بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر محلول پاشی کودهای ریز مغذی روی، آهن و بور بر عملکرد و اجزاء عملکرد سه رقم گندم در شرایط دیم ، آزمایشی به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در سال 1391 در منطقه ی کوهدشت انجام گرفت .
تیمارهای آزمایشی شامل محلول پاشی عناصر ریز مغذی در چهار سطح K1 - تیمار محلول پاشی روی ، K2 تیمار محلول پاشی آهن ، K3 تیمار محلول پاشی بور، K4 تیمار شاهد - به عنوان فاکتور اصلی و تیمارهای رقم در سه سطح G1 - رقم کوهدشت، G2 رقم کریم، G3 رقم زاگرس - به عنوان فاکتور فرعی در نظر گرفته شد. نتایج نشان داد که محلول پاشی کودهای ریز مغذی اثر معنی داری از لحاظ آماری روی عملکرد داشتند.
به طوریکه با استفاده از تیمار کودی محلول پاشی روی عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک در ارقام مورد آزمایش افزایش یافت. همچنین در صفت وزن هزار دانه این تیمار کودی از لحاظ آماری بعد از محلول پاشی آهن در سطح پایین تری از تاثیر گذاری قرار داشت.
با توجه به نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین عملکرد دانه مشاهده شد که تیمار محلول پاشی روی با میانگین 3/795 تن در هکتار از اثر بخشی بیشتری نسبت به سایر تیمارهای محلول پاشی بر عملکرد دانه برخوردار بود. در نتایج این بررسی نیز مشاهده شد که تیمار شاهد در اکثر صفات مورد آزمایش در پایین ترین سطح آماری قرار داشت. در میان ارقام مورد آزمایش رقم کوهدشت از نظر صفات تعداد دانه در سنبله ، عملکرد بیولوژیک ، شاخص برداشت و عملکرد دانه 4/264 - تن در هکتار - در گروه آماری بالاتری نسبت به دو رقم کریم و زاگرس قرار گرفت .
1 مقدمه
گندم یکی از مهمترین گیاهان زراعی است که نقش زیادی در تامین امنیت غذایی کشور دارد . کمبود مقادیر مناسبی از عناصر ریز مغذی همانند روی، آهن، بور، مس و منگنز در محیط ریشه سبب اختلال در رشد و عملکرد این گیاه خواهد شد - ملکوتی و همکاران ، . - 1378 امروزه به سبب پایین بودن غلظت عناصر ریزمغذی در دانه گندم که غذای اصلی مردم ایران می باشد، ظهور و گسترش بسیاری از بیماری ها همانند سنگ کلیه، کم خونی، خستگی مفرط و بیماری های گوارشی در کشور شایع شده است
کمبود عناصر ریزمغذی به طور عمده در خاک های آهکی مشاهده می شود - ملکوتی و مجیدی، . - 1377 بنابراین هدف از مصرف این گونه عناصر در فرآیند تولید محصولات زراعی علاوه بر افزایش تولید، بهبود کمی و کیفی محصولات و همچنین غنی سازی آنها را نیز به دنبال دارد . تا کنون تحقیقات زیادی در مورد چگونگی تأثیر هر یک از عناصر ریز مغذی بر افزایش کمی و کیفی گندم صورت گرفته است.
گزارش کردندکاربرد روی و آهن از طریق محلول پاشی می تواند عملکرد دانه گندم را نسبت به تیمار شاهد به صورت معنی داری افزایش دهد. وانگ - 2001 - اعلام کرد که محلول پاشی بور به همراه حشره کش هایی مثل، دی میلین به عنوان یک استراتژی برای افزایش عملکرد دانه سویا مؤثر است. سدری و ملکوتی - 1377 - نیز بیان داشتند مصرف روی، آهن و سولفات مس علاوه بر افزایش 20 درصدی عملکرد دانه، سبب بالا بردن غلظت عناصر روی، آهن و مس در دانه وکُلش گندم شده، همچنین درصد پروتئین دانه از 10/6به 14درصد افزایش می دهند.
در اکثر مناطق کشور به خصوص در منطقه لرستان به دلیل وجود درصدی آهک در خاکها، معمولا جذب عناصر ریز مغذی دچار اختلال شده، و با وجود مقادیر مناسبی از این عناصر در خاکهای این مناطق، به علت PH نسبتا" بالا جذب آنها دچار اختلال می گردد. از این رو محلول پاشی این عناصر تاثیر زیادی بر کمیت و کیفیت گیاهان زراعی و باغی دارد. تحقیق حاضر به منظور بررسی اثرات محلول پاشی عناصر ریز مغذی روی، آهن و بور بر عملکرد و اجزای عملکرد سه رقم گندم دیم - کوهدشت ، کریم و زاگرس - در منطقه کوهدشت می باشد.
.2 مواد و روش ها
این پژوهش در سال 1391 در منطقه کوهدشت با عرض جغرافیایی 29 درجه و 36 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی47 درجه و 40 دقیقه شرقی و با ارتفاع 1200 متر از سطح دریا با اقلیم نیمه گرمسیری و متوسط بارندگی سالانه 450 میلیمتر اجرا گردید. این آزمایش بصورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار به منظور ارزیابی اثر محلول پاشی کودهای ریز مغذی آهن، روی و بور بر خصوصیات زراعی سه رقم گندم در شرایط دیم اجرا گردید.
در این آزمایش تیمارهای آزمایشی شامل : محلول پاشی عناصر ریز مغذی در چهار سطح : K1 تیمار محلول پاشی روی ، K2 تیمار محلول پاشی آهن ، K3 تیمار محلول پاشی بور، K4 تیمار شاهد به عنوان فاکتور اصلی و تیمارهای رقم در سه سطح : G1 رقم کوهدشت، G2 رقم کریم، G3 رقم زاگرس به عنوان فاکتور فرعی در نظر گرفته شد. در این بررسی هر کرت آزمایشی دارای6 ردیف کشت با فاصله20 سانتیمتر و طول 5 متر با فاصله کرتهای 30 سانتیمتری و فاصله بلوکهای 3 متری در نظر گرفته شد.
عملیات کاشت در تاریخ 91/8/20 با بذر کار عمیق کار دیم انجام گرفت. محلول پاشی کرتهای آزمایشی در دو نوبت طی مراحل پنجه زنی و گلدهی در اختیار گیاهان قرار داده شدند. غلظت تمامی کودهای ریزمغذی به تناسب نقشه طرح مورد تحقیق به میزان یک لیتر در هکتار انجام گرفت. در زمان اجرای آزمایش مقادیر لازم از کودهای نیتروژن، فسفر و پتاس به ترتیب از منابع اوره، سوپر فسفات تریپل و سولفات پتاسیم تهیه و در اختیار گیاهان قرار داده شدند.
مقادیر کودهای نیتروژن، فسفر و پتاس به ترتیب300، 100 و 250 کیلوگرم درهکتار بودند. کودهای فسفره و پتاس قبل از کاشت و ازت در سه مرحله به صورت یک سوم قبل از کاشت دو سوم باقیمانده به صورت سرک در مراحل انتهای پنجه زنی و گلدهی در اختیار گیاهان قرار داده شدند. با توجه به اینکه این بررسی به صورت کشت دیم انجام گرفته و نزولات جوی باعث آبیاری کشت می گردند،
توجه به این نکته ضروری است که طبق آمار هواشناسی ایستگاه تحقیقات شهرستان کوهدشت، اولین بارندگی در تاریخ 22 تا 24 آبان ماه به میزان 9 میلی متر اتفاق افتاد. به منظور تعیین عملکرد و اجزای عملکرد دانه، پس از رسیدگی و حذف حاشیه ها از طرفین کرت ها، یک متر مربع از وسط هر کرت برداشت، به آزمایشگاه منتقل و پس از تعیین عملکرد بیولوژیکی با عمل کوبیدن، دانه ها از سنبله جدا شدند. نتایج آزمایش با نرم افزار MSTAT-C مورد تجزیه آماری قرار گرفت و مقایسه میانگین داده ها با نرم افزار مذکور به روش دانکن انجام شد.
.3نتایج و بحث
تعداد دانه در سنبله: نتایج تجزیه واریانس تعداد دانه در سنبله نشان داد بین سطوح ساده ارقام آزمایشی در سطح پنج درصد اختلاف معنی دار وجود دارد. به طوری که رقم زاگرس با میانگین 23/58 عدد دانه از تعداد دانه در سنبله کمتری نسبت به رقم کوهدشت با میانگین 27 عدد دانه برخوردار بود. همچنین در نتایج تجزیه واریانس تعداد دانه در سنبله مشاهده می شود که در اثرات ساده محلول پاشی کودهای ریزمغذی و اثرات متقابل ارقام و محلول پاشی کودهای ریزمغذی اختلاف معنی داری وجود ندارد. تعداد دانه در سنبله در گندم در محدوده ی وسیع تری از لحاظ زمانی تحت تأثیر عوامل محیطی قرار می گیرد، به طوری که هر عامل محدود کننده از شروع جوانه زنی تا مرحله گرده افشانی موجب کاهش تعداد دانه خواهد شد - کافی و همکاران، . - 2005 بنابراین تأثیر آن روی عملکرد مهم تر خواهد بود. گزارش شده است که بهبود عملکرد در درجه ی اول ناشی از افزایش تعداد دانه در سنبله است
وزن هزار دانه: با بررسی جدول تجزیه واریانس چنین استباط شد که اثرات اصلی محلول پاشی کودهای ریزمغذی و رقم در سطح احتمال یک درصد بر وزن هزار دانه معنیدار بودند. به طوریکه در نتایج مقایسه میانگین ارقام آزمایشی مشاهده گردید که، رقم کریم با دارا بودن 38/23 گرم وزن هزار دانه از بالاترین سطح آماری نسبت به سایر ارقام آزمایشی و رقم زاگرس با دارا بودن 35/46 گرم وزن هزار دانه از پایین ترین سطح آماری نسبت به سایر ارقام آزمایشی برخورداراند.
از سوی دیگر در نتایج مقایسه میانگین مربوط به اثر ساده محلول پاشی کودهای ریز مغذی در این بررسی مشاهده گردید، که بیشترین وزن هزار دانه مربوط به کاربرد محلول پاشی آهن با میانگین 38/07 گرم و کمترین میانگین وزن هزار دانه مربوط به تیمار شاهد با میانگین 35/82 گرم می باشد. همچنین از نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین بین اثرات متقابل محلول پاشی کودهای ریز مغذی و ارقام آزمایشی از نظر وزن هزار دانه مشاهده می شود
