بخشی از مقاله
1 ﻣﻘﺪﻣﻪ
زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ از ﻧﻈﺮ ﻣﻔﻬﻮم، اﺻﻄﻼﺣﯽ اﺳﺖ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﮐﻠﻤﻪ ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ "Aesthetica" ﮐﻪ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎر در ﻋﺼﺮ ﺟﺪﯾﺪ ﺗﻮﺳﻂ
اﻟﮑﺴﺎﻧﺪر ﺑﺎوﻣﮕﺎرﺗﻦ1 ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺗﺌﻮري زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻫﻨﺮ ﻣﻮرد ﭘﮋوﻫﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ (اﺗﯿﻨﮕﻬﺎوزن،. (11:1374 اﺻﻄﻼح "Aesthetica" در اﺻﻞ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺗﺌﻮري ﻋﻠﻢ ادراك ﺣﺴﯽ اﺳﺖ و از واﮐﻨﺶ ﺣﺴﯽ اﻧﺴﺎن در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻣﻮر زﯾﺒﺎ ﺑﺤﺚ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ(ﻫﻤﺎن:.(12 زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺟﺎذﺑﻪ اي اﺳﺖ ازﻟﯽ ﮐﻪ ﻫﻨﺮ ﭘﻞ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ آن و اﻧﺴﺎن اﺳﺖ. درك زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻣﻮﻫﺒﺘﯽ اﺳﺖ اﻟﻬﯽ وﭘﺎﯾﮕﺎﻫﯽ ذﻫﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﯿﻨﯿﺖ ﻣﯽ اﻧﺠﺎﻣﺪ و ﻫﻨﺮ ﺑﺪون آن ﮐﺎﻟﺒﺪي اﺳﺖ ﺑﯽ روح و ﺧﺎﻟﯽ از ﺟﺎذﺑﻪ(ﻟﯿﻠﯿﺎن، .(50:1388 زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻧﻘﺸﯽ اﺳﺎﺳﯽ در زﻧﺪﮔﯽ ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ دارد و ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻘﺶ و ﺗﺎﺛﯿﺮي ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻤﺎم اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ و در ﺗﻤﺎم ﺟﻨﺒﻪ ﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽ آﻧﻬﺎ دارد، ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻋﻼﻗﻤﻨﺪ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ آن ﺑﭙﺮدازد. ﺑﺠﺰ ﻓﻠﺴﻔﻪ، ﻫﯿﭻ ﻋﻠﻢ دﯾﮕﺮي ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﻨﺪ، ﭼﺮا ﮐﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان آن را دﯾﺪ، در آزﻣﺎﯾﺸﮕﺎه آزﻣﺎﯾﺶ ﮐﺮد و ﯾﺎ ﻓﻮرﻣﻮﻟﯽ ﺑﺮاي آن ﺑﺪﺳﺖ آورد. ﻓﻠﺴﻔﻪ در ﭘﯽ آن اﺳﺖ ﮐﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ و اﻣﺮ زﯾﺒﺎ را ﺧﻮب ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﻣﺸﺨﺼﺎت آن را ﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﻨﺪ و اﮔﺮ ﻣﻤﮑﻦ ﺷﺪ، اﺻﻮل و ﻗﻮاﻋﺪ زﯾﺒﺎﯾﯽ را در اﺧﺘﯿﺎر ﻫﻤﮕﺎن ﻗﺮاردﻫﺪ. ﺑﺤﺚ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻣﺴﺎﺋﻞ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت ﻣﻌﻤﺎري ﺻﺮﻓﺎ ﯾﮏ ﺑﺤﺚ ﻓﻠﺴﻔﯽ، ﺗﺌﻮري و ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻓﺮﺿﯿﻪﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از دﯾﺪن آﺛﺎر ﺑﻪ ﺟﺎي ﻣﺎﻧﺪه ﺣﺎﺻﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ. آﻧﭽﻪ ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق اﮐﺜﺮ ﻣﺘﻔﮑﺮان و ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان ﻫﻨﺮي ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت اﺳﻼﻣﯽ ﭼﯿﺰي ﻓﺮاﺗﺮ از ﯾﮏ ﭘﻮﺷﺶ و ﺗﺰﺋﯿﻦ ﺻﺮف ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ. ﭼﺮا ﮐﻪ اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺰﺋﯿﻨﺎت ﮐﺎﺷﯽﮐﺎري ﺻﺮﻓﺎ اﺳﺘﺤﮑﺎم ﺑﻨﺎ ﺑﻮد دﯾﮕﺮ اﺣﺘﯿﺎﺟﯽ ﺑﻪ اﯾﻦﻫﻤﻪ ﺗﻨﻮع رﻧﮓﻫﺎ، ﺗﻔﺎوت ﻃﺮحﻫﺎ و ﮔﺴﺘﺮدﮔﯽ ﻧﻘﻮش ﺑﺎ ﺗﮑﻨﯿﮏﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﺒﻮد. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ در ﭘﺸﺖ اﯾﻦﻫﻤﻪ ﻧﻘﺶ و ﻧﮕﺎر و در ﻻﺑﻪﻻي ﺣﺮﮐﺎت دوار اﺳﻠﯿﻤﯽﻫﺎ و ﺧﺘﺎﯾﯽﻫﺎ و درﭘﯿﭻ و ﺧﻢ ﻧﻘﻮش ﻫﻨﺪﺳﯽ، ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ ﻋﻤﯿﻖ زﯾﺒﺎﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﻣﺒﺎﻧﯽ دﯾﻨﯽ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ. ﺑﺮ اﯾﻦ اﺳﺎس در اﯾﻨﺠﺎ ارﺗﺒﺎط زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﻣﻌﻤﺎري ﺑﻪ ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ دو ﻣﻘﻮﻟﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ ﻣﻮازي و در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﺷﻮد، ﯾﻌﻨﯽ در واﻗﻊ از ﻧﮕﺮﺷﯽ ﺑﻪ ﻓﻀﺎﻫﺎي ﻣﻌﻤﺎري و ﻣﺼﺪاق ﻫﺎي ﻋﯿﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﺒﺤﺚ زﯾﺒﺎﯾﯽ و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺑﺎزﮔﺸﺘﻪ و ﻋﻨﺎﺻﺮ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺎز ﺷﻨﺎﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ.
– 2 روش ﺗﺤﻘﯿﻖ
اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ در ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻋﻨﺎﺻﺮ اﺻﻠﯽ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﻌﻤﺎري در دوران اﺳﻼﻣﯽ ﮔﺎم ﺑﺮ ﻣﯽ دارد، ﻋﻨﺎﺻﺮي ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﺎرﺑﺮدي در ﻣﺴﯿﺮ ﺑﻬﺒﻮد اﺻﻞ زﯾﺒﺎﯾﯽ در ﺑﻨﺎﻫﺎ ﻧﻘﺶ وﯾﮋه اي را ﺑﺮ ﻋﻬﺪه داﺷﺘﻪ اﻧﺪ. ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﺑﻪ دﻧﺒﺎل ﺗﺒﯿﯿﻦ اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺪون ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮان از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ اي ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ در ﻣﻌﻤﺎري اﻣﺮوز ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي ﻧﻤﻮد. اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮاي رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﯾﻦ اﻫﺪاف ﺑﻪ روش ﮐﯿﻔﯽ ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﺤﺘﻮا اﻧﺠﺎم ﺷﺪه اﺳﺖ.
-1 -2 روش ﮔﺮدآوري اﻃﻼﻋﺎت
در اﯾﻦ ﭘﮋوﻫﺶ اﺑﺘﺪا ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﮐﺘﺎﺑﺨﺎﻧﻪ اي و ﻣﺸﺎﻫﺪات ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺻﻮل اﺻﻠﯽ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ در ﺣﻮزه ي ﻣﻌﻤﺎري ﺑﺮرﺳﯽ ﺷﺪ و ﻓﻬﺮﺳﺘﯽ از ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ در ﺑﻨﺎﻫﺎ اﺳﺘﺨﺮاج ﮔﺮدﯾﺪ. ﺳﭙﺲ از ﻣﯿﺎن ﺑﻨﺎﻫﺎي دوران اﺳﻼﻣﯽ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﻮردي، ﻣﺴﺎﺟﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﺷﺪﻧﺪ و در ﺑﯿﻦ دوره ﻫﺎي ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﻧﯿﺰ دوران ﺻﻔﻮﯾﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوره ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺮﮔﺰﯾﺪه ﺷﺪ. در ﺑﯿﻦ ﻣﺴﺎﺟﺪ دوران ﺻﻔﻮﯾﻪ 10 ﻣﺴﺠﺪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﺼﺎدﻓﯽ ﻣﻮرد ﺗﺤﻠﯿﻞ واﻗﻊ ﺷﺪ و ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ و ﻣﯿﺰان ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮي اﺻﻮل زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ در آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﺘﺎﯾﺞ آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﮐﻤﯽ اﺳﺘﺨﺮاج ﮔﺮدﯾﺪ. در اداﻣﻪ از ﻃﺮﯾﻖ اﯾﻦ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﮐﻤﯽ ﻧﻤﻮداري از ﻣﯿﺰان ﺑﻬﺮه ﮔﯿﺮي ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ اﺻﻮل در ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻣﺬﮐﻮر ﺗﻬﯿﻪ ﺷﺪ و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﮐﯿﻔﯽ ﺑﻪ دﺳﺖ داده ﺷﺪ.
-3 ﺗﻌﺮﯾﻒ زﯾﺒﺎﯾﯽ
ﺗﻌﺎرﯾﻒ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ از زﯾﺒﺎﯾﯽ اراﺋﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ. در ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﻌﯿﻦ زﯾﺒﺎﯾﯽ را »ﺣﺎﻟﺖ و ﮐﯿﻔﯿﺖ زﯾﺒﺎ« ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و ﻣﯽ ﻧﻮﯾﺴﺪ:
»ﻧﻈﻢ و ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ اي ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﻋﻈﻤﺖ و ﭘﺎﮐﯽ در ﺷﯽء وﺟﻮد دارد، و ﻋﻘﻞ و ﺗﺨﯿﻞ و ﺗﻤﺎﯾﻼت ﻋﺎﻟﯽ اﻧﺴﺎن را ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ
و ﻟﺬت و اﻧﺒﺴﺎط ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽ آورد، و آن اﻣﺮي اﺳﺖ ﻧﺴﺒﯽ.« اﻓﻼﻃﻮن زﯾﺒﺎﯾﯽ را ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ اﺟﺰا ﺑﺎ ﮐﻞ ﻣﯽ داﻧﺪ(ﻣﻄﻬﺮي،.(97:1376
ﻋﻼﻣﻪ ﺟﻌﻔﺮي ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ اي ﻧﮕﺎرﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از اﺟﺰاء آن ﮐﻤﺎل وﺟﻮد ﺧﻮد را ﺑﺪون ﺗﺰاﺣﻢ ﺑﺎ اﺟﺰاء دﯾﮕﺮ ﻧﻤﻮدار ﻣﯽ ﺳﺎزد(ﺟﻌﻔﺮي،.(160:1389 ﮔﺎﺳﺘﺎﻻ زﯾﺒﺎﯾﯽ را ﺑﯿﺎن آﻧﭽﻪ ﻧﺎﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ و ﮐﺸﻒ آﻧﭽﻪ ﮐﺸﻒ ﻧﺸﺪﻧﯽ اﺳﺖ ﻣﻌﺮﻓﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ(ﻃﺎﻫﺒﺎز،.(78:1377 در ﯾﮏ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻋﻠﻤﯽ ﻧﯿﺰ ﻋﻠﻢ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻫﻤﺎن ﺗﺌﻮري ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻫﻨﺮ ﯾﺎ ﺗﺌﻮري ﺣﺎﺻﻞ از ﭼﺎﻟﺶ ﻫﺎي ﻓﻠﺴﻔﯽ ﻣﺘﻔﮑﺮان در روﯾﮑﺮدﺷﺎن ﺑﺮ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻫﻨﺮ و زﯾﺒﺎﯾﯽ اﺳﺖ(اﺗﯿﻨﮕﻬﺎوزن،.(132:1374
-4 ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه زﯾﺒﺎﯾﯽ در ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ:
در ﺣﻮزه ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﯽ، در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ، دو دﯾﺪﮔﺎه ﮐﺎﻣﻼ ﻣﺘﻔﺎوت وﺟﻮد دارد. ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎ ﺑﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ در ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﻣﯽ ﭘﺮدازد ﮐﻪ ﺧﯿﻠﯽ ﻫﺎ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮ ع ﺗﮑﯿﻪ دارﻧﺪ. در اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎ و ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻣﻔﻬﻮم زﯾﺒﺎﯾﯽ2 ﻣﺮﺗﺒﻄﻨﺪ ﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻗﺮار ﻣﯽ ﮔﯿﺮد. دﯾﺪﮔﺎه دﯾﮕﺮي ﻧﯿﺰ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﺑﺤﺚ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﯾﺎ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ3 اﺳﺖ. ﻣﺴﺌﻠﻪ دﯾﮕﺮ ﻣﺴﺌﻠﻪ اي اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺣﻮزه ﻓﻠﺴﻔﻪ اﺳﻼﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ و آن اﯾﻨﮑﻪ آﯾﺎ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ از زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺻﺤﺒﺖ ﻧﻤﻮد ﯾﺎ از زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ اﺳﻼﻣﯽ(ﺗﺴﻠﯿﻤﯽ:.(1390 ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﺮاي زﯾﺒﺎﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﺑﺮاي ﻣﺜﺎل آﻗﺎي ﻧﺼﺮ در ﮐﺘﺎب اﺳﻼم و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺤﺚ از زﯾﺒﺎﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ، ﺑﻨﺎي ﮐﻌﺒﻪ را اﺻﻞ زﯾﺒﺎﯾﯽ اﺳﻼﻣﯽ در ﻧﻈﺮ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد. اﻣﺎ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ رﺳﺎﻟﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﻣﺜﻞ رﺳﺎﻟﻪ اﻟﻤﻨﺎﻇﺮِ اﺑﻦ ﻫﯿﺜﻢ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻮاﻣﻞ 22 ﮔﺎﻧﻪ ﺟﺰﯾﯿﻪ اﺷﺎره ﻣﯽ ﮐﻨﺪ، ﺷﺎﯾﺪ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺑﻬﺘﺮ و ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮ، ﺑﺨﺸﯽ از وﯾﮋﮔﯽ ﻫﺎي ﻫﻨﺮﻫﺎي ﺗﺠﺴﻤﯽ و ﺑﻮﯾﮋه ﻣﻌﻤﺎري را از آن اﺳﺘﺨﺮاج ﻧﻤﻮد(ﺑﻠﺨﺎري:.(1391
در ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺟﺎﯾﮕﺎه زﯾﺒﺎﯾﯽ در ﺗﻔﮑﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﺗﺎﺛﯿﺮﭘﺬﯾﺮي اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان اﺳﻼﻣﯽ از دﯾﺪﮔﺎه اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﯾﻮﻧﺎﻧﯽ ﺑﺨﺼﻮص اﻓﻼﻃﻮن وﻧﻮاﻓﻼﻃﻮﻧﯿﺎن ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد ﮐﻪ دﻟﯿﻞ آن ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد اﯾﻦ ﮔﺮوه ﺑﻪ وﺟﻮد ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ ﺑﺮﺗﺮ و ﻣﻄﻠﻖ ﺑﺮ ﻓﺮاز اﯾﻦ ﻋﺎﻟﻢ ﺑﻮده اﺳﺖ(ﮐﺮﺑﻦ،.(5:1373 اﻣﺎ ﻧﮑﺘﻪ ﺣﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ در اﯾﻦ ﺗﺒﯿﯿﻦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اوﻻ ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﻫﻨﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺒﺎﻧﯽ آن ﺑﺎ اﺻﻮل زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﻏﺮﺑﯽ ﮐﺎﻣﻼ ﻣﻐﺎﯾﺮ اﺳﺖ(ﻧﺼﺮ(86:1389 و ﺛﺎﻧﯿﺎ آن ﺗﻄﺎﺑﻖ ذاﺗﯽ ﺑﯿﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ و زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺷﻨﺎﺳﯽ ﻏﺮب، در اﯾﻨﺠﺎ ﻧﻪ ﺑﯿﻦ ﻓﻠﺴﻔﻪ و ﻫﻨﺮ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﯿﻦ ﺣﮑﻤﺖ و ﻫﻨﺮ اﺳﻼﻣﯽ ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد(ﮐﺮﺑﻦ و دﯾﮕﺮان،.(66:1372
در ﺑﺮرﺳﯽ زﯾﺒﺎﯾﯽ از دﯾﺪﮔﺎه ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ آﯾﺎﺗﯽ ﻣﺘﻌﺪد ﺑﻪ ﭼﺸﻢ ﻣﯽ ﺧﻮرد ﮐﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻫﺎ و ﺗﺤﺼﯿﻞ آن ﻫﺎ را ﻣﻄﻠﻮب، و ﺑﺮﺧﯽ از آﯾﺎت ﻣﺒﺎح (ﺟﺎﯾﺰ) ﺑﻮدن زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻫﺎ را ﺗﺬﮐﺮ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ. آﯾﺎت ﻓﺮاواﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن درﺑﺎره ي زﯾﺒﺎﯾﯽ از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﻣﻄﺮح ﺷﺪه اﺳﺖ، ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﺛﺒﺎت ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن و ﺑﻪ وﺟﻮد آوردن زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻫﺎ، ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ از دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﻧﻈﺮ ﺑﻪ ﻧﯿﺎز روﺣﯽ ﮐﻪ ﺑﺸﺮ ﺑﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻫﺎي ﻣﺤﺴﻮس ﻋﯿﻨﯽ دارد، ﻣﺤﺒﻮب و ﻣﻄﻠﻮب ﻧﯿﺰ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ.
در آﯾﺎت ﻣﺬﮐﻮر، ﺳﻪ ﻧﻮع زﯾﺒﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺮدم ﺳﻄﺢ ﻧﮕﺮ را ﺑﻔﺮﯾﺒﺪ، ﺗﺬﮐﺮ داده ﺷﺪه اﺳﺖ:
• ﻧﻮع ﯾﮑﻢ: ﺳﺨﻨﺎن زﯾﺒﺎ ﮐﻪ روﭘﻮﺷﯽ ﺑﻪ درون ﭘﻠﯿﺪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ.
• ﻧﻮع دوم: آراﯾﺶ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ﻇﺎﻫﺮي ﺑﺎ ﺣﯿﺎت ﺧﺸﮑﯿﺪه.
• ﻧﻮع ﺳﻮم: زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺻﻮري در ﺑﻪ ﮐﺎر اﻧﺪاﺧﺘﻦ ﮔﺮدوﻧﻪ ي ﺗﻨﺎﺳﻞ.
ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﻮع دوم ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ اﺷﺎره ي ﺿﻤﻨﯽ ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ راﺑﻄﻪ ﺻﻮرت وﻣﻌﻨﺎي آﺛﺎر ﻫﻨﺮي و ﻣﻌﻤﺎري داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﺗﺒﯿﯿﻦ آن ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد:
آن ﭼﻪ ﮐﻪ ﻣﻨﻄﻖ ﻫﻤﻪ ﺟﺎﻧﺒﻪ ي اﺻﻮل اﻧﺴﺎﻧﯽ اﯾﺠﺎب ﻣﯽ ﮐﻨﺪ، اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺘﻮاي ﺳﺎﻟﻢ و ﺑﺎﺷﮑﻮه وﺟﻮد اﻧﺴﺎﻧﯽ، ﺑﺎ ﻇﺎﻫﺮي زﯾﺒﺎ ﺗﻮأم ﺑﺎﺷﺪ، و ﭼﻨﺎن ﮐﻪ ﻧﻤﻮد ﻇﺎﻫﺮي اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﻧﯿﺰ زﺷﺖ و ﮐﺮاﻫﺖ ﺑﺎر ﻧﺒﺎﺷﺪ، ﺣﺘﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻇﺎﻫﺮي و ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ﺑﺎ ﻣﺤﺒﻮﺑﯿﺖ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺑﺎﻃﻨﯽِ اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﯾﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ، زﯾﺮا زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺑﺎﻃﻨﯽِ اﻧﺴﺎن ﻫﺎ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻌﻘﻞ و اﻧﺪﯾﺸﻪ ي ﺻﺤﯿﺢ و وﺟﺪان ﺣﺴﺎس و ﭘﺎك و ﻋﺸﻖ ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﺗﻨﻔﺮ از ﺑﺎﻃﻞ، اﻣﺮي اﺳﺖ ﺿﺮوري و واﺟﺐ، در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﻇﺎﻫﺮ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ اﻣﺮي اﺳﺖ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ، ﻣﺸﺮوط ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ ﺳﺮﭘﻮﺷﯽ ﺑﻪ ﮐﺜﺎﻓﺖ ﻫﺎ و ﭘﻠﯿﺪي ﻫﺎي دروﻧﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ ﮐﻪ در آن ﻣﻮﻗﻊ ﻣﻮﺟﻮدﯾﺖ ﭼﻨﯿﻦ اﻧﺴﺎﻧﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ زﻫﺮي ﮐﺸﻨﺪه در ﺷﯿﺸﻪ ي ﺑﺴﯿﺎر زﯾﺒﺎ اﺳﺖ. ﻣﺮدم ﻫﻤﻪ ي ﺟﻮاﻣﻊ و ﻫﻤﻪ ي دوران ﻫﺮﮔﺰ از ﻇﺎﻫﺮ ﺟﺴﻤﺎﻧﯽ ﻧﺎزﯾﺒﺎ، آن ﺻﺪﻣﻪ و ﺿﺮر را ﻧﺪﯾﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ از اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎ درون ﭘﻠﯿﺪ و زﺷﺖ ﺑﺎ ﺻﻮرت و ﻇﺎﻫﺮي زﯾﺒﺎ و آراﺳﺘﻪ دﯾﺪه اﻧﺪ(ﺟﻌﻔﺮي:.(1389
