بخشی از مقاله
چکیده
بهبود عملکرد دانه مهمترین هدف اصلاحی گندم و موثرترین راهکار افزایش تولید در واحد سطح محسوب میگردد. این آزمایش به منظور بررسی تنوع ژنتیکی در ارقام گندم بر اساس عملکرد و صفات مورفولوژیک در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان اجرا شد. عملیات زراعی از قبیل کاشت بذر، مصرف کود و سم در مزرعه و آبیاری به صورت روشهای متداول انجام گردید.
صفات زراعی و مورفولوژیک شامل عملکرد دانه، وزن 100 دانه، تعداد سنبله در بوته و تعداد دانه در سنبله بودند. تجزیه واریانس داده ها حاکی از اختلاف و تنوع بین ارقام میباشد. همچنین نتایج مقایسه میانگین نشان داد که رقم مروارید بالاترین عملکرد و رقم مغان1 کمترین عملکرد را در بین ارقام داشته است. از نظر وزن 100 دانه رقم بهرنگ بالاترین و قدس کمترین وزن را دارا بود.
نتایج همچنین نشان دادند که از نظر تعداد سنبله در مروارید بالاترین و مغان1 کمترین بودند. همچنین در بین ارقام مورد بررسی استار و هیرمند به ترتیب بالاترین و پایینترین تعداد دانه در سنبله را به خود اختصاص دادند. همچنین ضریب تغییرات ارقام برای عملکرد دانه، وزن 100 دانه، تعداد سنبله در بوته و تعداد دانه در سنبله به ترتیب 8/33 ، 4/65، 7/24 و 6/66 درصد بود.
نتایج این مطالعه نشان دادند که تنوع ژنتیکی مطلوبی در بین مواد مورد بررسی وجود دارد بطوریکه برخی از این ارقام را می توان در پروژههای اصلاحی به عنوان والد تلاقی بکار گرفت.
-1 مقدمه
با توجه به اهمیت گندم به عنوان منبع غذایی اصلی مردم ایران و نظر به تنوع جغرافیایی زیاد در نواحی مختلف کشور و به خصوص نواحی شمال غرب ایران لازم است که خصوصیات متفاوت ارقام مختلف گندم مورد ارزیابی قرار گرفته و صفات مورد نظر در برنامههای بهنژادی، برای افزایش هر چه بیشتر عملکرد تولید و راندمان بالای جذب عناصر غذایی، مورد استفاده قرار گیرند
با توجه به اهمیت اقتصادی و زراعی این گیاه و ارزش استراتژیک آن، اولین قدم برای ارزیابی میزان تفاوت ژنتیکی و دامنه تنوع بین گندمهای نان ایران و نیز برنامهریزی هدفمند برای کارهای اصلاحی، اطلاع از تنوع ژنتیکی و روابط خویشاوندی بین ارقام و لاینهای مناطق مختلف است
تنوع و انتخاب دو رکن اصلی هر برنامه اصلاحی بوده و انجام انتخاب منوط به وجود تنوع مطلوب از حیث هدف مورد بررسی می-باشد .برای بهرهمندی از تنوع موجود و ایجاد تغییرات جدید، ارزیابی ذخایر ژرم پلاسم ضروری به نظر میرسد
از آن جایی که ژنوتی های مختلف گندم از لحاظ صفات مورفولوژیک موثر بر عملکرد با هم متفاوت هستند لذا، استفاده از این صفات میتواند در انتخاب ارقام مطلوب به عنوان معیارهای گزینش در نظر گرفته شود
همچنین، استفاده از همبستگی بین صفات از نظر گزینش ژنوتیپهای مورد نظر از اهمیت ویژهای برخوردار است. برخی از ارقام که پنجههای بیشتری دارند، تعداد سنبله در واحد سطح آنها نیز افزایش مییابد، ولی تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه تقلیل پیدا میکند .با این حال افزایش وزن دانه فقط تا حدودی کاهش تعداد دانه را جبران میکند لازم به ذکر است که به علت همبستگیهای منفی بین اجزای عملکرد، گزینش توام کلیه صفات مطلوبی که همبستگی مثبتی با عملکرد دارند آسان نیست
در این راستا، پژوهش حاضر به ارزیابی تنوع ژنتیکی در بین ارقام گندم با استفاده از صفات زراعی و مورفولوژیک پرداخته است.
-2مواد و روش ها
به منظور ارزیابی تنوع ژنتیکی 49 ژنوتیپ گندم نان، آزمایشی با استفاده از طرح بلوکهای کامل تصادفی با چهار تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان در سال زراعی 1393-94 انجام شد. بذور از موسسه تحقیقات اصلاح و تهیه نهال و بذر-کرج تهیه گردید. بعد از شخم و آمادهسازی زمین با فاصله بین خطوط کشت 20 سانتیمتر تهیه شد. تمام ژنوتیپها درآذر ماه سال93 ، در خطوطی به طول یک متر با تراکم 300 بوته در متر مربع مورد کشت قرار گرفتند.
در این آزمایش کوددهی - دو مرحله کود اوره در ابتدای ساقهدهی و پایان گلدهی به صورت سرک در هر مرحله 40 کیلوگرم در هکتار - و وجین علفهای هرز برای تمام ارقام به طور یکسان و بر اساس عرف منطقه بود. برای اندازهگیری صفات مورد نظر، در هر تکرار شش بوته به صورت تصادفی انتخاب و بعد از مرحله سنبل دهی و گلدهی نسبت به اندازهگیری صفات اقدام شد. صفات مورد ارزیابی شامل وزن صد دانه، تعداد سنبله، تعداد دانه در هر سنبله و عملکرد بود. پس از برداشت سنبلهها نسبت به اندازهگیری وزن صد دانه اقدام شد. برای آزمون نرمال بودن داده ها، مقایسه میانگین و تجزیه واریانس از نرم افزار SAS استفاده شد
-3نتایج و بحث
جدول -1 تجزیه واریانس صفات مورد مطالعه بر اساس طرح بلوکهای کامل تصادفی
نتایج حاصل از تجزیه واریانس صفات نشان داد که رقمها از نظر صفات عملکرد، تعداد خوشه، تعداد پنجه با ارقام در سطح یک درصد معنیدار شد. با توجه به این نتایج میتوان بیان کرد تفاوت بین ارقام برای همه صفات معنیدار بود که نشان دهندهی تنوع زیاد در ارقام مورد مطالعه است. در آزمایشی که به منظور بررسی تنوع ژنتیکی در ارقام گندم پاییزه بر اساس عملکرد و اجزای عملکرد دانه در قالب طرح بلوکهای کامل تصاد فی با سه تکرار اجرا شد. تجزیه واریانس داده ها حاکی از اختلاف بین ارقام برای کلیه صفات، به غیر از وزن سنبله و تعداد دانه در بوته بود. همچنین، نتایج نشان داد که وزن سنبله اصلی از بالاترین میزان تنوع فنوتیپی - - %19/77 و صفات تعداد روز تا رسیدگی و تعداد روز تا ظهور سنبله به ترتیب با مقدار - %0/27 - و - %0/52 - از کمترین میزان تنوع فنوتیپی برخوردار می باشد
نتایج مقایسه میانگین:
مطابق جدول مقایسه میانگین برای صفات مطالعه شده مشخص شد که در بین ارقام از نظر صفت عملکرد رقم مروارید 384/08 - گرم - بالاترین عملکرد و رقم مغان 139/05 - 1 گرم - کمترین عملکرد را دارا بودند - جدول . - 2 بیشترین تعداد خوشه مربوط به رقم مروارید - 292/38 - و کمترین تعداد خوشه را رقم مغان - 131/74 - 1 دارد - جدول. - 2 طبق جدول - 4 - رقم استار - 52/20 - بیشترین تعداد دانه در خوشه و رقم هیرمند - 22/83 - کمترین تعداد دانه در خوشه را دارا میباشد.
همچنین بیشترین وزن 100 دانه مربوط به ارقام بهرنگ 3/93 - گرم - ، تجن 3/83 - گرم - ، مغان 3/83 - 3 گرم - ، چمران 3/83 - گرم - ، هیرمند 3/81 - گرم - ، گنبد 3/76 - گرم - ، آرتا 3/74 - گرم - ، دنا 3/74 - گرم - و شیرودی - 3/74 گرم - و کمترین وزن 100 دانه را رقم کویر - 3/10 گرم - دارد
