بخشی از مقاله
چکیده
در شرایط خشکسالی میبایستی به کاربرد روشهای آبیاری با بهره وری مناسب و راندمان بالا نظیر آبیاری موضعی توجه بیشتری نشان داد. همچنین کم آبیاری بعنوان راه حل موثر دیگر در افزایش بهره وری آب باید مورد توجه قرار گیرد. این پژوهش به منظور بررسی تاثیر رژیمهای مختلف آبیاری بر عملکرد دو رقم تجاری انار 4 ساله مجهز به سیستم آبیاری موضعی - بابلر - در خاکی با بافت لومی شنی در شرایط اقلیمی یزد انجام شد.
این طرح در قالب آزمایش فاکتوریل با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با سه رژیم آبیاری I1، I2، I3 شامل آبیاری کامل در ظرفیت زراعی، 25 درصد کم آبیاری و50 درصد کم آبیاری در سه تکرار انجام شد. نتایج بدست آمده از مقایسه میانگینها نشان داد بیشترین و کمترین عملکرد به ترتیب مربوط به رژیم های آبیاری 100 درصد و50 درصد ظرفیت زراعی بوده است.
همچنین نتایج نشان داد که در دو رقم مورد مطالعه، عملکرد محصول در رژیم های آبیاریI1 وI2 در سطح 5 درصد دارای اختلاف معنی دار با I3 بودند. رژیمهای آبیاری بر تعداد کل میوه و تعداد میوه سالم در سطح آماری یک درصد و بر آفتاب سوختگی محصول در سطح آماری پنج درصد دارای اختلاف معنی دار بود. در بین دو رقم مورد بررسی نیز با مقایسه عملکرد و تعداد میوه سالم در دو تیمار 75 و 100 درصد ظرفیت زراعی، می توان با انتخاب رقم ملس یزدی، به منظور بهره وری بیشتر آب و محصول، و با اعمال تنش رطوبتی تا 25 درصد، به عنوان یک روش مدیریتی در آبیاری باغات انار توصیه گردد.
.1مقدمه
بنظر می رسد که یکی از مهمترین و موثرترین راهکارهای مقابله با بحران آب و کاهش اثرات خشکسالی افزایش کارایی آب و حداکثر بهره وری از آب مصرفی بخش کشاورزی میباشد و باید بهرهوری آب کشاورزی بهصورت علمی و عملی در برنامه ریزیهای توسعه کشور لحاظ و پیگیری گردد.سیستمهای آبیاری موضعی یا قطرهای فقط قسمتی از خاک اطراف ریشه را مرطوب میکند وگیاه نیز از رطوبت موجود در خاک استفاده میکند، نوع سیستم آبیاری و برنامه ریزی آبیاری میتواند تاثیر زیادی بر جذب آب توسط گیاه داشته باشد.
درخت انار - Punica granatum L. - یک درخت میوه برگ ریز است بومی آسیای مرکزی، درگروه اصطلاحا گونه های درختی میوه ریز قرار داشته، رشد وسیعی ندارد. کشت انار درسطح جهانی به دلیل ارزش بالای تجاری این محصول، در حال افزایش است. بخشی دیگر ازعلاقه مصرف کنندگان به مصرف آن به دلیل ویژگیهای ساختاری هسته - نظیر دانهها - و به اثرات مفید آن بر روی سلامتی می توان اشاره کرد.
درختان انار به عنوان یک محصول مقاوم به کمبود آب خاک در نظر گرفته شده اند[7] به همین دلیل، در فرهنگ کشت وکار شرایط اقلیمی خشک نظیر یزد از گذشته تا حال، که در آن آب کافی و شیرین در دسترس نبوده است از این محصول استفاده شده است. به هر حال مطالعات بسیار کمی در زمینه مدیریت آب باغ و عملکرد درخت تحت تیمارهای کمبود آب در دسترس می باشد.
انتریگلو و همکاران - - 2012 در مطالعه صورت گرفته در اسپانیا به بررسی اثرات کم آبیاری مداومSDI1 وکنترل شدهRDI 2 بر روی عملکرد انار در سه فصل متوالی پرداختهاند به طوریکه در تیمار SDI، کاهش22 درصد در متوسط وزن میوه ها ثبت شد اما با افزایش 28 درصد در مقدار میوههای جمع آوری شده در هر درخت این کاهش جبران شد. از طرف دیگر رویکرد RDI در طول تابستان منجر به صرفه جویی 24 درصدی در آب با تنها 7 درصد در کاهش وزن محصول همراه است در نهایت اقدام مناسب برای مواجهه با کمبود آب، استفاده از رویکرد RDI با اعمال محدودیت شدید در طول فاز گلدهی در اوایل فصل میباشد.
ملیشو و همکاران - - 2012 به بررسی تاثیر سه تیمار آبیاری - T0، T1، - T2 بر روی ویژگیهای فیزیکی وشیمیایی محصول درختان انار پرداخته اند که نتایج نشان دهنده کاهش در رشد میوه درختان تیمار - - T0 که منجر به کاهش اندازه نهایی میوه ها و عملکرد کل کمتر، و برخی تغییرات در ویژگیهای رنگ و مواد شیمیایی، که بازتاب آن باعث رسیدن زود هنگام میوه شد. درحالی که تاثیرات تنش آبی اعمال شده در تیمار - - T0 بر روی اندازه میوه بارزتر از خصوصیات شیمیایی بود
خطاب و همکاران - - 2011 در تحقیقی دیگر با مطالعه اثر 5 سطح مختلف آبیاری شامل 7 و 9 و11 - شاهد - و13و 15 m3/tree/year بر روی رشد رویشی و عملکرد درخت انار درخاکی شنی در مصر به این نتیجه رسیدندکه بالاترین سطح آبیاری m3/tree/year 15 بیشترین تعدادگل در شاخه، تعداد میوه، حفظ میوه، عملکرد و ترکیدگی محصول را داشته درحالی که پایین ترین سطح آبیاری با 7 m3/tree/year کمترین عملکرد را با افزایش ترک خوردگی محصول داشته است.
ارزانی و ارجی - - 2000 نیز تحقیقاتی را بر روی زیتون رقم روغنی رود بار انجام داده اند. ایشان نیزمشاهده نمودند که مقادیر مختلف آب آبیاری تاثیر مستقیمی بر رشد گیاه و محصول تولیدی داشته است
پژوهش حاضر به بررسی تاثیر سطوح مختلف آبیاری تحت سیستم آبیاری موضعی بر روی عملکرد محصول تولیدی دو رقم تجاری انار - ملس یزدی و ملس ساوه - در شرایط اقلیمی یزد پرداخته است.
.2 مواد و روش ها
به منظور بررسی تاثیر کم آبیاری بر عملکرد درخت انار پژوهشی بر روی درختان 4 ساله انار مجهز به سیستم آبیاری موضعی - بابلر - در خاکی با بافت لومی شنی با وزن مخصوص ظاهری 1/51 گرم بر سانتیمتر مکعب واقع در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزی ومنابع طبیعی استان یزد با ارتفاع 1230 متر از سطح دریا انجام شد. این منطقه با متوسط بارندگی 51 میلیمتر و میانگین درجه حرارت سالانه حدود 20 درجه سانتیگراد در 10 کیلومتری مرکزشهر یزد واقع شده است.
این طرح در قالب آزمایش فاکتوریل با طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با سه رژیم آبیاریI1، I2،I3 شامل آبیاری کامل - %100FC - ، 25 درصد کم آبیاری - - % 75 FC و50 درصد کم آبیاری - %50FC - بر روی دو رقم تجاری انارکه به فواصل × 3 4 کشت گردیدهاند درسه تکرار انجام شد. بهمنظور جلوگیری از نفوذ آب هر درخت به یکدیگر بین ردیفهای هر بلوک نواری سه متری و بین درختان نواری به عرض یک ونیم متر بدون آبیاری بهعنوان گارد در نظر گرفته شد. در واقع در اطراف درختان حوضچهای مستطیل شکل ایجاد شد که یک بابلر با دبی 96 لیتر برثانیه برای هر درخت در نظر گرفته شد. مشخصات فیزیکی وشیمیایی آب وخاک محل اجرای آزمایش در جدول 1 و 2 ارائه گردیده است.
جدول -1 مشخصات فیزیکی و شیمیایی آب منطقه مورد مطالعه
جدول -2 مشخصات فیزیکی و شیمیایی خاک منطقه مورد مطالعه
برای جلوگیری از گرفتگی بابلرها از فیلتر دیسکی در ابتدای طرح استفاده شد. در ابتدای هر بلوک یک کنتور حجمی جهت اندازهگیری مقدار آب توزیعی نصب شد.کلیه عملیات داشت شامل برنامه هرس و حذف علفهای هرز، کود دهی، نیاز آبشویی طبق توصیههای مرکز تحقیقات برای هر سه رژیم آبیاری یکسان و مطابق شرایط معمول در باغ اجرا شد.
بهمنظور تحلیل رژیمهای مختلف آبیاری و همچنین تعیین مقدار آب آبیاری در هر دور میزان رطوبت خاک قبل از آبیاری پایش گردید و اختلاف رطوبت خاک تا رسیدن به حد ظرفیت زراعی محاسبه شد. جهت اندازهگیری درصد رطوبت حجمی خاک از دستگاه بازتاب زمانی امواج TDR - مدل - TRIME_FM و از طریق وارد کردن سنسور دستگاه داخل لولههای پروب مخصوص دستگاه با قطر مناسب که تا عمق 100 سانتی متری خاک و بهصورت تصادفی در نقاط مختلف جاگذاری شده بود، پایش شد.
آبیاری بر حسب نیاز و در زمان مقرر با اندازه گیری رطوبت خاک در رژیم آبیاریI1 در سه عمق بوسیله دستگاه مذکور صورت گرفته و میانگین آنها بعنوان مبنای آبیاری در نظر گرفته شد که میزان عمق آب آبیاری مورد نیاز در هر نوبت آبیاری از رابطه 1 و با توجه به جدول3 بدست آمد:
= I رطوبت خاک در حالت ظرفیت زراعی - درصد حجمی -
= D عمق موثر ریشه - متر -
= I عمق آب آبیاری - متر -
و بوسیله رابطه 2 حجم خالص آب آبیاری مورد نیازهر درخت برآورد گردید:[2]
= A مساحت خیس شده پای هردرخت - مترمربع - = Vn حجم خالص آب مورد نیاز برای هر درخت - لیتر - و در نهایت حجم ناخالص آب مورد نیاز هر درخت با درنظر گرفتن تیمارهای آبیاری از رابطه3 بدست میآید
