بخشی از مقاله
مقدمه
امروزه سیبزمینی غالباً براي مصارف انسانی کشت میشود. یکی از دلایل گسترش کشت سیبزمینی، وجود مقدار زیاد فیبر، نشاسته، پتاسیم، پروتئین، ویتامینها به ویژه ویتامین C و همچنین دیگر مواد معدنی میباشد. هیچ غذاي دیگري، حتی سویا، نمیتواند با سیبزمینی از لحاظ تولید انرژي و ارزش غذایی در واحد سطح رقابت کند. . - Houghland, 1994 - کمبود روي و بور یکی از مهمترین و گستردهترین کمبودهاي عناصر غذایی در دنیا میباشد که باعث محدود شدن عملکرد و تولید محصولات زراعی میشود.
کمبود روي - Zn - و بور - B - در خاك هاي آهکی کشور شایع است و از علل آن میتوان به ماهیت آهکی بودن خاكهاي تحت کشت، پایین بودن مواد آلی، بالا بودن pH، تداوم خشکسالی و بی کربنات زیاد در آب آبیاري اشاره نمود
طبق گزارش فائو از 30 کشور جهان، بیش از 30 درصد از خاكهاي کشاورزي این کشورها با مشکل کمبود روي قابل استفاده براي گیاهان زراعی و باغی مواجهاند. حدود 40 درصد از جمعیت جهان از کمبود عناصر کم مصرف از جمله روي رنج میبرند.
از علل انجام آزمایش فوق می توان به موارد زیر اشاره نمود: درصد ماده خشک سیبزمینی یکی از مهمترین پارامتراها براي تولید چیپس توسط کارخانجات مربوطه میباشد. بطوري که بالا بودن درصد ماده خشک باعث اقتصادي نمودن تولید این کارخانجات میشود. از طرفی تحقیقات زیادي در ایران بر روي عملکرد سیبزمینی انجام شده است اما این تحقیقات در مورد درصد ماده خشک بسیار محدود بوده است. در این تعداد بسیار محدود هیچگاه تاثیر سطوح مختلف روي و بور و اثرات متقابل آنها بررسی نشده است. از این رو تحقیق حاضر در جهت بررسی تاثیر سطوح مختلف روي و بور و اثرات متقابل آن بر ماده خشک سیبزمینی انجام گرفت.
مواد و روش ها
آزمایش در ایستگاه تحقیقات جلگه رخ تربت حیدریه وابسته به مرکز تحقیقات کشاورزي و منابع طبیعی استان خراسان رضوي در بهار سال 1391 انجام شد. این آزمایش در قالب بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار و 12 تیمار انجام شد. تیمارهاي مورد آزمایش شامل سه سطح روي 0 - ، 40 و 80 کیلوگرم در هکتار - از منبع سولفات روي و چهار سطح بور 0 - ، 2/5، 5 و 10 کیلوگرم - از منبع اسید بوریک بود. وزن غدههایی که براي کشت در نظر گرفته شد بین 40 تا 60 گرم بود. بذرها از رقم اگریا و کلاس B بودند. نمونهبرداري از عمق صفر تا 30 سانتیمتري سطح خاك مورد کشت انجام گرفت و نتایج آن در جدول 1 نشان داده شده است. که بر اساس نتایج بدست آمده توصیه کودي انجام شد.
جدول - 1 خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاك مورد آزمایش
کودهاي سولفات روي و اسید بوریک - تیمارها - بر اساس نقشه طرح به کرتها اضافه شد و کودهاي اوره، سوپر فسفات تریپل و سولفات پتاسیم به ترتیب 150، 300 و 200 کیلوگرم در هکتار قبل از کشت به صورت دستی روي پشتهها قرار گرفت - بر اساس آزمون خاك - . میزان 175 کیلوگرم کود اوره در 3 تقسیط 75، 50 و50 کیلوگرم در هکتار همراه آب آبیاري در مراحل طول 10 سانتی متر بوتهها تا قبل از خاك دهی به خاك اضافه شد. از زمان خاك دهی تا ظهور گل در سه مرحله محلول پاشی با کودهاي کامل، کلات آهن و منگنز انجام شد.
در مرحله اول محلول پاشی از سولفات مس نیز استفاده شد. در مرحلهي گل دهی کامل سولوپتاس به صورت محلول در آب آبیاري به زمین اضافه شد بعد از ریزش کامل گلها دو مرحله سولوپتاس محلول پاشی شد. در موقع برداشت محصول براي حذف اثر حاشیهاي از هر کرت 2 ردیف کنارها و یک متر و نیم از بالا و پایین کرت حذف، و از مساحت باقی مانده میزان عملکرد محاسبه شد. 10 بوته از هر کرت به تصادف براي تعیین ماده خشک - درصد - در غدهها انتخاب شد.
جهت اندازهگیري درصد ماده خشک، چند عدد غده بزرگ، متوسط و کوچک به ترتیب با آب معمولی و آب مقطر شسته شده و خشک گردید. پس از توزین، غدهها برشهاي نازك خورده و به مدت 48 ساعت در آون با دماي 75 درجه سانتیگراد قرار گرفتند تا کاملا خشک شوند. سپس وزن خشک نمونه ها اندازهگیري و درصد ماده خشک غدهها به روش زیر محاسبه شد
همچنین براي اندازهگیري عملکرد غده در هر هکتار، با حذف اثر حاشیهاي مساحت باقیمانده 6 - متر - از هر کرت تمام غدههاي آن برداشت شد. با دستمال مرطوب گل و خاك چسبیده به غدهها جدا شد. و با روش برآورد، عملکرد هکتاري بدست آمد
نتایج و بحث عملکرد غده سیبزمینی
جدول 2 تجزیه واریانس اثرات اصلی و اثرات متقابل مربوط به عملکرد را نشان میدهد. در این جدول * نشانه اختلاف معنیدار در سطح 5 درصد، ** نشان دهنده اختلاف معنیدار در سطح 1 درصد و ns نشانه عدم معنیداري میباشد. اثرات اصلی روي و بور در سطح یک درصد - α= %1 - معنیدار بود. اثرات متقابل بین روي و بور نیز بر طبق این جدول اختلاف معنیدار در سطح یک درصد - α= %1 - را نشان میدهد.
جدول - 2 تجزیه واریانس سطوح مختلف روي و بور بر درصد ماده خشک سیبزمینی
با توجه به جدول 3 افزایش کاربرد سطوح سولفات روي باعث افزایش میزان عملکرد شده است. بیشترین عملکرد با کاربرد 80 کیلوگرم در هکتار سولفات روي و کمترین عملکرد با عدم کاربرد سولفات روي بدست آمد. کاربرد 2/5 کیلوگرم در هکتار اسید بوریک بیشترین عملکرد را داشت. اما افزایش سطوح 5 و 10 کیلوگرم از اسید بوریک باعث افت عملکرد شد. در میان 12 تیمار حاصل از ترکیب سطوح مختلف روي و بور تیمار حاوي 2/5 کیلوگرم اسید بوریک و 40 کیلوگرم سولفات روي داراي بیشترین عملکرد غده شد. این مقدار نسبت به تمام تیمارها به جز تیمار حاوي 80 کیلوگرم سولفات روي و 2/5 کیلوگرم اسید بوریک در سطح 5 درصد - α= %5 - معنیدار بود. کمترین عملکرد را شاهد - عدم کاربرد سولفات روي و اسید بوریک - داشت. سایر تیمارها نیز با شاهد در سطح 5 درصد - α= %5 - اختلاف معنیدار داشتند. نتایج نشان داد افزایش سطوح بور - کاربرد 5 و 10 کیلوگرم در هکتار اسید بوریک - باعث کاهش عملکرد شد - نسبت به کاربرد 2/5 کیلوگرم در هکتار اسید بوریک - که احتمالا علت آن بیش بود این عنصر و اثر متقابل بور آنها و در نهایت ایجاد مزاحمت براي جذب سایر عناصر - که در افزایش عملکرد نقش دارند - بود.
جدول - 3 برهمکنش مقادیر مختلف روي و بور در عملکرد غده سیبزمینی
بررسی منابع، افزایش عملکرد سیبزمینی با کاربرد کودهاي حاوي روي و بور را تایید میکند. بطور مثال نتایج بدست آمده توسط رشید و همکاران نشان داد که محلول پاشی با بور تا 35 درصد باعث افزایش عملکرد شد. همچنین محلول پاشی با روي 31 درصد عملکرد را افزایش داد. محلول پاشی توام با روي و بور 51 درصد به افزایش عملکرد منجر شد
تحقیقات ملکوتی و باي بوردي نشان داد بیشترین عملکرد سیبزمینی زمانی بدست میآید که سولفات پتاسیم، کود فسفاته، نیتروژنه و سولفات روي استفاده شود . - Malakouti and Bybordi, 2006 - از طرفی باري و همکاران تاثیر منیزیم، گوگرد، بور و روي بر عملکرد و رشد سیبزمینی را مورد ارزیابی قرار دادند. نتایج آنها نشان داد تاثیر ترکیب روي و بور بر عملکرد در سطح 5 درصد نسبت به شاهد معنیدار شد . - Bari et al., 2009 - همچنین نوري نشان داد بیشترین عملکرد سیبزمینی زمانی بدست میآید که کود کامل بر اساس آزمون خاك با 400 کیلوگرم سولفات پتاسیم و 100 کیلوگرم سولفات روي بکار رود - نوري، . - 1380 ملکوتی و همکاران نیز نشان دادند که تیمار شامل سولفات پتاسیم و سولفات روي داراي بیشترین عملکرد سیبزمینی بوده است
درصد ماده خشک
با توجه به جدول 4 اثرات اصلی روي و بور در سطح 1 درصد - α= %1 - ، و اثرات متقابل آنها در سطح 5 درصد %5 - - α= بر میزان ماده خشک غده سیبزمینی معنیدار بود.
جدول - 4 تجزیه واریانس سطوح مختلف روي و بور بر درصد ماده خشک سیبزمینی
جدول 5 نشان میدهد با افزایش سطوح کاربرد سولفات روي میزان ماده خشک سیبزمینی افزایش نشان میدهد به طوري که با کاربرد 80 کیلوگرم سولفات روي بیشترین میزان ماده خشک در غده سیبزمینی بدست آمد. روند افزایش میزان ماده خشک با افزایش اسید بوریک منظم نبود. بیشترین میزان ماده خشک از کاربرد 2/5 کیلوگرم در هکتار اسید بوریک بدست آمد.
