بخشی از مقاله
چکیده
به منظور تعیین همبستگی صفات و اجزاء عملکرد در ژنوتیپهای گندم و تعین سهم آن دسته از صفاتی که بیشترین تأثیر را بر عملکرد دانه
دارند و همچنین بررسی اثرات مستقیم و غیر مستقیم عملکرد دانه با صفات مورد بررسی آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 18 ژنوتیپ و 4 تکرار در سال زراعی 1387 -88 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی خرمآباد در شرایط دیم اجراء گردید. در این بررسی ضرایب همبستگی ساده صفات با یکدیگر تعیین گردید. عملکرد دانه با عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، تعداد سنبله در متر مربع، درجه باردهی و شاخص بهرهوری از باران همبستگی مثبت و بسیار معنیدار داشت. در بین صفات یاد شده شاخص برداشت بیشترین همبستگی مثبت را با عملکرد دانه داشت .(r= 0/69**) تجزیه رگرسیون گام به گام نشان داد که سه صفت تعداد سنبله در واحد سطح، وزن هزار دانه و تعداد دانه در سنبله به عنوان مؤثرترین صفات تعیین کننده عملکرد دانه شناخته شدند. تجزیه علیت عملکرد دانه نشان داد که بیشترین اثر مستقیم و مثبت را به ترتیب تعداد سنبله در متر مربع (r= 0/529**) و وزن هزار دانه (r= 0/221) داشتند.
کلمات کلیدی: تجزیه علیت، دیم، گندم، همبستگی
مقدمه
عملکرد دانه در گندم ناشی از اثرات تجمعی اجزاء متشکله آن میباشد. شناسایی این اجزاء و رابطه آنها با عملکرد دانه میتواند در گزینش واریتههای پرمحصول مؤثر واقع شود. همچنین شناخت صفات مؤثر بر تولید و عملکرد میتواند در برنامههای اصلاحی و مدیریت مزرعه
کاربرد داشته باشد. تعیین مهمترین صفات و اجزاء عملکرد گندم و همبستگی آنها با عملکرد دانه سبب می شود تا ژنوتیپهای مناسب
انتخاب و در جهت افزایش عملکرد در واحد سطح استفاده گردند. هنگامی که شمار متغیرهای مستقل مؤثر بر صفت وابسته زیاد میشود،
میزان وابستگی صفات به یکدیگر محدود شده، و در چنین شرایطی، همبستگیها به تنهایی نمیتوانند روابط متغیرها را توجیه کنند(.(2
روابط اساسی میان صفات طی تجزیهای به نام تجزیه علیت بیان میگردد. هدف از این تجزیه این است که توضیحات قابل پذیرش از
همبستگی میان صفات بر پایه یک صفت خاص برآورد گردد. در این روش ضرایب همبستگی به آثار مستقیم و غیرمستقیم مجموعهای از متغیرهای مستقل بر یک متغیر وابسته تقسیم و اهمیت آن اندازهگیری میشود(.(5 ضرایب همبستگی ساده، وجه اشتراک بسیاری از بررسی ها است. سینگ و رانا((13 همبستگی منفی و معنیدار عملکرد دانه با تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه را گزارش کردهاند. تجزیه علیت عملکرد دانه در گندم نان نشان داد که تعداد سنبله در متر مربع از اثر مستقیم و مثبت بالایی بر عملکرد دانه برخوردار بود. شارما و
رانداوا((12 اثر مستقیم وزن هزار دانه بر عملکرد دانه را منفی و اثر غیرمستقیم آن را مثبت گزارش نمودند. تعداد سنبله در واحد سطح
1
اغلب با محصول دانه همبستگی مثبت نشان داده است(.(7 بسیاری از گزارشها حاکی از آن است که محصول دانه وقتی به حداکثر میرسد که تعداد سنبله در واحد سطح به تعداد معینی برسد(.(9 آگویلار و هانت((1991 در رابطه با تعداد سنبله بارور در متر مربع گزارش کردند
که این صفت یکی از اجزاء مهم عملکرد میباشد و هر عاملی که باعث افزایش آن شود میزان عملکرد نهایی دانه را خواهد افزود. هدف از
پژوهش حاضر بررسی روابط میان عملکرد دانه و اجزای آن، تجزیه ضرایب همبستگی ساده میان صفات، تعیین صفاتی است که اثر بیشتری بر عملکرد دانه دارند.
مواد و روشها
این بررسی با استفاده از 18 ژنوتیپ گندم دیم در سال زراعی 1387 - 88 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی خرمآباد با عرض جغرافیایی 33 درجه و 29 دقیقه و طول جغرافیایی 48 درجه و 18 دقیقه و 1711 متر ارتفاع از سطح دریا و متوسط بارندگی 520 میلیمتر اجراء گردید.
پس از تهیه زمین به روش معمول زراعی میزان مصرف کودهای شیمیایی بر اساس توصیه بخش تحقیقات خاک و آب استان انجام گرفت.
در این بررسی 18 ژنوتیپ گندم با تراکم بذر 300 دانه در متر مربع با استفاده از طرح بلوکهای کامل تصادفی با 4 تکرار مورد ارزیابی قرار
گرفتند. هر ژنوتیپ در 6 خط 5 متری با فاصله خطوط 20 سانتیمتر از یکدیگر در کرتهایی به مساحت 6 متر مربع بوسیله بذرکار کشت شدند. در طول دوره رویش و پس از برداشت مطابق پیش بینیهای انجام شده در طرح از صفات مورد نظر مانند تعداد دانه در سنبله، تعداد
سنبله در متر مربع، ارتفاع بوته، طول آخرین میانگره، تعداد روز تا ساقه دهی، تعداد روز تا سنبله دهی، تعداد روز تا رسیدن، وزن هزار دانه، وزن هکتولیتر، عملکرد دانه، عملکرد کاه و شاخص برداشت یادداشت برداری بهعمل آمد و برای اندازهگیری رابطه بین متغیرها ضرایب همبستگی ساده بین صفات محاسبه گردید. برای حذف صفات غیر مؤثر از رگرسیون گام به گام و برای تعیین اثرات مستقیم و غیر مستقیم از روش تجزیه علیت استفاده گردید. در این بررسی از نرم افزارهای MSTATC، Path2 و Excel استفاده شد.
نتایج و بحث نتایج آزمایش نشان داد که همبستگی عملکرد دانه با شاخص برداشت، عملکرد بیولوژیک، تعداد دانه در متر مربع، درجه باردهی و شاخص
بهرهوری از باران مثبت و بسیار معنیدار و با عملکرد کاه و وزن هزار دانه مثبت و غیر معنی دار بود (جدول.(1 ارتباط مثبت و معنیدار بین تعداد سنبله با عملکرد دانه توسط سایر محققین نیز گزارش شده است(4 و (10 و آن را از مهمترین صفات افزایش عملکرد دانه دانسته و به عنوان معیار مهم انتخاب، هم در شرایط خشک و هم مرطوب معرفی نمودهاند(3 و .(6 در بین اجزاء عملکرد دانه تعداد سنبله در واحد سطح همبستگی مثبت و معنیدار با عملکرد دانه داشت. لذا میتوان اظهار داشت که در بین اجزاء عملکرد دانه عامل عمده افزایش عملکرد
دانه، تعداد سنبله در واحد سطح بوده است. با توجه به اینکه معنیدار بودن همبستگی ساده بین صفات نمیتواند دلیل کافی بر وجود پدیده
علت و معلولی باشد بنابراین برای تعیین اثرات مستقیم و غیر مستقیم از مدل رگرسیونی گام به گام استفاده گردید.
2
