بخشی از مقاله
چکیده
هدف از این پژوهش برسی تاثیر انواع سیستم های کشت بر شاخص های کارایی انرژی در زراعت آفتابگردان در استان مازندران بود. این تحقیق که در سال زراعی 94-95 انجام گرفته است. در این مطالعه از روش نمونهگیری تصادفی استفاده شده است. پرسش نامهها از طریق مصاحبه حضوری با کشاورزان محصول آفتابگردان تکمیل گردید. به علاوه عملیات میدانی محاسبه میزان مصرف سوخت برای عملیاتهای مختلف کشاورزی انجام گرفت. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد انرژی لازم جهت آبیاری بیشترین سهم مصرف انرزی را دارد.
بعد از آن کود و سوخت بیشترین سهم را در میزان مصرف انرژی داشتهاند. کمترین میزان مصرف مربوط به انرژی بیولوژیکی و سم بوده است. شاخص انرژی بهره وری و نسبت انرژی تولید آفتابگردان در کشت نیمه مکانیزه 0/078 و 1/13 و برای کشت آفتابگردان سنتی نیز به ترتیب 0/16 و 2/36 کیلوگرم بر مگاژول بدست آمد. بهرورهوری انرژی نتایج نشان داد که زارعینی که بیشتر از نهاده های ماشینی استفاده می کنند - نیمه مکانیزه - شاخص های انرژی برای آنان در جایگاه ضعیف تری قرار دارد اما ازنظر اقتصادی در جایگاه بهتریی دارند. همچنین نسبت فاید به هزینه دو سیستم کشت سنتی و نیمه مکانیزه به ترتیب 2/3 و 1/42 بود.
.1 مقدمه
گل آفتابگردان گیاهی است یک ساله و تا حدود سه متر رشد میکند. گل آن درشت و زیبا و به قطر 35 سانتیمتر میباشد. در وسط گل قرمز رنگ آن دایرهای قهوهای رنگ وجود دارد که تخمهای آفتابگردان دورادور آنرا گرفتهاند .این گیاه در اکثر نقاط دنیا وجود دارد. از تخم آفتابگردان روغن گرفته میشود که اشباع نشده است و برای پختوپز مناسب است. مصرف جهانی انرژی برای تولید نهادههای مورد نیاز بخش کشاورزی در حال افزایش است. و مدیریت مصرف انرژی و ارائه راهکارها برای افزایش بازده انرژی در محصولات کشاورزی از اهمیت بالای برخوردار است.
دارلینگتون - 1997 - بیان کرد با استفاده از کارایی - نسبت - انرژی مصرفی، میتوان میزان کارآمدی یک سیستم را با سیستمهای دیگر مقایسه نمود. همچنین طبق بیانات نگوین و هاینس - 1994 - میتوان کارایی سیستم کشت در یک مزرعه را با مزرعه دیگر، کشورهای مختلف را با هم، سیستمهای تولید ابتدایی را با انواع مدرن و کشاورزی ارگانیک را با کشاورزی مرسوم مقایسه کرد.
ازکان و همکاران - 2004 - نیز اعلام کردند که میزان انرژی ورودی در کشت 36 محصول عمده در ترکیه، بهازای هر هکتار از 17/4 به 47/4 گیگاژول در هکتار افزایش یافته است. در حالی که میزان خروجی انرژی طی همین مدت با رشدی کمتر، از 38/8 به55/8 گیگاژول در هکتار رسیده است. بدین ترتیب طی 25 سال نسبت انرژی در ترکیه از 2/23به 1/18 کاهش یافته است.
شعبانی - 1386 - میزان انرژی مصرفی و آنالیزهای اقتصادی را برای تولید گلهای شاخه بریده در منطقه محلات استان مرکزی را به دست آوردند. نتایج نشان داد که انرژی مصرفی برای تولید هر شاخه گل میخک 7/8 مگاژول، گل مریم 24/51 مگاژول، گل زنبق 14/8 مگاژول، گل لیلیوم 24/75 مگاژول، گل رز 13/74 مگاژول و برای گل ژربرا 9/8 مگاژول میباشد.
سینگ و همکاران - 1999 - مشاهده کردند که عملکرد بیشتر گندم در مناطق مختلف ایالت پنجاب نسبت به مناطقی با عملکرد کمتر، ناشی از مصرف انرژی بیشتر است، البته بدین صورت که برای دستیابی به یک درصد افزایش عملکرد به مراتب انرژی بسیار بیشتری صرف شده است. برای نمونه 5/4 درصد تولید بیشتر محصول در منطقه دوم نسبت به منطقه اول، با مصرف 26/9 درصد انرژی بیشتر به دست آمده که صرف آبیاری و کود شده بود.
نسبت انرژی برای مناطقی که انرژی مصرفی بالاتری داشتهاند 5/4 تا 5/7 بود. این نسبت در منطقه 5 که تنها 13/1 گیگاژول انرژی مصرف داشته 6/5 بوده است. رحیمی و همکاران - 1388 - نیز در تحقیقی به بررسی کارایی انرژی تولید جو دیم در سطوح مختلف در استان بوشهر پرداختند. متوسط نسبت انرژی دانه وکل به ترتیب 2/15و 3 برآورد کردند و به این نتیجه رسیدند که با افزایش سطح زیر کشت نسبت انرژی روند افزایشی داشته است.
کندی - 2000 - در مقایسهای نشان داد که عملکرد بالا و مکانیزاسیون همواره مرتبط با یکدیگر نیستند. وی تولید برنج را در ایالت کالیفرنیای آمریکا با ژاپن مقایسه کرد. کشت برنج در ژاپن به 640ساعت و در سیستم کاملاً مکانیزه رایج در ایالات متحده به 24 ساعت در هکتار کار نیروی انسانی نیاز دارد. عملکرد محصول در دو کشور تقریباً با هم برابر و در سطح بالایی است. در ژاپن این عملکرد بالا، حاصل مصرف مقدار زیادی کود و در ایالات متحده، استفاده از واریتههای پرمحصول میباشد. نسبت انرژی برای سیستم ژاپنی که اتکای بیشتری بر نیروی انسانی دارد 2/8و برای سیستم آمریکایی 2/1 میباشد. کاهش ضریب مکانیزاسیون دشوار است، اما بهبود در کارایی مصرف انرژی دستیافتنیتر به نظر میرسد.
با توجه به اهمیت انرژی در زمینههای اقتصادی، محیط زیست و توسعه پایدار، تعیین انرژی مصرفی در تولید آفتابگردان نه تنها در استان مازندران بلکه در سراسر ایران امری ضروری به نظر میرسد. هدف از انجام این تحقیق، تعیین الگوی مناسب مصرف انرژی برای تولید آفتابگردان و تحلیل شاخصهای اقتصادی در راستای کمک به تولیدکنندگان این بخش و توسعه پایدار آن خواهد بود.
.2 مواد و روشها
این پژوهش بر این است که با نگاهی موشکافانه به بحث تولید آفتابگردان در استان مازندران که جزء تولیدکنندگان اصلی این محصول در کشور است قدمی مثبت در ارائه یک آنالیز توصیفی دقیق از بازده انرژی در تولید آفتابگردان برداشته شود که در نهایت میتواند سبب بالابردن بازده اقتصادی این محصول برای زارعین آن شود.
جامعه آماری در تحقیق حاضر شامل کلیه کشاورزان آفتابگردان کاران واقع در استان مازندران است. یکی از مسائل عمدهای که در طرحهای تحقیقاتی دارای اهمیت است تعیین حجم نمونه میباشد. زیرا چنانچه تعداد نمونه بیش از حد بزرگ انتخاب شود متضمن کار زیاد و در نتیجه هزینه زیادی خواهد بود و اگر تعداد نمونه کمتر از حد معین گرفته شود نتایج حاصل نادرست بوده و اطلاعات لازم و دقیق به دست نمیآید - منصورفر، . - 1376
حجم نمونه آماری این تحقیق با استفاده از فرمول کوکران محاسبه گردید. فرمول کوکران به صورت زیر میباشد
که در آن:
:n حجم نمونه، :s انحراف معیار - جامعه - ، :N حجم جامعه، :d دقت احتمالی، 1/96:t
برای مقایسه میانگین و تجزیه واریانس دادههای مختلف به ترتیب از آزمون t مستقل و طرح بلوک کامل تصادفی استفاده گردید. آزمون t مستقل برای مقایسه میانگین دو نمونه مستقل استفاده میشود. در این تحقیق برای تجزیه واریانس کشاورزان به عنوان بلوک در نظر گرفته شدند.
.1.2 روش جمعآوری اطلاعات
پس از آنکه مفاهیم و فرضیه های تحقیق به طور دقیق شکل گرفتند و نمونه مناسبی انتخاب شد. قدم بعدی تهیه ابزار تحقیق برای جمعآوری اطلاعات است. درتحقیق حاضر ابزار اصلی جمعآوری دادهها و اندازهگیری متغیرها پرسشنامه بوده است که با توجه به عوامل مطرح شده در چارچوب نظری و فرضیات تحقیق، در سه قسمت :
- 1 ویژگیهای فردی کشاورزان و اطلاعات مربوط به آب مورد استفاده شامل منبع تأمین آب، عمق چاه، توان پمپ، روش آبیاری و ...
- 2 اطلاعات مربوط به عملیاتهای مختلف زراعی - خاکورزی، کاشت و برداشت - شامل نوع و مدل دستگاه، وزن دستگاه، تعداد انجام عملیات، میزان مصرف سوخت و ...
- 3 اطلاعات مربوط به نوع، قیمت و مقدار مصرف نهادههایی شامل بذر، انواع کود و ... تدوین گردید.
با توجه به آمارهای موجود در مدیریت جهاد کشاورزی استان مازندران و همچنین مصاحبه حضوری با مسئولین بخش زراعت جهاد کشاورزی و کشاورزان آفتابگردان کار و همچنین تکمیل پرسش نامه ابتدایی، در نهایت دو سطح مکانیزاسیون برای این محصول در نظر گرفته شد: -1 سنتی -2 نیمه مکانیزه بنابراین آن ها را پس از تکمیل پرسش نامه به سطوح مختلف تقسیم بندی گردید
.2.2 محاسبه انرژی مصرفی
برای محاسبه مقدار انرژی مصرفی در انجام عملیات مختلف یا محتوای انرژی موجود در نهادهها، از همارزها و فرمولهای استخراج شده از منابع مختلف استفاده شده است.
