بخشی از مقاله
چکیده
یکی از راههاي جلوگیري از کاهش عملکرد گندم در شرایط محدودیت رطوبت استفاده از تنظیم کنندههاي رشد میباشد. به همین منظور تاثیر سه تنظیم کننده رشد سایکوسل، سالسیلیک اسید و براسینواسترویید بر عملکرد و اجزاي عملکرد چهار رقم گندم - چمران، شیرودي، پیشتاز و سیروان - در شرایط آبیاري مطلوب و تنش خشکی - قطع آبیاري پس از گلدهی - در پژوهشی مزرعهاي مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش به صورت اسپیلت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی در سه تکراردر سال زراعی 1393-94 اجرا گردید. نتایج این پژوهش نشان داد که تنش خشکی موجب کاهش معنیدار تعداد دانه درسنبله - کاهش 13 درصدي - ، وزن هزار دانه - کاهش 7درصدي - و عملکرد دانه در مقایسه با آبیاري مطلوب گردید.
کاربرد تنظیم کنندههاي رشد و به ویژه سایکوسل، موجب افزایش وزن هزار دانه و در نهایت عملکرد دانه - افزایش 20/6درصدي - گردید.در بین ارقام مورد بررسی، رقم سیروان با تیمار سایکوسل بهترین عملکرد - 456/67 گرم در متر مربع - را در هر دو شرایط آبیاري مطلوب و تنش خشکی و رقم شیرودي با تیمار شاهد کمترین عملکرد - 214/82 گرم در متر مربع - را در این شرایط به خود اختصاص داد. با توجه به نتایج بدست آمده اگر چه تنش خشکی موجب کاهش عملکرد و اجزاي آن گردید، لیکن، تاثیر تنظیم کنندههاي رشد توانست بخشی از کاهش عملکرد ناشی از تنش خشکی را جبران نماید که در پژوهشهاي مزرعهاي بعدي میتواند مورد توجه پژوهشگران قرار گیرد. بنابراین، استفاده از این تنظیم کنندهها بویژه سایکوسل به عنوان راهی قابل دسترس جهت افزایش تحمل به شرایط تنش خشکی قابل توصیه می باشد.
هاي کلیدي: براسینواسترویید، سالسیلیک اسید، سایکوسلواژه
مقدمه
گندم - Triticum aestivum L. - یکی از عمدهترین محصولات کشاورزي و تامین کننده بیشترین نیاز غذایی انسانها در کشورهاي در حال توسعه است در سطوح وسیعی از کشور ایران، کاهش رطوبت خاك در اثر عدم بارندگی و افزایش ناگهانی دما از مهمترین عوامل کاهش دهنده رشد و عملکرد گندم به شمار میرود. بنابراین، تنش خشکی یک پدیده محیطی مهم و موثر بر عملکرد غلات دانهاي می باشد - . - 5با وجود دستاوردهاي مهم در جهت درك پاسخهاي فیزیولوژیک و مولکولی گندم به کمبود آب، هنوز فاصله بزرگی بین عملکرد گندم درشرایط مطلوب و شرایط تنش خشکی وجود دارد و از طرفی در مقایسه با روشهاي اصلاحی که اغلب بلند مدت و هزینهبر میباشند، استفاده از تنظیم کنندههاي رشد آسانتر و ارزانتر است. به همین منظور پژوهش حاضر براي بررسی تاثیر سه تنظیم کننده رشد بر عملکرد ارقام گندم در شرایط تنش خشکی و شرایط مطلوب انجام شده است.
مواد و روشها
به منظور بررسی تاثیر تنظیم کنندههاي رشد و تنش خشکی بر عملکرد دانه گندم، آزمایشی درسال زراعی 1393-94 درشهرستان سروستان واقع در 75 کیلومتري جنوب شرقی شیراز - 29 درجه و20 دقیقه شمالی و طول 53 درجه و 28 دقیقه شرقی - و ارتفاع 1540 متر از سطح دریا انجام پذیرفت. این آزمایش به صورت اسپلیت فاکتوریل درقالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. عوامل مورد بررسی شامل سطوح مختلف آبیاري در دو سطح شامل آبیاري مطلوب وقطع آبیاري پس از گلدهی به عنوان عامل اصلی و عوامل فرعی نیز شامل سطوح مختلف تنظیم کنندههاي رشد شامل سایکوسل - مصرف و عدم مصرف - ، سالیسیلیک اسید - مصرف و عدم مصرف - و براسینواسترویید - مصرف و عدم مصرف - وارقام گندم - چمران، شیرودي ، پیشتاز و سیروان - که به صورت فاکتوریل در کرتهاي فرعی قرار گرفتند، بودند.
سایکوسل،سالسیلیک اسید و براسینواسترویید در پایان پنجهزنی، در مرحله ZGS =30 از مراحل رشد زایدکس با استفاده از محلول پاش دستی دقیق و با فشار ثابت 3 بار انجام پذیرفت.برداشت بوتهها در تاریخ 27 خرداد پس از رسیدگی فیزیولوژیک پس از حذف اثر حاشیه از مساحت یک متر مربع انجام وجهت اندازه گیريهاي لازم به آزمایشگاه منتقل گردید. در نهایت دادههاي جمعآوري شده با استفاده از نرمافزار SAS مورد تجزیه و تحلیل آماري قرار گرفتند و میانگینها با استفاده از آزمون LSD در سطح احتمال خطاي %5 مقایسه شدند. نمودارها نیز با کمک نرمافزار Excel رسم گردید.
نتایج و بحث
تعداد دانه در سنبله در این پژوهش تنش خشکی موجب کاهش معنیدار تعداد دانه در سنبله 12/92 - درصد - در مقایسه با آبیاري مطلوب گشت - جدول - 1 در بین تنظیم کنندههاي رشد تفاوت معنیداري در تعداد دانه در هر سنبله مشاهده نگردید. هر چند هر سه تنظیم کننده رشد مورد استفاده موجب افزایش تعداد دانه در هر سنبله در مقایسه با شاهد شدند - جدول . - 1 بر طبق یافتههاي راجالا - 2 - تغییر زاویه سنبلکها در زمان گردهافشانی و تاثیر مثبت آن بر افزایش لقاح و باروري به دنبال کاربرد تنظیم کنندههاي رشد میتواند به ازدیاد تعداد دانه در هر سنبله منجر شود.
وزن هزاردانه
در این پژوهش تنش خشکی موجب کاهش معنیدار 7 - درصد - وزن هزار دانه در مقایسه با آبیاري مطلوب گشت - جدول . - 1همچنین در شرایط تنش خشکی به نظر میرسد با تقویت فرایند انتقال مجدد، اولویت اختصاص مواد پرورده ذخیره شده دربوتهها، دانهها در مقایسه با سایر مقصدهاي فیزیولوژیک پس از قطع آبیاري باشد بنابراین وزن هزاردانه کمترین تاثیر را از تنش خشکی پذیرفته است.در بین تنظیم کنندههاي رشد، سایکوسل بیشترین تاثیر را بر وزن هزار دانه داشت - افزایش 11/64 درصد - که علت آن را میتوان به افزایش طول دوره سبزمانی برگ پرچم و سنبله، که در مزرعه پژوهشی مشاهده شد، نسبت داد. تاثیر مثبت سایکوسل بر وزن هزاردانه با نتایج راجالا و ساینییو - 3 - مطابقت دارد. پس از سایکوسل، براسینواسترویید و سالسیلیک اسید به ترتیب باعث افزایش وزن هزار دانه - به ترتیب 11/28 و 4/45 درصد - ارقام مورد بررسی در مقایسه با تیمار شاهد نشان شدند.
عملکرد دانه
جدول مقایسه میانگینها حاکی از وجود برتري 29/7 درصدي عملکرد دانه در تیمار آبیاري نرمال بود - جدول . - 1 افت عملکرد دانه در شرایط تنش خشکی به همراه کاهش عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت وکاهش وزن دانه میتواند برایند کاهشی فرایندهاي فیزیولوژیک تشکیل دهنده عملکرد از قبیل فتوسنتز، انتقال ماده خشک در گیاه و تخصیص بیشتر به ریشهها نسبت داده که توسط پژوهشگران متعددي از قبیل گودینگ و همکاران - 1 - و پی یري و همکاران - 2 - مورد توجه قرار گرفته است.
در بین تنظیم کنندههاي رشد، سایکوسل بیشترین تاثیر را بر عملکرد دانه داشت - افزایش 20/6 درصدي - که علت آن را می توان به تاثیر سایکوسل بر وزن سنبلهها و شاخص برداشت نسبت داد. از طرفی نیز سایکوسل با افزایش مدت سبز مانی برگ پرچم و سنبله تاثیر مثبتی بر طول فرایند فتوسنتز داشته است. نتایج ارائه شده توسط پیرسته انوشه و امام - 3 - و شکوفا و امام - 5 - نیز موید همین موضوع است. یافتههاي بدست آمده در این پژوهش در مورد تاثیر مثبت سایکوسل و سالسیلیک اسید بر روي عملکرد دانه، یافته هاي پیرسته انوشه و امام - 3 - و شکوفا و امام - 5 - را تایید میکند .
