بخشی از مقاله
چکیده
تاقدیسهاي سلطان و سرکان در شمال باختر کمربند چین خورده – رانده زاگرس و در ناحیه لرستان واقع می باشند. محور تاقدیس هاي مذکور فرسایش یافته و تشکیلات زمین شناسی متنوعی رخنمون پیدا کرده اند. رودخانه کشکان عمود بر امتداد سازندهاي منطقه در جریان می باشد. سازندهاي منطقه از نوع تبخیري، آواري و کربناته¬اند. نتایج نشان می دهد که نوع تیپ فرسایش سازندي در میزان تاثیر گذاري سازند بر کیفیت آب رودخانه اهمیت بسزایی داشته است. سازندهاي داراي تیپ فرسایشی توده سنگی- بیرون زدگی مانند امیران و کشکان در منطقه، فرصت خودپالایی را به رودخانه می دهند.
سازندهاي داراي تیپ فرسایش آبی، مانند سازند گچساران ، آغاجاري و سازندهاي کربناته با توجه به میزان حساسیت به فرسایش، عامل آلایندگی آب رودخانه می باشند. به همین دلیل حداکثر مقادیر EC ، کربنات، بیکربنات، سولفات، کلسیم و منیزیم در نمونه هاي برداشت شده از آب رودخانه پس از سازند گچساران مشاهده می شود.بطور کلی آب رودخانه تحت تاثیر جنس سازندهاي زمین شناسی منطقه می باشد و دبی بالا و خودپالایی رودخانه مانع از آلودگی آب رودخانه کشکان شده است.
کلمات کلیدي: ششمین، کنفرانس، زمینشناسی مهندسی، محیط زیست، ایران.
1 مقدمه
در کیفیت آب رودخانه ها تابع سازندهاي زمین شناسی حوزه آبریز رودخانه و مسیر جریان آب و همچنین متاثر از سایر عوامل تاثیر گذار مانند رژیم آبدهی رودخانه و عوامل بشرزادمی باشند. ]زارعی و بهنیا.[1387سازندهاي زمین شناسی حوضه آبریز در اثر عوامل طبیعی شامل عوامل مربوط به زمین شناسی ، آب و هوا ، سیسستم رودخانه اي ، توپوگرافی و عوامل تشدیدي شامل انواع بهره برداري هاي انسانی - احداث راه ، کشاورزي و .... - دستخوش فرسایش قرار می گیرند ] قدیمی عروس محله و داوودي راد .[1380 هوازدگی فیزیکی و شیمیایی در سنگهاي منشاء ، منبع بارهاي معلق و محلول رودخانه هاي منطقه بوده و کیفیت فیزیکی و شیمیایی آب را جهت مصارف شرب ، کشاورزي و صنعت مشخص می کند ]زارعی و بهنیا .[1387
یکی از فاکتورهاي مهم بر کیفیت شیمیایی آب هاي سطحی ، ترکیب کانی شناسی و نوع سنگ هاي حوضه آبریز می باشد. بطوریکه در آلودگی طبیعی رودخانه زهره در استان خوزستان کانی هاي ژیپس، دولومیت ، هالیت و انیدریت و تشکیلات گچساران و آغاجاري نقش بسزایی دارند]کرمی و افخمی.[1389 گسترش سازند گچساران و رسوبات حاوي نمک هاي انحلال پذیر این سازند در حوضه آبریز زهره عامل مهمی در تغییر کیفیت منابع آب بیان گردیده است ]زارعی و اژدري .[1385 در تحقیقی که بر روي کیفیت آبهاي زیر زمینی شمال خرم آباد صورت گرفته است، سازند تبخیري گروه فارس بعنوان یک سازند آلوده کننده و مضر تلقی گردیده زیرا در مناطقی که این سازند وجود ندارد و یا فرسایش یافته است کیفیت آب مخازن کارستیک به مراتب از وضعیت مطلوب تري برخوردار هستند]بهاروند و همکاران .[ 1386 لذا می توان گفت که تنوع سازندهاي زمین شناسی وگوناگونی ترکیب کانی شناسی آنها در حوضه آبریز باعث می شود که کیفیت آب به لحاظ مکانی در بخش هاي مختلف متفاوت باشد]زارعی و بهنیا .[1387
منطقه مورد مطالعه در موقعیت جفرافیایی 47°34´21" تا 47°54´22" طول شرقی و"33°13´22 تا 33°19´07" عرض شمالی قرار گرفته است . تاقدیسهاي سلطان وسرکان از لحاظ ساختاري بصورت چین هاي باریک و کشیده با روند عمومی باختر ، شمال باختر- خاور ،جنوب خاور گسترش یافته اند]افلاطونیان و همکاران .[1387 رودخانه کشکان مهمترین منبع آبی استان لرستان می باشد. این رودخانه عمود بر محور تاقدیسهاي مذکور با فرسایش سازندهاي متنوع موجود در منطقه از سمت شمال شرق به جنوب غرب منطقه در جریان می باشد. طول رودخانه در حوضه مورد مطالعه 28 کیلومتر و مساحت حوضه آن 360.95 کیلومتر مربع می باشد. در تاقدیس سرکان سازند امیران در هسته تاقدیس دیده می شود و سازندهاي گورپی ، کشکان ، شهبازان و آسماري در پهلوي شمالی و جنوبی آن رخنمون دارند.
در تاقدیس سلطان علاوه بر سازند هاي مذکور سازندهاي سروك ، سورگاه ، و ایلام در هسته تاقدیس نیز رخنمون سطحی پیدا کرده اند. سازندهاي آواري آغاجاري و تبخیري گچساران در ناودیس هاي فشرده موجود در منطقه، گستر ش یافته اند. رودخانه کشکان در طول مسیر خود از سازندهاي زمین شناسی با لیتولوژي متنوع عبور کرده که این امر باعث تغییر کیفیت آب رودخانه می گردد. بنابراین با توجه به نقش رودخانه کشکان در توسعه کشاورزي منطقه و آبیاري اراضی روستایی و باغات ، تامین آب مورد نیاز جهت مصارف خانگی ، آبادي ها و کاهش آبدهی رودخانه به علت برداشت روزافزون ، این تحقیق با هدف بررسی تغییرات کیفی آب رودخانه که تحت تاثیر سازندهاي زمین شناسی منطقه می باشد، اجرا گردید .
2 زمین شناسی منطقه
سازندهاي سازندهاي زمین شناسی رخنمون یافته در منطقه مورد مطالعه رامی توان در سه دسته الف:سازندهاي کربناته ب: سازندهاي تخریبی آواري ج : سازندهاي تبخیري تقسیم بندي کرد .سازند سروك: این سازند داراي دو رخساره کم عمق و عمیق می باشد که رخساره عمیق تر متشکل از آهک نازك لایه دانه ریز و تیره رنگ رسی – مارنی داراي فسیل ذره بینی پلاژیک می باشد و این رخساره در منطقه لرستان گسترش یافته است. رخساره هاي فرسایشی سطحی ، شیاري و آبراهه اي از جمله تیپ فرسایشی آبی این سازند می باشد]فیض نیا و احمدي .[1378سازند ایلام: داراي دو رخساره است که رخساره پلاژیک نسبتا عمیق در لرستان گسترش دارد و متشکل از آهک رسی دانه ریز خاکستري با لایه بندي منظم با لایه هاي نازکی از شیل سیاه رنگ می باشد. از جمله سازندهاي حساس به فرسایش بشمار می آید و رخساره هاي فرسایشی سطحی ، شیاري و آبراهه اي انواع تیپ فرسایشی آبی آن می باشند]فیض نیا و احمدي .[1378
سازند گورپی: از مارنهاي دریایی و شیلهاي تیره آبی رنگ و آهک مارنی تشکیل شده است. داراي دو بخش می باشد: بخش آهک امام حسن از آهک مارنی سفید بوده و از نظر جغرافیایی در لرستان و خوزستان گسترش دارد . در لرستان بخش آهک امام حسن قسمت بالایی سازند گورپی را تشکیل می دهد]خسرو تهرانی. [1384 سازند گورپی حساس به فرسایش بوده و رخساره هاي فرسایش سطحی ، شیاري ، آبراهه اي و گاهی هزاردره در آن دیده می شود]فیض نیا و احمدي .[1378سازند تله زنگ: لیتولوژي آن از آهک هاي دانه متوسط تا توده اي به رنگ خاکستري تا قهوه اي شکل گرفته است ]درویش زاده . [1385 در نواحی مرکزي لرستان سازند تله زنگ از آهکهاي ریفی تشکیل شده است]خسرو تهرانی.[1384 سازند تله زنگ مقاوم به فرسایش آبی می باشد ولی در ادوار گذشته بدلیل مساعد بودن شرایط - آب و هوایی و.... - پدیده انحلال فعال بوده و آثار آن بصورت دره هاي کارستی در آن مشاهده می شود]فیض نیا و احمدي .[1378
