بخشی از مقاله
چکیده
همه هنر ها به طور عرضی با همدیگر ارتباط دارند ،چرا که منشا تمام آنها تجلی زیبایی است. در عالم وجود دو عنصر معماری و موسیقی ارزش قدسی دارند ، معماری همان موسیقی و موسیقی همان معماری است. معماری موسیقی جامد است. هم موسیقی و هم معماری بسیار وام دار علم ریاضی هستند. رابطه بین موسیقی و معماری یک رابطه ذهنی است و نه یک رابطه واقعی بنابراین به طور کلی اساس برخورد شکلی با بررسی لایه های درونی بر پایه نسبت هایی است که با بهره گیری از علم هندسه به طور مشترک در موسیقی و معماری وجود دارد.
فضا را میتوان به طور مشترک هم در موسیقی یافت و هم در معماری، زیرا که هر دو اینها ما را در فضایی متفاوت تر از آنچه به طور معمول در آن زندگی میکنیم قرار میدهند. فضا نه به طور مطلق امری ذهنی است و نه میتوان آن را عینی قلمداد کرد بلکه در مرز این دو قرار دارد.
فرضیه ما شناخت وجوه تشابه معماری ایرانی با موسیقی ایرانی است تا ما روشن میسازد که : خاستگاهی که آفرینش معماری از آن آغاز میشود و مسیری که طی میشود تا به هدف نهایی برسد در آفرینش موسیقی نیز صادق است مقاله پیش رو سعی دارد به روش کتابخانه ای به بررسی کاربردی زیبایی شناسی در موسیقی و معماری بپردازد و سپس الگویی مطلوب برای فضای معماری همگون با مفاهیم موسیقی ارائه دهد. پس ساخت بنایی ماندگار ملزم به شناخت دقیق روابط مشترک بین موسیقی و معماری است.
مقدمه
معماری موسیقی جامد است. همان موسیقی است که در عالم غیر مادی جریان دارد و معماری ایرانی مصداق بارز و عینی در جهان مادی دستگاهها و نغمههای موسیقی ایرانی است .میتوان عنوان نمود که هر بنایی علی الخصوص بناهایی که جایگاه ویژهای را در فرهنگ ما دارا می باشند هر کدام تداعی کننده موسیقی در دستگاه خاص خود می باشد. وقتی سخن از مشترکات معماری و موسیقی به میان می آید ابتدایی ترین پرسش به ماهیت وجودی این دو هنر برمیگردد که یکی به ذات ملموس و عینی و دیگری تجریدی و ذهنی است.
در طی این مقاله خواهیم دید آفرینش معماری از همان خاستگاهی برمیخیزد و از همان گذرگاه هایی عبور میکند و به همان سرمنزل هایی میرسد که آفرینش موسیقی نیز مقید به آنهاست. برخی از هنرها درون فضای تحدید شده تحقق می یابند و در نقطه ای از آن فضا جایگزین میشوند و برخی دیگر به ذات با حرکت در آمیخته اند.معماری علاوه بر آنکه تحدید فضا میکند هم میتوان داخل و هم در بیرون از آن به حرکت پرداخت.
موسیقی نیز آنگاه که بر روح انسان و فضای درونی وی اثر گذاری میکند حرکت انسان ها را درون فضای معینی برمی انگیزد.که جلوه گر بازتاب های مستقیم صوت بر انسان است.در هنر این مرز و بوم موسیقی ایرانی سراسر وجود معنوی و تاریخی ایرانیان را در برگرفته و چون سایر هنرها، متاثر از مفاهیم جاودان و اعتقادات مذهبی مردمان این سرزمین است.
از سوی دیگر اثر معماری به وسیله شکل یا فرم خاص خودش،قابلیت آن را دارد که نقش یک وسیله ارتباط فرهنگی- اجتماعی را عهده دار شود.تحلیل ویژگی های کالبدی و فضایی در معماری و مقایسه آن با مفاهیم موسیقی ایرانی میتوان دیدگاه و الگویی جدید در باب هنر معماری متاثر از موسیقی ایرانی ارائه داد.مساله ای که این نوشتار سعی در پرداخت آن دارد بارزترین و پراهمیت ترین وجه پیوندی این دو هنر یعنی »فضا « است .گویی در حال و هوای معماری و موسیقی گذشته چیزی وجود داشته که امروز تغییر کرده است. هدف این نوشتار بررسی عمیق ترین لایه مفهومی مشترک میان این دو هنر، یعنی بررسی »رابطه فضای موسیقی و معماری « است.
رابطه موسیقی و معماری
همواره رابطه ای مفهومی میان موسیقی و معماری وجود داشته و هر دو بیانگر مفاهیم واحدی بوده اند در دوران رنسانس ،انسان محور هر دو هنر قرار میگیرد و اثر آن در معماری به شکل فضای مرکزی که بهترین پرسپکتیو را در اختیار انسان قرار میدهد و در موسیقی به صورت موسیقی آوازی به دلیل بهره گیری از صوت انسان در اولویت قرار میگیرد در دوران باروک حرکت و پویایی در معماری و دینامیک پله ای در موسیقی ، در روکوکو تزئینات زیاد در معماری استفاده از سازهای مختلف در موسیقی ، در دوران نئو کلاسیک احیای تعادل و هماهنگی در هر دو هنر با نگاهی به باستان و در نهایت در مدرن و بعد از آن پست مدرن به چند فضایی، فضای مجازی ، بی مرزی و ... در موسیقی و معماری میرسیم.
دردوران پیش از مدرن در هردو هنر مفهوم واحد وجود داشته ولی از دوران مدرن به بعد با عدم وجود یک مفهوم مشخص و به جای آن با چند مفهومی و تعدد مفاهیم رو به رو هستیم. بررسی ارتباط میان فضای موسیقی و معماری در گذشته و امروز یکی از بحث های همیشگی درعرصه هنر بوده است چنان که ایاسیس زناکیس که از شاگردان » لوکوربوزیه « بود در کتاب » موسیقی و معماری « خود بر نقش علم و هندسه در انطباق و نزدیک سازی این دو هنر تاکید کرده است.
رابطه میان معماری و موسیقی یک رابطه مجازی و ذهنی است و نه یک رابطه واقعی یعنی میتوان گفت به گونه ای برداشت هر کسی از نوع موسیقی که میشنود وفضای معماری که در آن وارد میشود متفاوت است و بستگی به روحیات مخاطب دارد . بنابراین به طور کلی اساس برخورد شکلی با بررسی لایه های درونی، بر پایه نسبت هایی است که با بهره گیری از علم هندسه به طور مشترک در موسیقی و معماری وجود دارد.در واقع این چنین است آنچه که از علم به غیر از هنر موسیقی و معماری را به هم ربط میدهد علم ریاضی است. که از راههای تبدیل موسیقی به معماری میتوان به ترجمه فاصله زمانی اصوات به اعداد اشاره کرد.
تشابهات مفهومی و معنایی بین موسیقی و معماری
سازماندهی فضا بر اساس الگوهای رایج در معماری وموسیقی ایران، فضاهای منفصل و اتصال دهنده ، سنگینی یا ثقل در موسیقی و معماری ، اوج در موسیقی و ارتفاع در معماری، نسبت ها و فواصل موسیقیایی و مقیاس و تناسبات در معماری، موسیقی فولکولوریک یا محلی و معماری بومی ، موسیقی مذهبی و معماری مذهبی و...همگی تشابهاتی هستند که هم میتوان در مفهوم معماری به دنبال آنها گشت و هم در موسیقی.
از سویی معماری در کالبدی مادی و با موادی ملموس ساخته میشود.و فضایی کاربردی را تعریف میکند.و از سویی دیگر موسیقی ذاتی غیر مادی و ماورایی دارد. وضعیت کنونی موسیقی ایران از نظر حفاظت و ماندگاری به مراتب از معماری اصیل ایرانی امیدوار کننده تر است. متاسفانه موج تجدد گرایی که از دوران قاجار به بعد و با سفرهای فرنگی شروع شد هویتی برای معماری ایران باقی نگذاشت جز پوسته ای نمادین اما هنرمندان در عرصه موسیقی کوشاتر بودند و توانستند تا جایی که ممکن است سنت های موسیقیایی ایرانی را حفظ کنند.
وجوه اشتراک بین موسیقی و معماری
همه هنرها به طور عرضی با همدیگر ارتباط دارند.چرا که منشا همه آنها تجلی زیبایی است در عالم وجود دو عنصر هست که منزلت قدسی دارد:معماری و موسیقی این زیبایی در معماری به شکل نسبت های طول و عرض و ارتفاع اتفاق می افتد در موسیقی هم نسبت های صوتی به زیبایی منجر میشوند نسبت هایی که به تناسب میرسند تناسب گاهی در وجه دیداری است و گاهی در وجه شنیداری شاخص ترین ویژگی مفهومی معماری و موسیقی ایرانی توجه به وحدت گرایی است » گوته « معتقد است که : معماری یعنی موسیقی منجمد شده هر چند معماری ذاتا مفهومی و عینی است و موسیقی ذهنی، اما هر دو از یک خاستگاه بر میخیزند و به یک سر منزل مقصود میرسند. معماری همان موسیقی و موسیقی همان معماری است فقط نحوه جلوه گری آنها متفاوت است
معماری همان موسیقی است که در مکان اتفاق می افتد و موسیقی همان معماری است که در زمان اتفاق می افتد.فقط بستر وقوع معماری و موسیقی با هم متفاوت است. بنابرای معماری باید شان موسیقی داشته باشد. تا معماری شود و موسیقی باید شان معماری داشته باشد تا موسیقی شود.
برای ایده خلق اثر در معماری میتوان به سبک، موقعیت ، نیازهای فیزیکی طرح وغیره اشاره کرد و در موسیقی به سبک موسیقی ، ریتم و ضرب آهنگ اشاره کرد ایده پردازی در موسیقی وشباهتش در معماری اساس گسترش بعد فضا در زمان و مکان تولید حجم و تمام صور مجسم و همینطور در حوزه موسیقی هم از گسترش مساله زمان و مکان اتفاق افتاده اما آن خاستگاه مشترک مهم ، بحث احساس موسیقی در فضای معماری و احساس معماری در فضای موسیقی است.مهمترین چیزی که زمینه ساز تمام بحث های قیاسی وتطبیقی بحث موسیقی و معماری شده وجود این احساس مشترک است.
زمان از مفاهیم مهم در معماری و موسیقی است ، مفهوم زمان در موسیقی بسیار خوب در ک میشود، و حرکت، وزن و گذشت زمان با آفرینش زمان و مکان ارتباط دارد. معماری و موسیقی به عنوان تجلی بخش هایی از هنر روح آدمی دارای جلوه های جمال و جلالی مشابهی در عرصه بروز و نمود میباشند.هر چند موسیقی با پدیده شنوایی و معماری با پدیده بینایی بیشتر نمود می یابد ولی هر دو هنر از وجوه تشابه فراوانی بهره برده اند محمد رضا حائری در » آوای خنیا در گنبد مینا« میگوید: » معماری ایرانی میتوانست فضاهایی خلق کند که در آن آدمی زمان را حس نکند.و خود را در مکانی مینوی دریابد .
تمامی خاطرات انسان ایرانی از بهشت، فردوس و... همگی از نیازهایی حکایت میکند که در متن یک فرهنگ حس میشد . خاطره وجه اشتراکی بین ما - معماری و موسیقی - بود.خاصه در لذت بردن از یک نوا و ایجاد یک فضا . خاطره ای که تداعی کننده یک واقعه است.واقعه ای در گذشته که در آن احساسات و عواطف آدمی به هیجان در آمده و به یاد مانده است.« موسیقی و معماری را میتوان تنها بر اساس داده های ملموس و کاربردی و یا مکانیکی و روز مره بازشناخت.بدین ترتیب میتوان گفت که موسیقی دان و معمار برای خلق اثری با موجودیتی معنوی »فضا«یی می آفرینند که هم آنگاه که به وسیله اصوات بنا میشود هم آنگاه نیز با عناصر کالبدی ساخته میشود.، انسان در درون آن، معانی و مفاهیم کامل و متعالی زندگی را تجربه میکند
