بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر به منظور شناخت تأثیر تنش آبی و شوري بر عملکرد و اجزا عملکرد خیار؛ مانند وزن تر و خشک برگ، درصد آب برگ، سطح برگ، سطح ویژه برگ و تعداد برگ در کشت بدون خاك، طی پاییز و زمستان 1395 در گلخانه تحقیقاتی در دانشکده کشاورزي- دانشگاه شهید چمران اهواز انجام شده است. براي آبیاري خیار از سیستم آبیاري قطره اي استفاده شده است.
تیمارهاي آبیاري اعمال شده عبارت بودند از سه تیمار آبیاري به مقدار %100، %85 و % 70 نیاز آبی گیاه و نیز سه سطح شوري به میزان 2,5، 3,5 و 4,5 دسی زیمنس بر متر، و با پنج تکرار در یک آزمایش اسپلیت پلات در قالب طرح کامل تصادفی اعمال گردید. نتایج پژوهش نشان داده است که تنش آبی به صورت جداگانه بر وزن تر برگ، درصد آب برگ، سطح برگ و سطح ویژه برگ در سطح %1 تاثیر معنی داري داشته است اما بر وزن خشک برگ تأثیر معنی دار نداشته است.
همچنین، تاثیر تنش شوري به صورت جداگانه بر وزن تر برگ و سطح برگ در سطح %5 معنی دار بود اما بر وزن خشک برگ، درصد آب برگ، سطح ویژه برگ و تعداد برگ تأثیر معنی دار نداشته است. تأثیر توأم شوري و آبی بر هیچ یک از صفات مذکور تأثیر معنی دار نداشته است. اثر تنش شوري بر عملکرد با اثر تنش آبی برابر نبود. سهم تنش خشکی در کاهش عملکرد خیار از سهم شوري بیشتر است و اثر توأم شوري و کم آبی کمتر از مجموع هر یک از تنشهاست.
مقدمه
خیار گلخانه اي گیاهی است با رشد سریع که شرایط آب و هواي گرم و مرطوب را می پسندد. وجود آب کافی در خاك جهت افزایش رشد رویشی و به تبع آن ظرفیت فتوسنتزي الزام ی است - اورتگا و کر یچمن ، . - 1982 در طبقه بند ي محصولات کشاورزي، محصولات گروه صیفی از جمله خیار، در گروه محصولات نقدي قرار دارد. به طوري که خیار تولی د شده به عنوان محصول نهایی در بازار عرضه شده و دوره زمانی بازگشت سرمایه در آن بسیار کوتاه است. هم چنین با توجه به امکانات وس یع تولید و فرآوري این محصول در ایران، اهمیت اقتصادي زیادي افتهیو با ا رزآوري مناسب، مورد توجه بس یاري از متولی ان کشاورزي قرار گرفته است
در کشت گلخانه اي به دلیل امکان استفاده از آبیاري تحت فشار و کنترل پارامترهاي آب و هوایی، مدیریت آبیاري به سادگی قابل اجرا می باشد. تنش شوري بعد از تنش آبی مهمترین تنش محیطی است که بر گیاهان تأثیر می گذارد و به شدت از رشد و نمو گیاهان حساس به شوري می کاهد، از طرفی این تصور که بتوان مشکلات ناشی از رشد گیاهان را با مدیریت صحیح آبیاري بطور کامل حل نمود، امري غیر ممکن است. بنابراین ضرورت تحقیق در مورد گیاهانی که قادر باشند روي خاك ها ي شور برویند محسوس است. شوري با افزایش فشار اسمزي، مسمومیت یونی و سوء تغذیه گیاهان را تحت تأثیر قرار می دهند. معمولاً در فشار اسمزي یکسان، ترکیبات شیمیایی متفاوت موجب کاهش رشد مشابهی در گیاهم ی شود
از سوي دیگر، چنانچه غلظت یک نمک معین در محلول خاك از حدي فراتر رود و یا نسبت هاي یونی موجود به سود کی ی از آن ها تغییر یابد، مسمومیت یونی و عدم تعادل تغذیه اي بروز می نماید و میزان کاهش رشد گیاه تقرباًی مضاعف می شود - پاپ و همکاران، . - 1983 لذا مدیریت آب آبیاري براي رشد گیاه و نیز کنترل سطح شوري خاك بس یار مهم است - پاساراکلی و اسزابولکس، . - 1999 مردانی و همکاران - - 1390 رويتاث یمحلولر پاش ی سالیس یکاس یبهد خصوص یات مورفولوژی ک و فیزیولوژیک دانهال هاي خیار تحت تنش خشکی آزمایشی انجام دادند و بیان داشتند تنش خشکی، باعث کاهش قطر ساقه، سطح برگ، ارتفاع بوته، تعداد برگ، وزن خشک ریشه چه، وزن خشک شاخساره، ب یوماس م یگردد. افراس یاب و همکاران - 1394 -
با برنامه ریزي آبیاري با استفاده پتانسیل آب در خاك روي خیار گلخانه اي آزمایشی انجام دادند و بیان داشتند تنش خشکی روي عملکرد، کارآیی مصرف آب شاخص سطح برگ، ارتفاع بوته، طول میوه و قطر می وهتنش خشک یاثر معن یدار گذاشته است. ییلدیز داسگان و همکاران - 2013 - تحت تنش خشکی ارتفاع گیاه، تعداد برگ، قطر ساقه، مجموع وزن خشک برگ، وزن خشک ساقه، وزن خشک میوه، وزن، طول، قطر و حجم میوه تاثیر معنی دار نگذاشته است اما بر عملکرد میوهتاث یر معنی دار گذاشته است و بیان داشتند براي صرفه جویی در آب و مواد مغذي و تولی د حداقل زه آب میتوان از کم آبی اري استفاده کرد.
تراجکوا و همکاران - 2006 - واکنش خیار به شوري در سیستم هیدروپونیک بررسی کردند و یب ان داشتند که تنش شوري روي وزن خشک ریشه، وزن تر و خشک ساقه و برگ، متوسط وزن میوه، تعداد می وه، طول و قطر می وه کاهش یافت. تحقیقات ممتاز خان و همکاران - - 2013 نشان داد که طی تحقیقی روي تاثیر تنش شوري بر رشد، نشت الکترولی ت، محتواي کلروفیل و پراکسیداسیون لیپیو در خیار، وزن خشک بخش هوایی و ریشه، تعداد برگ و قطر ساقه را در سطح %5 تحت تنش شوري کاهش می یابند. اسماعیل و ابو زینادا - 2015 - اثر سطوح شوري و کاربرد آن بر خی ار و خاك در شرایط گلخانه اي اظهار داشتند شوري اثر منفی بر ارتفاع گیاه، وزن تر برگ و ریشه، تعداد می وه آماده برداشت و متوسط وزن میوه داشته است.
آبیاري با آب شور در 3 دسی زیمنس بر متر، پس از گلدهی و پس از خیس شدن خاك در پایان فصل، توصیه می شود. فعالیان و همکاران - - 1394 تحقیقاتی را در مورد اثر تنش هاي همزمان شوري و خشکی بر اقتصاد تولی د کشت بدون خاك گوجه فرنگی گلخانه اي انجام داد.مشخص شد که تا شوري هاي حدود سه دسی زیمنس بر متر،عملکرد گوجه فرنگی در کشت بدون خاك گوجه فرنگی اقتصادي بوده و اختلاف آن با تیمار 1 ,3 دسی زیمنس بر متر جزء آب هاي کشاورزي محسوب می شود،معنی دار نیست . لذا با اطمینان از برگشت اقتصادي طرح،در مناطقی با آب شور اقدام به احداث گلخانه برايکشت بدون خاك گوجه فرنگی نمود.
سالاریان - - 1393 تأثیر تنشهاي کمآبیاري و شوري بر خصوصیات کمی و کیفی فلفل دلمه در گلخانه را بررسی کرد و نشان داد که گیاه فلفل دلمه در گلخانه نسبت به تنش شور ينسبتاً حساس بوده، اما نسبت به تنش هاي کم آبیاري و تأثیر متقابل تنش هاي شوري و کم آبیاري گیاهیحساس م یباشد. تأث یر متقابل تنشها يشور ي و کم آبیاري منجر به کاهش کیفی رنگ میوه و سلامتی فلفل دلمه می شود. ساکالا و همکاران - - 2007با بررس اثری تنش شوري و خشکی روي خیار بیان داشتند که وزن تر و خشک بوته، بخش هوایی و ریشه کاهش مییابد.
مواد و روشها
به منظور شناخت تأثیر تنش آبی و شوري بر برگ خیار؛ مانند وزن تر و خشک برگ، درصد آب برگ، سطح برگ، سطح ویژه برگ و تعداد برگ در کشت بدون خاك، طی پاییز و زمستان 1395 در گلخانه تحقیقاتی در دانشکده کشاورزي- دانشگاه شهید چمران اهواز انجام شده است. این طرح بصورت یک آزمایش اسپلیت پلات در قالب طرح کامل تصادف ی با سه ت یمار شوري، سه تیمار آبیاري و پنج تکرار اجرا گردید.
با توجه به اینکه در گلخانه تلفاتی مانند تبخیر و تعرق، نفوذ عمقی و ... کم می باشد تیمار شوري به عنوان فاکتور اصلی و تیمار آبیاري فاکتور فرعی انتخاب گردیدند. در یا نآزما یشهدا یت الکترکی ی محلول غذایی در سه سطح - S1 - 2,5، - S2 - 3,5 و - S3 - 4,5 دسی زیمنس بر متر اعمال شده اند. ت یمارها ي آبی اري در سه سطح - I100 - %100، به عنوان شاهد، - I85 - %85 و - I70 - %70 نیاز آبی خیار اعمال گردید. با توجه به اینکه تیمارهاي آبی اري و شوري بصورت توأم اعمال گردید. لذا 9 تیمار متفاوت از آبیاري و شوري که هرکدام 5 تکرار داشتند مورد استفاده قرار گرفت
جدول - ۱ - : ترکیبات مختلف تیمار آبیاری و شوری در آزمایش
-1 بستر کشت و کود
گلدانهاي مورد استفاده از نوع پلاستیکی به رنگ سفید با قطر بزرگ: 24 سانتی متر، قطر کوچک: 20 سانتی متر و ارتفاع: 25 سانتی متر بودند. در کف گلدان ها به مقدار مساوي سنگریزه - جهت زهکشی - ریخته شد و سپس گلدانها با کوکوپیت و پرلایت به نسبت 50:50 پر گردیدند.
محلول غذایی مورد استفاده در این پژوهش طبق فرمول غذایی رش تهیه شد - جدول. - 2 به منظور بالا رفتن سرعت جوانه زنی، بذرهاي خیار را قبل از کاشت در پتري دیش حاوي کاغذ صافی و در دماي اتاق خیسانده شدند و پس از 24 ساعت، در گلدان هاي کوچک 120cc - لیوان هاي یکبار مصرف - در محیط کوکوپیت پرلایت 50:50 - - کاشته شد. عمل انتقال نشاها به گلدان ها بعد از 10 روز - دو برگه شدن - صورت گرفت.
هرس و حذف شاخه هاي اضافه، به منظور اجازه رشد طولی و تولید میوه هاي نزدیک به ساقه اصلی که داراي کیفیت بالاتري می باشند و بعلاوه بهبود مسئله تهویه و تسهیل در برداشت انجام گردید. تربیت و هرس بوته ها به صورت تک ساقه بود و شاخه هاي فرعی را به تدریج حذف گردید. با این کار به گیاه اجازه داده شد که تمام انرژي تولیدي توسط گیاه صرف رشد ساقه و برگ هاي اولیه شود و بدین وسیله گیاه قوي و شاداب بماند. روي هر شاخه فرعی یک میوه و یک برگ نگهداري گردید. از تاریخ 95/8/15 تیمارهاي شوري و کم آبیاري بر روي بوته ها اعمال شد.
جدول - ۲ - : ترکیب محلول غذایی پیشنهادی رش - ۵۰۰۲ - مورد استفاده خیار گلخانه ای
-2 ابزار اندازه گیري
خیار از میوه هاي فصل گرم و نسبت به سرما و یخبندان، بویژه دماي زیر 15 درجه سانتی گراد بسیار حساس است. تأثیرات کم آبیاري و شوري بر روي خصوصیات مختلف بوته هاي تحت آزمایش مشاهده و ثبت شد. شمارش تعداد برگ ها و اندازه گیري طول و عرض آن نیز هر دو هفته با استفاده از خط کش و به سانتی متر صورت گرفت و تعداد برگ در طول دوره رشد به صورت تجمعی ثبت گردید و سطح برگ نیز با استفاده از رابطه - 1 - - عالم زاده انصاري، - 1393 محاسبه گردید:
در معادله - 1 - ، : La سطح برگ - cm2 - ، : L طول - cm - ، : W عرض - cm - میباشد. سطح ویژه برگ برابر نسبت سطح برگ به وزن خشک برگ می باشد
