بخشی از مقاله
چکیده
پیدا کردن ارتباط بین متغیرهای چون مصرف انرژی، رشد اقتصادی و آلودگی های ناشی از این مصرف موضوع تحقیقات بسیار زیادی بوده و در بسیاری از زمانها و مکانها مورد آزمون قرار گرفته است. در اکثر این پژوهشها رابطه علی بین این متغیرها مورد ازمون قرار گرفته است ولی بسته به روش، مکان و زمان پژوهش نتایج متفاوتی بدست آمده است. در این پژوهش نیز به بررسی رابطه بین این متغیرها در قالب یک سیستم معادلات همزمان برای کشورهای جنوب شرق آسیا پرداخته شده است.
دادههای این تحقیق در بین سالهای 1970 تا 2011 برای کشورهای هنگ کنگ، اندونزی، ژاپن، کره جنوبی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور و تایلند جمعآوری گردید. اعمال سناریوهای افزایش و کاهش قیمت نفت به اندازه 10درصد نشان داد، در مجموع افزایش قیمت نفت باعث کاهش میزان آلودگی خواهد شد و برعکس. البته این نتیجه در همه دورههای زمانی و برای همه کشورها تایید نشد. نکته دیگر عدم وجود تقارن در واکنش میزان آلودگی به کاهش و افزایش قیمت نفت بود. در نهایت مشخص گردید میزان آلودگی در کشورهای تایلند، اندونزی و کره جنوبی به کاهش و یا افزایش قیمت نفت حساس نیست.
واژگان کلیدی: قیمت نفت، آلودگی دی اکسید کربن، مصرف انرژی، معادلات همزمان
مقدمه
در سال های اخیر مسئله آلودگی هوا و به خصوص آلودگی ناشی از گازهای گلخانه ای در بسیاری از محافل بین المللی مورد بحث قرار گرفته است. اهمیت این موضوع از دیدگاههای مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و... قابل بحث است. در همین راستا با افزایش تقاضای انرژی در کشورهای درحال توسعه، شناسایی و مطالعه آماری ارتباطات بین فعالیت های اقتصادی، مصرف انرژی و آلودگی هوا بسیار مورد توجه قرار گرفته است. شاید علت اصلی این همه توجه آن است که تئوری های اقتصادی قادر نیستند به روشنی رابطه بین این متغیرها را بیان کنند. به عبارت دیگر مشخص نیست که در نهایت کدام علت و یا معلول دیگری است.
مطالعاتی که به بررسی رابطه مصرف انرژی و تولید پرداختهاند، اغلب از دو دیدگاه و جنبه متفاوت این مسئله را بررسی کرده-اند. جنبه اول از دید عرضه است که در آن نقش مصرف انرژی در اقتصاد و تاثیر آن بر رشد در چارچوب یک تابع تولید مورد بحث قرار میگیرد. - برای مثال مطالعات استرن و، او و لی - دو مورد ، حسینی و قبادی از این دستهاند - جنبه دوم طرف تقاضا بوده است که در آن رابطه بین مصرف انرژی، تولید ناخالص داخلی و قیمت انرژی - در بعضی موارد از شاخص CPI به عنوان جانشین قیمت استفاده شده است - در یک چارچوب تقاضای سه متغیره بررسی شده است. - در مورد مطالعاتی از این دست میتوان به مسیح و مسیح، اسافو-آدجای ، سلیم و همکاران، و رفیق و سلیم، اشاره کرد.
همه مطالعات اشاره شده تنها یکی از جنبه های عرضه و یا تقاضا را برای مطالعه انتخاب کرده و براین اساس سیاست های صرفه جویی در مصرف انرژی را پیشنهاد دادهاند. براین اساس به کارگیری هر دو جنبه عرضه و تقاضا در یک پژوهش در مورد یک کشور خاض و یا گروهی از کشورها میتواند نتایج قابل قبول تری را در مورد ارتباط این متغیرها بیان کرده و لذا سیاست گذاری در مورد مصرف انرژی و صرفه جویی در آن مستدل تر باشد. نکته دیگری که اهمیت بسیاری در ارتباط این متغیرها دارد آلودگی است که کمتر در تحقیقاتی از این قبیل مورد بررسی قرار گرفته است.
در نظر گرفتن آلودگی دیاکسید کربن ناشی از مصرف انرژی در اینگونه مدل ها میتواند ارتباط این متغیر و سایر متغیرها را به شکل روشنتری بیان کرده و میزان تاثیرات را به شکل دقیقتری ظاهر سازد. پژوهش حاضر به بررسی تاثیرات این متغیرها از هر دوجنبه عرضه و تقاضا برای کشورهای مهم در منطقه جنوب شرقی آسیا میپردازد. در این بررسی متغیر مهمی مانند آلودگی دیاکسیدکربن نیز درنظر گرفته شده است. از آنجا که نفت یکی از مهمترین منابع انرژی مصرفی در این کشورها میباشد، این پزوهش تمرکز خود را بر مصرف این منبع مهم انرژی قرار میدهد.
نکته مهم دیگر در این پژوهش نمونه انتخابی است. کشورهای جنوب شرقی آسیا در سال های اخیر رشد اقتصادی قابل توجهی را تجربه کردهاند. از طرف دیگر این کشورها سهم زیادی از مصرف انرژی دنیا را به خود اختصاص میدهند. اعتقاد برآن است که یکی از عوامل مهم در افزایش قیمت انرژی در سطح جهان رشد اقتصادی این کشورها است که باعث شده است تقاضای آنها برای حامل های انرژی و به ویژه نفت خام افزایش قابل ملاحظهای یابد.
همچنین آمارها نشان میدهد این کشورها منبع تولید آلودگی زیادی در سطح جهان بودهاند. در این پژوهش از دادههای کشورهای هنگ کنگ، اندونزی، ژاپن، کره جنوبی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور و تایلند استفاده شده است. متوسط نرخ رشد تولید ناخالص در همه کشورها به غیر از ژاپن از متوسط جهانی بالاتر بوده است. بیشترین متوسط نرخ رشد اقتصادی متعلق به سنگاپور بوده است، این درحالی است که این کشور در بین این نمونه کمترین جمعیت را داراست.
در بین این کشورها ژاپن دارای کمترین رشد متوسط است که به نظر میرسد علت آن رسیدن اقتصاد ژاپن به حداکثر ظرفیت خود برای رشد اقتصادی است که این واقعه در مورد اکثر کشورهای توسعه یافته اتفاق افتاده است. در میان نمونه در نظرگرفته شده تنها سه کشور اندونزی مالزی و تایلند تولیدکننده نفت هستند که مجموع تولید هرسه کشور در سال 2011 به اندازه %2.2 تولید دنیا میباشد، لذا نمونه مورد بررسی در زمینه تولید نفت نقش خاصی را در عرصه بین الملل بازی نمیکند. نکته دیگر اینکه این سه کشور از سال 2009 به بعد صادرکننده خالص نبودهاند و تولید آنها کمتر از مصرف آنها بوده است. سایر کشورها نیز تولیدی نداشته و همواره واردکننده نفت بودهاند.
در ادامه، این پژوهش به صورت زیر تقسیم بندی خواهد شد. در قسمت بعد بر روی تحقیقات انجام شده درمورد رابطه مصرف انرژی، رشد اقتصادی و آلودگی هوا مروری خواهیم داشت. در قسمت سوم مدل و چارچوب تئوریک مورد استفاده در این پژوهش را توضیح داده و ملزومات آن را بیان خواهیم کرد. در قسمت چهارم دادههای مورد استفاده و منبع آنها را معرفی کرده و متدولوژی پژوهش را معرفی میکنیم. در قسمت پنجم نتایج تجربی حاصل از برآورد مدل را ارائه کرده و در بخش آخر خلاصه و نتیجه گیری را بیان خواهیم کرد.
مروری بر مطالعات گذشته تحقیق در مورد ارتباط بین متغیرهای رشد اقتصادی و مصرف انرژی در سطح وسیعی در سراسر جهان صورت گرفته است. اکثر تحقیقات صورت گرفته این ارتباط را به شکل رابطه علیت مورد بررسی قرار دادهاند و مدل مورد استفاده در این تحقیقات اکثراً یا سمت عرضه و یا تقاضا را در برداشته است. تحقیقات کمی وجود دارد که در مدل مورد استفاده از آلودگی هوا نیز استفاده شده باشد. نکته دیگر درمورد این تحقیقات اینکه هدف آنها از بررسی این ارتباط، طراحی سیاستهای صرفهجویی در مصرف انرژی بوده است. یکی از ابتدایی ترین این پژوهش ها توسط کرفت و کرفت صورت گرفته است.
نتایج این برر تحقیقاتی که در ادامه این پژوهش آمدهاند هم برروی کشورهای توسعه یافته و هم درحال توسعه تمرکز کردهاند ولی باید گفت نمیتوان از دل این تحقیقات نتیجه روشنی را درمورد چگونگی ارتباط این متغیرها پیدا کرد. علت این امر را میتوان در سه مورد زیر خلاصه کرد: اول انکه روشهای اقتصادسنجی مورد استفاده در این پژوهشها بایکدیگر تفاوت دارد؛ دوم، این پژوهش-ها در قالب دادههای گوناگون، دورههای زمانی متفاوت و در کشورهای مختلف صورت گرفتهاند و علت سوم اینکه امکان دارد مانا نبودن دادهها در بعضی موارد نتایج را اریب کرده باشد. گذشته از این موضوع، کمتر پژوهشی یافت میشود که از ارتباط این متغیرها برای تحلیل سیاستهایی چون افزایش قیمت حامل های انرژی استفاده کرده باشد.
به عبارت روشنتر اکثر تحقیقات صورت گرفتهصرفاً به بیان نوع ارتباط بین متغیرها پرداخته و از ارتباطات متقابل بین متغیرها برای نشان داده میزان تاثیر متغیرهای برونزای مدل بر متغیرهای درونزا استفاده نشده است. در این میان حتی درنظر گرفتن متغیرهایی چون آلودگی هوا میتواند ارتباط بین درآمد ملی و مصرف انرژی را بهتر نشان دهد. سی نشان داد یک رابطه یکطرفه از سمت تولید به سمت مصرف انرژی در آمریکا وجود دارد.
بعضی از مطالعات در این زمینه یک رابطه یکطرفه از تولید به مصرف انرژی پیدا کردهاند. ابوصدرا و باغستانی با گسترش دامنه مشاهدات از سال 1947 تا 1987 نیز یک رابطه یکطرفه از تولید به مصرف انرژی در آمریکا پیدا کردند. چنین رابطهای در نوشته نارایان و اسمیت نیز مشاهده شده است. نویسندگان این پژوهش دادههای کشور استرالیا در رابطه با مصرف الکتریسیته، تولید ناخالص داخلی و اشتغال را مورد آزمون قرار دادند.
