بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف شناسایی آسیب های اجتماعی محله حکمت آباد کرمانشاه با استفاده از تئوری بنیانی به انجام رسید. این محله جزو محلات حاشیه نشین شهر کرمانشاه و همچنین محلات مساله دار است. جامعه مورد مطالعه کلیه زنان ساکن در محله بودند. انتخاب افراد نمونه با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند صورت گرفت. بدین صورت که بعد از شناسایی افراد کلیدی- که دست کم به مدت یک سال در محله مورد نظر ساکن بوده و از مسایل و مشکلات محل سکونت خود آگاهی نسبتا بالایی داشتند- مصاحبه هایی صورت گرفت. ساختار مصاحبه تمرکز بر آسیب های اجتماعی محله بود. روش گردآوری داده ها، مصاحبه بوده است. مصاحبه ها دو ساعت به طول انجامید.
پس از مصاحبه با هجده نفر از زنان مورد مطالعه، اشباع اطلاعات حاصل شد . یافته های به دست آمده از مصاحبه، 15 مفهوم کلیدی بود. در نهایت پس از تحلیل مصاحبه ها و دسته بندی مفاهیم، 6 مقوله استخراج و مورد تحلیل قرار گرفت. نتایج مطالعه نشان می دهد عمده ترین مسایلی که زنان محله در خصوص آسیب های اجتماعی با آن مواجه هستند عبارتند از: تبدیل شدن زمین های محله به پاتوق معتادان، علنی بودن تزریق مواد، الگوبرداری کودکان محله از معتادان در تزریق مواد مخدر، پراکندگی فراوان سرنگ های آلوده در محله، نبود پارک و فضای تفریحی در محله و استفاده کودکان از سرنگ های آلوده به مثابه وسیله بازی بوده است.
مقدمه
توسعه شتابان شهرنشینی در ایران با گسترش آسیب های اجتماعی همراه شده است. به گونه ای که شهرها با گسترش فیزیکی بستر بروز و ظهور آسیب های اجتماعی را نیز فراهم ساخته اند. آن چه که در این رشد ناهمگون و نامتوازن به چشم می خورد پیدایش و رشد محلات حاشیه نشین در کلان شهرهاست که پذیرای اقشار آسیب پذیر و مهاجران بی نشان است. زندگی در این محلات و گمنامی مهاجران پیش زمینه بروز بسیاری از آسیب های اجتماعی است.
آن چه قابل تامل است اثرات آسیب های اجتماعی بر جامعه است که علاوه بر مجرمان سایر گروه های اجتماعی را نیز متاثر می سازد. زنان و کودکان از جمله گروه های آسیب پذیر هستند که به واسطه وضعیت فیزیکی و ناتوانی نسبی در رویارویی با جرایم و مجرمان بیشتر در معرض آسیب های اجتماعی هستند. آن چه که در این مقاله مطالعه می شود مسایل و مشکلات زنان محلات حاشیه نشین در زمینه آسیب های اجتماعی است.
بیان مساله
آسیب های اجتماعی طبق تعریف، به هر رفتاری گفته می شود که برخلاف هنجارها و فرم های اجتماعی از فرد سر زده و کارکرد وی را مختل کرده و به تبع آن کارکرد خانواده و جامعه را تحت شعاع قرار دهد - ساروخانی، - 524 : 1370 و یا به هر نوع عمل فردی یا جمعی اطلاق می شود که در چارچوب اصول اخلاقی و قواعد عام جامعه قرار نمی گیرد و در نتیجه با منع قانونی و یا قبح اخلاقی و اجتماعی روبرو می گردد - عبداللهی، :1381 . - 15 شهرها و به ویژه محلات حاضیه نشین آن از جمله مناطقی هستند که بروز آسیب های اجتماعی به راحتی امکان پذیر است.
به بیان بهتر ساختار فیزیکی و شرایط اجتماعی موجود در آن زمینه ساز انواع جرم در آن می شود. به گونه ای که مجرمان را به سمت خود کشانده و به علت گمنامی و کاهش کنترل اجتماعی هر رفتار بزهکارانه را از خود نشان می دهند. از این رو زندگی در این محلات با ناامنی، ضعف انسجام و کاهش اعتماد اجتماعی همراه است. این تبعات تنها به این محلات محدود نبوده و علاوه بر مشکلات ایجاد شده در سایر محلات، موجب شکاف فرهنگی و جدایی گزینی اجتماعی نیز می شوند. عریضی و همکاران - 1383 - و حاج یوسفی - - 1382 بر این باورند که این مناطق به دلیل برخورداری از ویژگی هایی مانند مهاجرنشینی، بی سوادی و کم سوادی و پایین بودن سطح مهارت، بیکاری، جمعیت زیاد و سطح پایین کیفیت زندگی مستعد وقوع جرم و جنایت هستند.
این مناطق معضلات بسیاری را در مناطق شهری موجب شده اند به گونه ای که نظم و امنیت اجتماعی را مختل نموده اند. - عریضی و همکاران، . - 1383به تعبیر لوئیس مناطق اسکان غیر رسمی، خانواده های تهی دست و غالبا مهاجری هستند که در نوعی - فرهنگ فقر - زندگی می کنند و به طور کامل جذب شیوه ی جدید زندگی شهری نشده و در حاشیه ی آن به زندگی ادامه می دهند - هادی زاده بزاز، . - 1382 عوامل مختلفی همچون پایین بودن درآمد رؤسای خانوار و بالا بودن بهای زمین و هزینه ساخت و ساز رسمی، گرانی اجاره بها، دافعه های مبدا، هزینه بالای زندگی شهری سبب بروز این پدیده شده است - ستوده، 1380؛ دانش 1370و حکمت، . - 1380 به طور کلی حاشیه نشینی به سه دسته حاشیه نشینی برون شهری، حاشیه نشینی درون شهری و حاشیه گزینی تقسیم می شود - لطفی و همکاران، . - 1389 آنچه که در این مقاله مورد تاکید است حاشیه نشینی برون شهری می باشد.
این قسم حاشیه نشینیاکثراً در اطراف کلان شهرها همچون قارچ رویش می کند. بررسی ها نشان می دهد پدیدهی حاشیه نشینی در طول 60 سال گذشته در شهرهای بزرگ ایران پدیدار شده است - نقدی و صادقی . - 213: 1385 متجاوز از 5 دهه است که در ایران، پژوهشگران و کارشناسان مسائل اجتماعی، شهری و توسعه در زمینه شناسایی و تحلیل مسائل اسکان غیر رسمی بررسیهای بسیاری انجام داده اند، اما سهم این بررسی ها در رشد و توسعه دانش جامعه شناسی شهری ایران ، از بابت پدید آوردن عناصر ضروری برای ایجادمبانی نظری بسیار ناچیز بوده است.
محله آسیب پذیر و حاشیه نشین حکمت آباد کرمانشاه از جمله محلات حاشیه نشین است که شاید بیشتر از دیگر محلات حاشیه نشین این شهر در معرض انواع آسیب های اجتماعی قرار دارد. این محله به دلیل کمبود امکانات شهری ، فقر اقتصادی و فرهنگی محلات، اعتیاد و روسپیگری، موجب جدایی گزینی اجتماعی شده که خود همین عامل باعث بازتولید آسیب های اجتماعی می شوند. در این مطالعه کیفی تلاش شده است مشکلات زنان ساکن در این محله بررسی شده بتوان راهکارهایی برای کاهش آن ها ارایه نمود.
اهمیت و ضرورت
در طول تاریخ نرخ جرایم و آسیب ها در نواحی شهری همواره بالا بوده است - : Dhaliwal & et al, 2000 . - 310 در حال حاضر نیز شهرها به ویژه کلان شهرها چه در ایران و چه در سایر کشورهای جهان مهم ترین کانون های بروز ناهنجاری و جرایم اجتماعی هستند و به همین دلیل در فرایند برنامه ریزی شهری برای یک شهر سالم، کاهش جرم و جنایت در محیط های شهری به ویژه در حومه های شهری جدید، یکی از مهمترین اهداف در ایجاد شهر سالم به شمار می رود - گردا و همکاران،. - 17 : 1998 مناطق حاشیه نشین از جمله مناطقی
هستند که بیشترین جرایم در آن ها به وقوع می پیوندد. منظور از حاشیه نشینی، نوعی از زیست شهری است که تعدادی خانوار در حومه شهرها، با مسکن نامناسب، مرکز جمعیتی یا شهرک مانندی را به وجود آورند. در فرهنگ شهر و شهرنشینی، حاشیه نشینی مترادف با مفاهیمی چون زاغه نشینی و آلونک نشینی به کار رفته است - شکویی، . - 1389 زیرا این پدیده، منشا بروز بسیاری از آسیب های اجتماعی از قبیل فقر، بیکاری، جرم، اعتیاد و غیره است.
فشار ناشی از این عوامل و احساس محرومیت نسبی، افراد حاشیه نشین را به سمت جرم و جنایت می کشاند - ممتاز، . - 1390 بنابراین با گسترش حاشیه نشینی، میزان آسیب های اجتماعی شهری به ویژه در نواحی حاشیه ای شهرها افزایش می یابد و همچنین تشدید این آسیب ها با هر دلیل و علتی، راه را برای وقوع بحران های شهری هموار می کند. شناسایی آسیب های اجتماعی ناشی از حاشیه نشینی، از مهمترین مسایل شهری است که مدیران شهری باید آن را مورد توجه قرار دهند.
زیرا تجمیع و تراکم آسیب های اجتماعی در هر شهر و جامعه ای می تواند انسجام و همبستگی آن را مورد تهدید قرار دهد - هادی زاده،. - 1382 از جانب دیگر گسترش روابط متقابل میان افراد یک جامعه و ایجاد مشارکت اجتماعی به منظور گام گذاردن در مسیر توسعه نیازمند کاهش آسیب های اجتماعی و بالا بردن افزایش امنیت همه گروه های اجتماعی جامعه به منظور ایجاد روابط متقابل سالم میان اعضای آن است. بروز این پدیده، به تدریج ارزش های جامعه را مورد چالش قرار می دهد. بی توجهی به این مساله موجب ایجاد تضاد، برخورد هنجارها و افزایش بیش از پیش شکاف اجتماعی می گردد. بدیهی است این مساله در مناطق حاشیه نشین شهرها که بستر لازم برای بروز انواع آسیب های اجتماعی را دارد از اهمیت بیشتری برخوردار است.
پیشینه تحقیق
در مورد آسیب های اجتماعی در محله های با ریشه اسکان غیررسمی نیز می توان به مطالعه" شفیعا "در مورد محله شمیران نوتهران اشاره کرد که در آن فروش مواد مخدر و مشروبات الکلی، فحشا و مزاحمت های خیابانی از جمله مهم ترین آسیب های اجتماعی شناخته شده است - شفیعا، - 1391 همچنین" کماسی "و همکاران در بررسی آسیب های اجتماعی ساکنین محله های با ریشه اسکان غیررسمی در کلان شهر کرمانشاه نشان دادند که مهم ترین پیامدهای اسکان غیررسمی شامل ایجاد مراکز فساد و فحشا، قاچاق مواد و اسلحه، تربیت ناصحیح فرزندان و رها کردن آنان در سطح شهر، روی آوردن به تکدی گری و مشاغل کاذب، درآمد ناکافی و فقر فرهنگی بوده است.
ابراهیمی و مسگریان نیز با مطالعه نقاط اسکان غیررسمی در مناطق اقبالیه، چوبیندر و خیرآباد قزوین، مهاجرت و تمرکز جمعیت در نواحی غیررسمی را عاملی در افزایش آسیب های اجتماعی دانسته و به ترتیب جرائم مواد مخدر، سرقت، جرایم منکراتی و نزاع و درگیری را مهم ترین آسیب های اجتماعی این مناطق برمی شمارند. همچنین مهم ترین مشکل اقتصادی ساکنین این محله ها را بیکاری همیشگی و یا فصلی اکثریت آن ها می داند و فقر ناشی از آن را دلیل اصلی انحرافات اجتماعی در این مناطق معرفی می کند.
در 1964 ، چین و همکارانش در بررسی های خود دریافتند که آنومی با مصرف مواد مخدر همبستگی شدیدی دارد شدیدی دارد - ابادینسکی،. - 212 : 1384 الیوت کیوری نیز تبیین می کند که وضعیت های آنومی با مصرف مواد مخدر همبستگی دارند و مصرف مواد مخدر را افزایش می دهند - . - Currie, 1993: 145 در مطالعه دیگری نتایج تحقیق نشان می دهد که از میان 351 معتاد ، 35 درصد آنها به دلیل مسایل خانوادگی به اعتیاد کشیده شده اند - صفایی راد، . - 13 : 1379 معدنی - - 2: 1381 در مطالعه میدانی خود نشان می دهد که در زمینه عوامل مؤثر بر گسترش اعتیاد در ایران بین خانواده و اعتیاد رابطه وجود دارد.
