بخشی از مقاله
چکیده
دانشگاه مکان تاریخ است، دنیای کوچکی از ساختمانها و فضاهای شهری که انعکاس دهنده آرمانهای جهان است. دانشگاهها همانقدر که مجموعههایی سازمانی هستند، مکانهای کالبدی نیز محسوب می شوند. طراحی پیاده گذرها و مسیر حرکت سواره نقش مهمی در تعریف بخشهای عملکردی ایفا میکندT اما درطراحی اغلب دانشگاهها نیازهای اصلی استفاده کنندگان همچون شبکه پیوسته و ایمن پیاده،شبکه سواره استاندارد وپارکینگِ کافی نادیده گرفته شده است.
دانشگاهها، مکانهایی برای یک توسعه جزیی نیستند و متمایز از دیگر توسعه های ساختمانیاند، از این رو جانمایی سایت دانشگاه و موقعیت آن نسبت به شهر یک عامل تاثیرگذار در شکل گیری فضاهای کالبدی و ایجاد سیستم های ارتباطی داخلی و خارجی در دانشگاه است. مقاله حاضر در ابتدا به بررسی سایتهای دانشگاهی و رابطه آنها با شهر میپردازد و در ادامه تاثیر این جانمایی را در طراحی کلیه مسیرهای ارتباطی و جانمایی پارکینگ ها مورد بررسی قرار میدهد.
روش تحقیق این پژوهش توصیفی-تحلیلی است و جهت گردآوری اطلاعات لازم از روش اسنادی استفاده شده که شامل استفاده از کتابخانهها، مراکز علمی و پژوهشی و همچنین بررسی آیین نامهها و ضوابط مربوط به ساخت و ساز و طراحی مجموعه های دانشگاهی، استفاده از شبکه جهانی اینترنت و دیگر پایگاههای تحقیقاتی، بازدید محلی به منظور بررسی همه جانبه وضع موجود در زمینه نحوه استقرار و طراحی مجموعه های دانشگاهی بوده است.
مطالعات موردی بر مبنای روش استدلال قیاسی و بصورت مقایسه ای در دو سطح داخلی و خارجی انجام گرفته است، در سطح داخلی ابتدا برای فراهم نمودن تصویری صحیح از وضعیت مجموعه های دانشگاهی، 8 دانشگاه و در سطح خارجی نیز 10 دانشگاه مورد مطالعه قرار گرفته اند و در نهایت اطلاعات به دست آمده در این سطح مورد مقایسه و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
مقدمه
دانشگاهها از بزرگترین نهادهای جامعه هستند و امروزه به عنوان یکی از پرجمعیتترین محوطهها و فضاهای آموزشی کشور ما محسوب میشوند. - باقری، - 1:1392 یکی از مشخصات مجموعههای دانشگاهی این است که هر ساختمان دارای کاربری متفاوتی است و نیازمندیهای دسترسی و خدماتیِ ویژهی خود را دارد و اغلب نیازمند موقعیت ویژه مکانی است.
طراحی پیاده گذرها و مسیر حرکت سواره نقش مهمی در تعریف بخشهای عملکردی ایفا میکند، اما درطراحی اغلب دانشگاهها نیازهای اصلی استفاده کنندگان همچون شبکه پیوسته و ایمن پیاده،شبکه سواره استاندارد وپارکینگِ کافی نادیده گرفته شده است. دو عامل انعطاف پذیری و نظم اغلب در مغایرت با یکدیگر قرار می گیرند. در گذشته مدرسه دانشگاهی توسط یک محوطه بسته تعریف می شد،اخیراً نیز دانشگاه ها پیرامون یک خیابان یا مرتبط با میدانها ساخته شده اند
در هر دو نمونه محصوریت فیزیکی از طریق ساختمان ها،وسیله ای برای تعریف یک فضای اجتماعی است اما از آنجایی که بیشترین حرکت در دانشگاه پیاده صورت می گیرد، گاهی در جریان فعالیت بین کلاس ها، محوطه پیرامون ساختمانها به راهروهایی از حرکت تبدیل میشود، لذا منطقه بندی حرکت و تعیین مسیر برای کاربران مختلف، وجه مهمی از نقشه محوطه دانشگاه محسوب می شود، از طرفی موقعیتقرارگیری دانشگاه نسبت به شهر نقش مهمی را در ایجادِ شبکه های دسترسی ایفا میکند، چرا که در پیرامون ساختمانها، فضا مورد نیاز است، تا پاسخگوی فشار شدید گسترش محوطه دانشگاه باشد، اما رسیدن به چنین فضایی منجر به از بین رفتن محصوریت فیزیکی ایجاد شده میشود که مهمترین ابزار در ایجاد شخصیت محیط دانشگاهی است.
با بررسی دقیق تر،عدم وجود طرح جامع محوطه دانشگاه یا ناکارآمدی آن بیان می گردد که باعث بروز بسیاری از مشکلات می گردد. رشد دانشگاه غیر قابل پیش بینی است و از تکامل محوطه دانشگاهی در مقیاس زمانی بلند مدت بر می خیزد، تصمیمات با توجه به نوع طرح جامع محوطه به طور مستقیم بر ارتباطات اثرگذار است. لایه بندی تاریخی یکی از مظاهر بسیاری از محوطههای دانشگاهی موفق قدیمی به شمار میرود.
هر مرحله از توسعه، با سبک متفاوت یا روش ویژهای از ساخت و ساز بیان میشود، محوطههای تکامل یافتهای که مزایای رشد و توسعه ای در مقیاس بزرگ و مدیریت شده را به نمایش میگذارند که بر اساس اصول طرح جامع بنا نهاده شده است. - عظمتی، - 97:1392هدف علمیِ پژوهش حاضر دستیابی به پاسخ این سوالات است که تاثیر رابطهی دانشگاه با شهر در طراحی سیستمهای ارتباطی مجموعه های دانشگاهی چیست؟چه راهکارهایی برای پاسخ به رفع مشکلاتِ ایجاد شده برای سیستم های ارتباطی در سایتهای دانشگاهی مناسب است؟
تاریخچه موضوع
محوطه های دانشگاهی به شکل امروزی سابقهای 200 ساله دارند، ابتدا در طراحی دانشگاهها تاکید بر ساختمانهای دانشگاهی بود ولی به تدریج با افزایش تعداد دانشگاهها و توسعه فضاهای آنها، راههای ارتباطی و فضای بازِ محوطه دانشگاهی نیز مورد توجه قرار گرفت. مارتین پیرسه1 مراکز دانشگاهی در اروپا را از نظر سازماندهی معماری به چهار دوره تقسیم کرده که شامل :
-1نسل اول دانشگاههایی مانند پاریس، آکسفورد، کمبریج و بلوگنا هستند که کلیه فضاها درون شهر و به همراه آن توسعه یافته است. طراحی فضاهای منفی - فضای باز - متاثر از فضاهای بسته است؛ چرا که اول به توسعه آنها اندیشیده شده است. هویت شهر و دانشگاه در هم ممزوج شده وکاربریهای شهری در دل کاربریهای آموزشی جای گرفته است.
-2نسل دوم دانشگاهها نیز رشدی تدریجی همانند گروه اول داشته و معمولاً در منطقه ای از شهر ایجاد می شده و تفاوت آن با نوع اول در امتزاج کمتر با کاربری های شهری است.
-3نسل سوم بر خلاف دو نسل قبل در خارج از شهر و در شهرک ها یا پردیس های دانشگاهی، مستقل از سایر کاربری های شهری شکل گرفت.این شکل گیری خود معلول عوامل متعددی بود که نیاز به رشد مراکز دانشگاهی یکی از آنها است.
-4این نوع نیز مانند نسل سوم، جایی برای رشد در درون بافت های شهری نیافته و ناگریز در خارج از شهرها شکل گرفته است و مانند یک مجموعه مستقل از شهر عمل می کند.
در دسته بندی دیگری که ادواردز2 ارائه کرده است دانشگاه ها به 9 گروه 3 تقسیم شده که سه گروه اول با اندکی اغماض تطبیق پذیر با دسته بندی پیرسه است و در شش گروه دیگر مفاهیم خالص معماری در ساختمان های آموزشی را تحلیل میکند. - شرقی، - 52:1390 پس در یک تقسیم بندی میتوان انواع مجموعههای دانشگاهی را به لحاظ مکانیابی و موقعیت نسبت به شهر در گروههای زیر دسته بندی کرد:
-1دانشگاه های پراکنده درون شهری در چنین مجموعهای، ساختمانهای دانشگاه در نقاط مختلف شهر قرار دارند و بین ساختمانها و فضاهای آموزشی مختلف را فضاهای عمومی شهر پر میکند. در این دانشگاهها همبستگی محیط آموزشی و شهر بیشتر شده و تحرک فرهنگی به وجود می آید، واحدهای آموزشی از استقلال نسبی برخوردار میشوند و شهر از موقعیت مؤسات آموزش عالی شدیداً متأثر میگردد. ایجاد چنین پردیسهایی وقتی مناسب است که امکانات ارتباطی در شهر به اندازه کافی وجود داشته باشد و زمینهای قابل ساخت در قطعات مناسب در داخل شهر در دسترس باشند.
-2دانشگاه های درون شهری یکپارچه در این حالت، کلیه ساختمانها در یک محوطه بسته قرار میگیرند و بین ساختمانها و فعالیتهای مختلف واحدهای آموزشی، فضایی جز آنچه که متعلق به دانشگاه باشد، وجود ندارد. در واقع این نوع پردیسها ارتباطی با شهر ندارند و برای ایجاد آنها، نیاز به قطعه زمین وسیعی در داخل شهر است.
-3دانشگاه های برون شهری و حاشیه شهری در این حالت، کلیه فعالیتهای آموزشی دانشگاه در محوطه وسیعی بدون امکان دسترسی مستقیم به کلیه تأسیسات شهری وجود دارد.
ایجاد چنین مجموعهای ایجاب میکند، محوطه دانشگاه خود به صورت شهری خودکفا درآید. - ماندگار پارس، - 1394
-هدف این پژوهش ارتقای سطح دانش طراحی سیستم های ارتباطی در سایت های دانشگاهی است، به گونه ای که موجب بالابردن امنیت و بهبود کیفیت آموزش شود. به طور کلی مطالعه پیرامون طراحی سیستم های ارتباطی و جانمایی پارکینگها در داخل مجموعههای دانشگاهی بسیار اندک است، همین طوردر موردِ استانداردهای ابعادی و نحوه برخورد با طراحی آنها. بیشتر مطالعات انجام شده در مورد سایتهای دانشگاهی بررسی آنها به لحاظ طراحی فضاهای بسته و عملکردی و یا کیفیت فضای منظر بر کاربرد آموزشی آن است. لذا لازم است با بررسی نمونههای مختلف محوطههای دانشگاهی مشکلات مربوطه شناسایی و در جهت رفع آنها راه حل هایی اندیشیده شود.
تمرکز عملکردی واقع شدهاند. پیاده روی در محوطه، کارآمدترین روش جابه جایی برای اساتید و دانشجویان دانشگاه است. محوطههایی که خوب طراحی شدهاند، حق تقدم را به حرکت عابر پیاده میدهند و فضاهای گسترده و عمومی برای قدم زدن افراد پیاده ایجاد میکنند و حداقلی را برای مسیرهای سواره جهت پشتیبانی خدماتی ساختمانهای محوطه اختصاص میدهند. زمان پیادهروی از یک کلاس تا کلاس دیگر تعیین کننده پیکره بندی محوطه است. بر اساس جدول زمانبندی معمول دانشگاههای انگلستان و با توجه به 10 دقیقه فاصله زمانی بین دو کلاس، فاصله دو سوی محوطه نمیتواند بیش از 500 متر باشد
مسیرهای پیاده باید مستقیم، ایمن، کاملا قابل درک، لذت بخش در استفاده و موثر بر روح و روان افراد باشند و همچنین متوجه فضاهای خارجی بوده و در پیرامون محوطه دانشگاه به گونه ای استقرار یابند که با محل پارک اتومبیل دانشکده ها پیوند زده شود. بدیهی است که انواع ارتباطات در محوطه تحت تاثیر وجود گونه های حمل و نقل خارج محوطه است. اگر حمل و نقل عمومی به صورتی مناسب تا در ورودی دانشگاه انجام گیرد، تقاضای کمی برای توقف اتومبیل و دسترسی جاده ای وجود خواهد داشت.
بسیاری از دانشگاههای حومه شهری برای تامین دسترسی دانشجویان و اساتید در راههای استفاده از اتومبیل گزینههای محدودتری دارند. بنابراین شرایط حاکم بر دانشگاه را می توان به میزان موثرتری از طریق ارتقای کیفیت حمل و نقل عمومی در مجاورت دانشگاه بهبود بخشید. در این مقاله گزینش نمونههای موردی بر اساس قدمت دانشگاه و موقعیت آن نسبت به شهر صورت گرفته است. لازم به ذکر است که از این تعداد تنها به شرح 6 مورد میپردازیم، ولی نتایج بررسی 18 مجموعه در جداول مربوطه آورده شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
