بخشی از مقاله
چکیده
هدف از نگارش این مقاله، تاثیر عوامل اقلیمی بر کشت گیاه آفتابگردان در سطح شهرستان بیجار است. روش تحقیق و تجزیه و تحلیل داده ها با شاخص فنولوژی - GDD - و پتانسیل گرمایی در محیط نرم افزارهای آماری EXCELو SPSS انجام گرفته شده است. نتایج نشان داد براساس روش پتانسیل گرمایی از ماه تیر تا اواخرماه مهر در منطقه جزء ماه های فعال از نظر کشاورزی محسوب می شوند. که بهترین تقویم کشت برای گیاه آفتابگردان برای ایستگاه بیجار اوایل اردیبهشت ماه می باشد. و برداشت آفتابگردان برای ایستگاه مورد مطالعه اواخر مرداد ماه می باشد.
.1 مقدمه
عملکرد هر گیاه زراعی علاوه بر ژنوتیپ گیاه تحت تاثیر شرایط آب و هوایی قرار می گیرد .[1] تاریخ کاشت و تراکم نیز اجزای عملکرد را تحت تاثیر قرار می دهند به طوری که، ثابت گردید که با تاخیر در کاشت، اجزای عملکرد کاهش می یابند . کاشت مناسب در مناطق مختلف، ضمن تاثیر بر میزان رشد رویشی و زایشی گیاه، باعث افزایش بازدهی فتوسنتز، انتقال مواد فتوسنتزی و ذخیره آن ها در دانه ها شده و افزایش عملکرد را سبب می گردد
همچنین با تاخیر در کاشت، به دلایل زیادی از جمله دمای بالا در اوایل رشد، کاهش زمان گلدهی، سردی هوا و کاهش تابش های خورشیدی، عملکرد دانه کاهش می یابد.
علاوه بر تعیین تاریخ مناسب کاشت، با انتخاب تراکم مناسب که خود متاثر از عوامل ژنوتیپی گیاه و عوامل محیطی بوده و در وضعیت عملکرد موثر می باشد، امکان استفاده بهینه از عوامل محیطی و کاهش رقابت درون گونه ای فراهم می شود .
آفتابگردان - Helianthus annuus L - گیاه یک ساله از تیره مرکبیان - Compositae یا - Asteraceae با داشتن حدود 50 - 40 درصد روغن با کیفیت مطلوب و سازگار با شرایط مختلف آب و هوایی با داشتن تحمل نسبت به خشکی، قابلیت کشت تحت شرایط دیم و رژیم های مختلف؛ آبیاری را دارد - پتانسیل تولید آفتابگردان دیم تحت شرایط مدیترانه ای قواًی وابسته به آب قابل دسترس و راندمان استفاده از آن توسط گیاه می باشد
به طور کلی، عملکرد هر گیاه زراعی علاوه بر ژنوتیپ گیاه تحت تاثیر شرایط آب و هوایی نیز قرار می گیرد [6] .[5] در این رابطه اظهار داشتند میزان دسترسی به رطوبت خاک مهمترین عامل در تعیین عملکرد گیاهان زراعی در مناطق نیمه خشک می باشد.
اظهار داشتند که کمبود رطوبت طی مرحله غنچه دهی تا پایان گلدهی بیشترین تأثیر منفی را بر عملکرد هیبریدهای آفتابگردان داشته است. در آزمایشی مشاهده نمودند که وقوع تنش در مرحله دانه بندی باعث کاهش عملکرد دانه می شود ولی شدت این کاهش به اندازه مراحل گلدهی و گرده افشانی نیست. متوجه شدند که در اثر تنش خشکی طول دوره رویش آفتابگردان تا 15 روز کاهش می یابد
طی بررسی اثر تنش خشکی در برخی از صفات فیزیولوژیکی و اجزاء عملکرد آفتابگردان گزارش نمود که تنش آبی سبب کاهش شدید عملکرد دانه، بیوماس و طول دوره رویشی شده است.
دمای پایه برای رشدآفتابگردان، حدود 6 درجه سانتیگراد است و در میانگین دمای شبانه روزی، 10 تا بیش از 32 درجه رشد می کند. رشد مطلوب آفتابگردان در میانگین دمای شبانه روزی 18تا 22 درجه سانتیگراد حاصل می شود.
.2 مواد و روشها
در این تحقیق از پارامتر دمای حداقل وحداکثر روزانه مربوط به دوره آماری 1381-1390ومتوسط دمای ماهانه دوره آماری 1370-1390 ایستگاه بیجار استفاده شده است. جدول شماره . - 1 -
جدول شماره 1 مشخصات ایستگاه هواشناسی شهرستان بیجار
روش ضریب حرارتی یا مجموع درجه روزهای فعال با توجه به اهمیتی که واحدهای تجمعی دما - درجه روز - در شناسائی و مکان یابی مناطق مساعد کشت سیب زمینی و تعیین تاریخ های کاشت و برداشت این محصول بر اساس آستانه های مود نظر دارد؛ از روش های محاسبه درجه روز استفاده شده است. داده های فوق با استفاده از توابع نرم افزار Excel پردازش و تجزیه و تحلیل گردید.
در این تحقیق از بین روش های متداول جهت بر آورد واحدهای حرارتی از روش فعال استفاده شده است. برای جمع بندی درجه حرارت دو روش اصلی وجود دارد که عبارتند از: مجموع موثر و مجموع فعال در این تحقیق از مجموع فعال استفاده شده است.
الف- مجموع درجه روزهای فعال برای جمع بندی درجه حرارت، کلیه مقادیر درجه حرارت های روزانه - بدون کسر کردن درجه حرارت های پایه - و در طی ایام رویش فعال با یک دیگر جمع می شود. رابطه محاسباتی به ترتیب زیر است:
که در این رابطه به ترتیب tmin، tmax معادل حداقل دما روزانه و حداکثردمای روزانه و Tt دمای زیستی رابطه می باشد. در روش درجه حرات های فعال که در این تحقیق نیز از آن استفاده شده است؛ مجموع درجه حرارت های روزانه با مقادیر مثبت به کار رفته؛ اما فقط برای روزهایی که درجه حرارت متوسط از آستانه زیست شناسی یا نقطه صفر بیولوژیک بیشتر باشد.
ب- روش تعیین طول درون مراحل در مطالعات فنولوژی برای بالا بردن راندمان و استفاده صحیح از آبیاری و انجام عملیات زراعی در هر مرحله از رشد گیاه سیب زمینی ، می توان با تعیین مدت زمان لازم هر دو مرحله فنولوژیک بر اساس آمار درجه حرارت روزانه و مشخص نمودن طول درون مرحله، برنامه ریزی لازم را برای رشد ونمو محصول به عمل آورد. لذا به منظور تعیین مدت زمان لازم بین دو مرحله فنولوژیک یا - درون مرحله - براساس مینیمم درجه حرارت، از رابطه زیر استفاده می شود:
n مدت زمان لازم بین دو مرحله فنولوژی - A - ضریب حرارتی برای تکمیل آن مرحله - B - آستانه زیست شناسی محصولات - T - درجه حرارت روزانه.
ارزیابی پتانسیل گرمایی شناسایی و تشخیص پتانسیل های گرمایی در ارتباط با کاشت یک گیاه خاص مستلزم به کارگیری داده های اقلیمی حداکثر و حداقل های روزانه می باشد. دما به عنوان یکی از عوامل اصلی موثر در رویش گیاهان است.
با توجه به اهمیت شرایط حرارتی در کشاورزی و برای بررسی خصوصیات حرارتی منطقه، از 10 سال آمار درجه حرارت حداقل و حداکثر روزانه برابر با 36500 مورد دیده بانی روزانه ایستگاه هواشناسی منتخب از سال 2001 تا 2011 میانگین آنها در محیط نرم افزار Excel بررسی شده است. پس از آن تاریخ های وقوع حدود مورد نظر - صفر و ده - مشخص و سپس از طریق روش جمع بندی درجه حرارت تا تاریخ وقوع همان رخدادها مقادیر محاسبه و به صورت جدول ارائه گردیدند.
با شناسائی و تعیین پتانسیل های گرمایی هر منطقه می توان شرایط فنولوژی هر گونه گیاهی را با داشتن با این نمودارها سنجید و ریتم و آهنگ رشد آن را به دست آورد. دراین مورد مجموع ماهانه و سالانه درجه حرارت فعال و بالای صفر و ده درجه سانتی گراد و همین طور مجموع سالانه درجه حرارت های فعال و کمتر از صفر که از نقطه نظر کشاورزی حائز اهمیت است محاسبه شده و به صورت نمودارهای پتانسیل گرمایی برای ایستگاه ترسیم شده است.
.3 نتایج و بحث
نتایج فنولوژی بهینه زمانی بر اساس روش درجه روزهای فعال
یکی از دیگر روش های اقلیم کشاورزی برای تعیین بهینه های زمانی بر اساس تاریخ آخرین رخداد آستانه های حداقل هر مرحله فنولوژیکی - آفتابگردان - ، درجه حرارت های فعال است؛ که در این تحقیق از آن استفاده شده است. مجموع درجه حرارت های روزانه با مقادیر مثبت به کار رفته؛ اما فقط برای روزهایی که درجه حرارت از متوسط سر حد زیست شناسی یا نقطه صفر فعالیت بیشتر می شود.
در این تحقیق نقطه مبنا برای محاسبه ضرایب حرارتی فعال به دوصورت می باشد؛ یکی بر اساس آستانه های حداقل گیاه - آفتاب گردان - در هر یک از مراحل فنولوژیکی و دیگری نقطه صفر درجه سانتی گراد می باشد. با توجه به اینکه گونه های گیاهی وابستگی شدیدی به درجه حرارت دارند؛ برای فنولوژی گونه گیاهی - آفتاب گردان - از آمار درجه حرارت روزانه به صورت دیده بانی های حداقل و حداکثر استفاده شده است.
