بخشی از مقاله
چکیده:
دنیای مفاهیم و واژه ها، دنیایی پر از رمز و راز و گسترده است جهانی که برای آن آغاز و پایانی متصوّر نیست. همه چیز در بسته هستی وجود دارد و نامکشوف است. زیبایی نیز عنصر ذاتی جهان و همزاد تمام لحظه های آن بوده است لیکن شناخت آن و دریافت وجوه و نمادهای زیبایی در هر یک از پدیده ها از جایی آغاز شده است. زیبایی شناسی ادبیات کودک همچون خود ادبیات کودک مقوله ای جوان و نوبنیاد است. تأمل در امر زیبا در آثار ادبی کودک و نوجوان می تواند موجب ارزش گذاری این ادبیات شود. پرسه ای در شعر عباس یمینی شریف، شاعر شعر کودک، زیبایی این اثر را برای ما برجسته می نماید.
کلیدواژه : ادبیات کودک، زیبایی - شناخت - شعر کودک - شعر عباس یمینی شریف
مقدمه
شعر برای کودکان از دو خاصیت برخوردار است. یکی پیوندهای آوایی کلام است و دیگری پیوندهای معنایی کلام. از آن جا که زبان فارسی دوتا امکان دارد، امکان آوایی و امکان معنایی، شاعر باید از این امکانات به نفع مخاطبش استفاده کند. به طور طبیعی پیوندهای آوایی در گروه های سنی پایین تر غالب بر گرایش های معنایی است. پس کار شاعر آن است که به بازی های کلامی بیشتر توجه کند. در کتاب موسیقی شعر، این بازی های کلامی، تحت عنوان موسیقی درونی شعر نامیده می شود و در تعریف موسیقی درونی آورده می شود. »از آن جا که مدار موسیقی بر تنوع و تکرار استوار است هر کدام از جلوه های تنوع و تکرار در نظام آواها، که از مقوله ی موسیقی بیرونی - عروضی - و کناری - قافیه - نباشد، در حوزه ی مفهومی این نوع موسیقی قرار می گیرد. یعنی مجموعه هماهنگی هایی که از رهگذروحدت یا تشابه یا تضاد صامت ها و مصوّت ها در کلمات یک شعر پدید می آید، جلوه های این نوع موسیقی است.« - شفیعی کدکنی، - 392:1358
می توان گفت ، آرایه ها، صورت سخن بلیغ را زیباتر و معنای آن را دل نشین تر می کند و آن چه یک شاعر و نویسنده ی ادبی بدان نیاز دارد تا در مخاطبان تأثیر بیشتری بگذارد، همین استفاده از آرایه ها و صنایع لفظی و درونی کلام است. کاری که زبان عادی را به زبانی غیرمتعارف و نوتر بدل می کند و چون انتقال پیام در زبان ادبی غیرمتعارف است، باعث می شود تا خواننده بر سر ذوق آید. اکنون در این تمرین سعی شده است برخی از مهم ترین آرایه های لفظی و معنوی موجود در شعر شاعر گرانقدر کودک: عباس یمینی شریف مورد بحث و بررسی قرار گیرد.
جایگاه یمینی شریف در شعر کودک در ایران
عباس یمینی شریف زمانی قدم به عرصه ی شعر کودک گذاشت که کسی به نام شاعر کودک در ایران شناخته نمی شد. او خود در این باره می گوید:»پنجاه سال پیش که به سرودن شعر برای کودکان و نوجوانان پرداختم، کس دیگری به نام شاعر کودکان وجود نداشت. تنها چند شاعر مانند ایرج میرزا، یحیی دولت آبادی، مهدی قلی خان هدایت، ملک الشعرای بهار، حبیب یغمایی، پروین اعتصامی، گل گلاب و یکی دو تن دیگر، چند شعری برای کودکان سروده بوند. جبّار باغچه بان نیز چند شعر برای کودکان سروده بود. - «یمینی شریف، - 40:1373
بنابراین ، باید گفت یمینی شریف نخستین کسی است که از همان آغاز تمام همّ و غمّ خود را در مورد شعر کودک صرف کرد و جز شعر کودکانه نسروده و جز به کودک فکر نکرد. به این دلیل، باید او را نخستین شاعر کودک در ایران بدانیم؛ شاعری که شعرهایش فراتر از شعرهای کودکانه ای است که شاعران مذکور، برحسب ذوق و علاقه و شاید تفنّن ، برای کودکان سروده یا ساخته بودند. علاوه بر این ها، یمینی شریف نه تنها شعرهای کودکانه ی بسیاری سرود، بلکه اشعارش از نظر فضای کودکانه ای که داشت؛ از اشعار پیشین ممتاز بود. - ربّانی، 1379 الف: - 67 با این حال، اگر با معیارهای »شعر کودک«، که امروزه مورد نظر است، نگاه کنیم، شعر یمینی شریف، نقطه ی بلوغ شعر کودک در ایران نیست. زیرا ما این مرحله ی بلوغ را بعدها در شعر محمود کیانوش و پروین دولت آبادی می بینیم و این دو تن بودند که شعرهای کودکانه را به درجه ای از کمال رساندند که به حق باید آن ها را بنیان گذاران شعر کودک درایران به معنی واقعی دانست. - آریا و نجومی ، - 26:1382 یمینی شریف البته خود به این نکته توجه داشت که شعر کودک باید با خیال همراه باشد ولی نمی توانست بپذیرد
که شعر کودک همواره باید خیال انگیز و ابهام آمیز باشد. او می گفت: »من نمی توانم با آن عده ای که می گویند زبان شعر باید همیشه زبانی از ابهام داشته، مرموز و به طور حتم خیال انگیز
باشد، هم عقیده باشم. به خصوص در مورد شعر کودک! زبان شعر مانند زبان نثر، زبانی است قابل کاربرد برای اندیشه ی شاعر و بیان نظر او درباره ی هرچیزی از چیزها و امری از امور و موضوعی از موضوعات. این که عده ای حدود شعر را محدود و دامنه ی آن را کوتاه می کنند، کاری به جا نیست. در حالی که زبان شعر زبانی زیبا، موزون، خوش آهنگ، جالب، جاذب و تیزنفوذ است که سریع، تأثیر می گذارد. چرا از آن برای امور زندگی استفاده نشود؟ و اگر استفاده شد بگویند شعر نیست. پس چیست؟ اگر می گویند نام آن نظم است، کلمه ی نظم از ارزش این گونه شعرها نمی کاهد. زیرا معنی نظم، عام تر از معنی شعر است.« - یمینی شریف ، - 29:1373 »به هر حال، چه با نظر یمینی شریف موافق باشیم و چه نباشیم، یک واقعیت مهم را نمی توانیم نادیده بگیریم که یمینی شریف تنها شاعری است که بیش ترین تعداد از اشعار او طی بیش از پنجاه و پنج سال به طور مرتب در کتاب های دبستانی آمده است؛ تا جایی که هم اکنون نیز تنها در کتاب های فارسی دبستان، شعر او وجود دارد. - ربّانی، - 1388«
