بخشی از مقاله
چکیده
کودتای رضاخان و تشکیل دولت پهلوی ،آغاز دوره نوینی است که به دلیل در اختیار گرفتن قدرت تصمیم گیری و به کار گیری آن در تمامی شئونات شهروندان و متکی بر جریان تجدد و غرب گرایانه اهمیت شایانی دارد.باستان گرایی شکل گرفته در این دوران که به دنبال احیا و تجدید حیات سنت ها و عقاید کهن و باستانی بود.در همین دوران بود که اولین معماران خارجی نظیر آندره گدار و ماکسیم سیرو به ایران آمدند و اقدامات موثری را انجام دادند.استفاده از عناصر باقی مانده از دوره هخامنشیان مانند سرستون ها و استفاده از مصالح مدرن مانند تیر آهن وسیمان و... را می توان از تاثیرات تجدد و نوگرایی دانست.ویژگی های این دوره را می توان بیشتر در عناصر سازه ای و معماری دسته بندی کرد.
مقدمه
در اواخر حکومت قاجار،ایران تحت نفوذ مدرنیته قرار گرفت و در ساختمان های آن دوره که بیشتر درون بنا مهم بود و جداره های بیرونی بنا تزئیناتی نداشت،و به نوعی معماری درون گرا که در فضای شهری و روستایی حاکم بود،رفته رفته تغییر کرد و در آن دوران تحت تاثیر روشنفکران که بیشتر رویکرد غربگرا داشتند ، فضای بیرونی ساختمان مهم گشت.
معماری دوره قاجار گذشته از مبحث فضا و ترکیب های حجمی-به خصوص در خانه های این دوره که از تعدد و کیفییت فضایی با غنایی برخوردار است -از یک طرف پذیرش و تاثیر پذیری اش از معماری غرب تنها در فرمها و اشکال ظاهری است بدون آنکه از تکنولوژی ساخت و عواملی که در قوام و پایداری ساختمان هستند استفاده نماید و از طرف دیگر استحکام و دقت در ساخت را که میراث سنتی گذشتگان است از دست می دهد و تنها به ظرافت های ظاهری تکیه می کند
حضور نمادهای غربی در معماری قاجار،در آغاز با جلوه هایی در نمای بناها شروع شده و پس از آن در طی چندیدن دهه کم کم فن ساختمان سازی و زودتر از آن طراحی فضایش را متاثر ساخت. این دوره ، ظهور دولت پهلوی با کودتای 1299 شمسی، آغاز دوره نوینی است که به دلیل در اختیار گرفتن قدرت تصمیم گیری و به کار گیری آن در تمامی شئونات شهروندان و متکی بر جریان تجدد و غرب گرایانه اهمیت شایانی دارد.
پدیده سنت و تجدد دو عامل بسیار مهم و کلیدی در معماری معاصر ایران است،خاستگاه و ریشه یابی این دو پدیده را میتوان در تهران دوره قاجار مشاهده کرد.میتوان دوره حکومت قاجار بر ایران را به بازه های زمانی متفاوتی تقسیم کرد مانند دوره پنجاه ساله حکومت ناصرالدین شاه که مملکت در یک آرامش نسبی قرار داشت و پس از این دوره با آغاز جنبش مشروطه ،نفوذ همه جانبه دول روس و انگلیس و آغاز جنگ جهانی اول و از همه مهم تر روی کار آمدن رضاخان را بتوان به عنوان آغاز کننده دوره جدیدی در معماری ایران دانست.
بیان مسئله
ترویج سبک مدرن و به طبع آن رو آوردن به عملکرد گرایی ودر کنار آن درآمد زایی و سودگرایی به تدریج ایران را نیز درگیر خودودولت برآن شد تا جامعه ای صنعتی را به مانند غرب پایه گذاری کند ولی چه سود که تا مسیری به درستی طی نشود همیشه نمی توان انتظار پایانی روشن رابرای آن داشت .
پهلوی مبتنی برزور با پوششی از مردم دوستی و با علاقه شدید بر فرهنگ غرب از هر نوع و نفوذ روزافزون دول غربی در ایران چه چیز را جز سنبت گریزی می تواند به دنبال داشته باشد .
با بررسی نهضت های این دوره کمی بیشتر بادیدگاه های دوره اول پهلوی را لمس می کنیم . حضور نهضت های نواندیشی نقش خاصی در این دوره ایفا می کرد اصول گرایان که قصد پیوند مدنیت ایران و مدنیت غربی داشت ، بوم گرایان که با تفکر استفاده از پیشرفت های غربی و پیوند آن با فرهنگ ایرانی پیش آمده بودند ، نووارگان که تحصیلکردگان دانشگاه های خارجی بودند و به نوگرایی می اندیشیدند در آخر نوپردازان که به کلی به دنبال فرنگی مآب شدن بودند و با حضور دول غربی و بدست گرفتن قدرت همانطور که در ادامه می بینیم از موجبات اصلی سنت ستیزی در ایران بودند .
یکی از خصلت های این دوره به طبع سبک های اروپایی ورود روز افزون فلز و شیشه بود و معماری بااین عناصر و با پنهان کردن بافت با ارزش جلوه ی دیگر به خیابانهای ما بخشید . ساخت دانشگاهها، زیرساخت ها ، راه آهن و جاده را از مهمترین اتفاقات دوره ی خود می توان قلمداد شود . این گونه بود که معماری ایرانی در مسیر سیر تعالی و پیشرفت خود به ایستگاهی سخت و محکم برخورد می کند .معماری ایران از اواخر دوره قاجار و شروع دوره پهلوی دچار هرج و مرج و آشفتگی شده در این دوران ما شاهد احداث همزمان ساختمانهایی هستیم که هر کدام بیانگر یکی از مکاتب فکری دوره هایی مشخص از تاریخ ایران هستند :
کاخ مرمر به تقلید از معماری سنتی و عمارت شهربانی کل کشور به تقلید از تخت جمشید و ساختمانهای بلدیه - شهرداری - و پستخانه در شمال و جنوب میدان امام - سپه - به تقلید از معماری نئوکلاسیک فرانسه ساخته شدند . در این دوره تلاش می شد که پیوندی بین سه طیف فکری به وجود آید : ساختمانهای وزارت امور خارجه ، اداره پست ، صندوق پس انداز بانک ملی را در واقع می توان به عنوان نمونه این گونه ساخمانهای التقاطی نام برد .
در سایر شئون اجتماعی کشور نیز ما شاهد تقابل این بینش های متفاوت هستیم . بعنوان مثال در ادبیات ، گروه غرب گرا ، تغییر خط فارسی به لاتین را – به سبک آتاتورک در ترکیه – علمکرد و گروه ملی گرا را نیز غرب زدایی از خط و ادبیات فارسی را مطرح نمود و گروه سنت گرا برخود واجب دید که از سنت سعدی و حافظ و دیگر بلند پایگاه آسمان ادب ایرانی پاسداری نماید .
تحول و تعالی هر هنری بستگی به شناخت دقیق آثار گذشته و درک صحیح ضرورتها و نیازهای حال جامعه دارد تا با استفاده از فرهنگ و سنت دیرینه و خطا و صواب گذشتگان و در جهت جوابگویی به نیازهای جامعه ، راه حلهای بدیع ، اصیل و تازه ای ارائه گردد .
اهداف تحقیق
- تحولات معماری معاصر در دوره اول پهلوی چه تاثیری در شکل گیری بناهای ایرانی داشته است ؟
- چه عواملی در شکل گیری این بناها بیش از پیش به چشم می خورد ؟
روش تحقیق
در این تحقیق ابتدابا جمعآوری اطلاعات به شیوه کتابخانهای، بسترهای مؤثر و ویژگیهای اصلی معماری در این دوره، از طریق تأمل در آرای تنی چند از صاحب نظران این حوزه شناسایی شده و سپس در راستای تطبیق زمینههای شکل گیری درایران، این ویژگیها در رویکردی تحلیلی با شرایط ایران مورد مقایسه قرار گرفت. در مرحله بعد، برای شناخت هر چه بیشتر معماری متکی بر تاریخ و بوم در عصر پهلوی اول - که هدف عمده این مقاله را تشکیل میدهد دیدگاههای برخی از مهمترین صاحبنظران این حوزه در ایران، در رویکردی نقادانه و در روشی مبتنی بر تحلیل محتوا مورد بررسی قرار گرفت. درنهایت،به تحلیل ویژگیهای سبک شناسانه آنها در کل دوره پهلوی مورد شناسایی قرار گرفته و در قالب نموداری ارائه می شود.
پیشینه تحقیق
در زمینه گونه شناسی معماری معاصر ایران، تلاشهای ارزندهای انجام گرفته که در قالب برخی کتب و مقالات منتشر شده و همگی دارای اهمیت علمی میباشند. قابل ذکر است برخی از فصلنامههای معماری نیز در چندین شماره خود به صورت ویژه به معماری معاصر ایران پرداختهاند که در جای خود از محتویات آنها استفاده شده و در برخی موارد مورد نقد و بررسی نیز قرار گرفته اند
کیانی - 1392 - در پژوهشی به دنبال پردازشو بیان هنر تزیینی آجرکاری در دوره معاصر و به ویژه در عصر پهلوی اول -1320 - 1299 شمسی - ، علیرغم تنوع سبکی در معماری ، توانسته است تعدد ترکیبات طرح و تنوع نقش و فرم را ایجاد کند که در مقطع معاصر به عنوان شیوه شاخص ، منحصر به فرد بازگو کننده هنری ایرانی است و نتایج تحقیق نشان می دهدکه هنر آجرکاری تزیینی در دوره پهلوی اول، چه در طرح و نقش، چهدر ترکیب مصالح تزیینی و در بستر حوزه های مختلف سبکی معماری این دوره و متاثر از آثار گذشته ایرانی اسلامی و یا کلاسیک ایرانی و غربی بوده است کیانی در پژوهشی با عنوان تاثیرات باستانگرایی بر معماری در دوره پهلوی اول به سه مقوله دین زدایی ،باستانگرایی و غرب گرایی پرداخته است. که تا حدودی عامل تقویت یکدیگر بوده است اما محور آنها باستانگرایی است.
