک و الودگی هوا و هدررفتن وقت ارباب رجوعان وعدم هماهنگی بین سازمان وادارات هر مجموعه برنامه ریزان وطراحان رادر برداشته تا به فکر درمان وکنترل باشد.وظیفه شهرساز وبرنامه ریزان و طراحان شهری در این بین اصلاح، بهبود وساخت محیط زیست مناسب شهری درتمام عرصه های شهری در تمام عرصه های زندگی ودر دو محیط شهر و محیط پیرامونی است.
تخریب محیط های شهری و اجتماعی در مقیاسی وسیع بین ساکنان شهرها بویژه در جوامع روبه توسعه یه چشم می خورد.منظور از شهر سالم محیطی شهری است که در ان موسسات اموزشی، موسسات بهداشتی، موسسات حقوقی، حمل و نقل، نظام جمع اوری زباله، فضای سبز کافی،تراکم مناسب جمعیت دور نگهداشتن مراکز صنعتی از شهر ونظیر ان، در ان شهر رعایت شده باشد.قابل ذکر است که در برنامه ریزی شهرهای جدید کلیه موارد و تسهیلات یاد شده می بایست مورد توجه قرار گیرد.
همچنین تلاش میشود که با تعریف فضای شهری و سازماندهی وجانمایی نامناسب ساختمان های دولتی شهر همدان - منطقه یک - و عوارض سوء ان ترافیک ، الودگی زیست محیطی، تغییر کاربری اراضی ومشکلات اقتصادی- فرهنگی واجتماعی پرداخته شود:
-ترافیک معضل ترافیک را به دوگونه تجزیه وتحلیل می کنیم:
یکی اینکه بگوییم نواقص باعث ایجاد مشکلات حمل ونقل و ترافیک می شوند و دیگر ان که مشکلات ومعضلات ونارسایی هایی حمل و نقل وترافیک معلول علت های دیگری هستند. در نتیجه باید به جای مقابله با معلول، درجست وجوی علت بود ورفع معلول هدف نباشد بلکه بر رفع علت معطوف گردد.
مسئله حمل ونقل و ترافیک درون شهری از جمله مسائل شهرهای بزرگ است ، زیرا بخش اعظم سلامت هوای شهرها عمدتا ئر گرو سیستم حملو نقل وترافیک شهری انهاست که خود متاثر از تقاضای سفر، عرضه سیسم حمل ونقل، نظام جابه جایی کمیت و کیفیت شبکه مغابر وکاربری زمین ورفتارهای استفاده کنندگان از انها، اشکال مختلفی به خود می گیرد.
شایان ذکر است که در طرح های تفصیلی تعیین صحیح کاربری های یا به عبارتی تغییر کاربری زمین،شکوفایی و رشد اقتصادی را به همراه دارد، این امر موجب حمل و نقل وتولید سفر می گردد ونهایتا ترافیک را شامل می شود.ولی باید متذکر شد که ایجاد ترافیک ناسالم وبرنامه ریزی نشده نه تنها مشکلات و معضلات بی شماری به بار خواهد اورد ،بلکه اهداف ورشد اقتصادی وتوسعه شهری را هم به خطر می اندازد وچه بسا ناموفق عمل می کند ،بی شک جبران و اصلاح تاثیرات منفی ترافیک ناسالم در جامعه،بسیار پیچیده تر،گران تر، زمان برترومشکل تر از پیشگیری به موقع ان است.ازجمله این تاثیرات منفی الودگی محیط زیست و نهایتا به خطر افتادن اسایش عمومی و ایجاد مشکلات و معضلات روحی و روانی و جسمانی نام برد.
امروزه معضل رفت وامدهای بی مورد بعلت عدم انتخاب صحیح محل مراکز عمومی وخدماتی در اکثر شهرهای موجود دنیا بر کسی پوشیده نیست وکسانی کهدر این شهرها زندگی می کنند ناراحتی ناشی از اتلاف وقت زیاد و بی مورد در طول شبکه ترافیکی جهت رسیدن بیکی از مراکز فوق را هرروزه تا عمق وجود خود حس می کنند علت عدم انتخاب صحیح محل صحیح محل مراکز عمومی و خدماتی در اکثر شهرهای موجود دنیا را می توان عدم وجود برنامه ریزی توسعه شهری، باز بودن دست افراد برای انتخاب مکانهای خدماتی و عمومی، ایجاد شهرک هایی در کنار شهرها بدون برنامه ریزی مشخصی در این زمینه و متصل شدن انها با شهر های همجوار خودرو بودن شهرها بعلت رشد جمعیت و مهاجرت ها ذکر نمود.
اکنون این حس در کسانی که معضلات شهری را درک می کنند و غمخوار جامعه هستند بیدار شده که علاوه بر تهیه مسکن مناسب برای شهروندان باید به فکرچاره ای برای رفع مشکلات ترافیکی منتج از این گسترش ها بود.
چنانچه ملاحظه می شود مراجعه به مراکز اداری و سازمانها محور اصلی سفرهای شهری است.لذا تعداد ومحل استقرار این مراکز در شبکه های شهری اثر مهمی در تعداد و طول سفرهای شهری دارد.بنابراین برای مکانیابی مراکز فوق در شبکه با استفاده از مدول های مناسب شهری تجمیع این مراکز به شکل مرکزی در نواحی شهر میتوان سفرهای شهری را به حد موثر کاهش داد.
