بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر به منظور شناخت تأثیر تنش آبی و شوري بر عملکرد و اجزا عملکرد خیار؛ مانند شاخص تحمل ریشه، طول، عرض و حجم ریشه در کشت بدون خاك ، طی پاییز و زمستان 1395 در گلخانه تحقیقاتی در دانشکده کشاورزي- دانشگاه شهید چمران اهواز انجام شده است. براي آبیاري خیار از سیستم آبیاري قطره اي استفاده شده است.
تیمارهاي آبیاري اعمال شده عبارت بودند از سه تیمار آبیاري به مقدار %100، %85 و % 70 نیاز آبی گیاه و نیز سه سطح شوري به میزان 2,5، 3,5 و 4,5 دسی زیمنس بر متر، و با پنج تکرار در یک آزمایش اسپلیت پلات در قالب طرح کامل تصادفی اعمال گردید. نتایج پژوهش نشان داده است که تنش آبی به صورت جداگانه بر شاخص تحمل ریشه، طول، عرض ریشه در سطح یک درصد تاثیر معنی داري داشته ا ست اما بر حجم ریشه تأثیر معنی دار نداشته است.
همچنین، تاثیر تنش شوري به صورت جداگانه بر شاخص تحمل ریشه در سطح پنج درصد و بر طول و عرض ریشه در سطح یک درصد معنی دار بود اما بر حجم ریشه تأثیر معنی دار نداشته است. تأثیر توأم شوري و آبی برهیچ یک از صفات مذکور تأثیر معنی دار نداشته است. اثر تنش شوري بر عملکرد با اثر تنش آبی برابر نبود. سهم تنش آبی در کاهش عملکرد خیار از سهم شوري بیشتر است و اثر توأم شوري و کم آبی کمتر از مجموع هر یک از تنشهاست.
مقدمه
خیار گلخانه اي گیاهی است با رشد سریع که شرایط آب و هواي گرم و مرطوب را می پسندد. وجود آب کافی در خاك جهت افزایش رشد رویشی و به تبع آن ظرفیت فتوسنتزي الزام ی است - اورتگا و کر یچمن ، . - 1982 در طبقه بند ي محصولات کشاورزي، محصولات گروه صیفی از جمله خیار، در گروه محصولات نقدي قرار دارد. به طوري که خیار تولی د شده به عنوان محصول نهایی در بازار عرضه شده و دوره زمانی بازگشت سرمایه در آن بسیار کوتاه است. هم چنین با توجه به امکانات وس یع تولید و فرآوري این محصول در ایران، اهمیت اقتصادي زیادي افتهیو با ا رزآوري مناسب، مورد توجه بس یاري از متولی ان کشاورزي قرار گرفته است
در کشت گلخانه اي به دلیل امکان استفاده از آبیاري تحت فشار و کنترل پارامترهاي آب و هوایی، مدیریت آبیاري به سادگی قابل اجرا می باشد. تنش شوري بعد از تنش آبی مهمترین تنش محیطی است که بر گیاهان تأثیر می گذارد و به شدت از رشد و نمو گیاهان حساس به شوري می کاهد، از طرفی این تصور که بتوان مشکلات ناشی از رشد گیاهان را با مد یریتصح یح آبیاري بطور کامل حل نمود، امري غیر ممکن است.
بنابراین ضرورت تحقیق در مورد گیاهانی که قادر باشند روي خاك ها ي شور برویند محسوس است. شوري با افزایش فشار اسمزي، مسمومیت یونی و سوء تغذیه گیاهان را تحت تأثیر قرار می دهند. معمولاً در فشار اسمزي یکسان، ترکیبات شیمیایی متفاوت موجب کاهش رشد مشابهی در گیاهم ی شود - همائی، . - 1381 از سوي دیگر، چنانچه غلظت یک نمک معین در محلول خاك از حدي فراتر رود و یا نسبت هاي یونی موجود به سود کی ی از آن ها تغییر یابد، مسمومیت یونی و عدم تعادل تغذیه اي بروز می نماید و میزان کاهش رشد گیاه تقرباًی مضاعف می شود - پاپ و همکاران، . - 1983 لذا مدیریت آب آبیاري براي رشد گیاه و نیز کنترل سطح شوري خاك بسیار مهم است. در کشت گلخانه اي به دلیل امکان استفاده از آبیاري تحت فشار و کنترل پارامترهاي آب و هوایی، مدیریت آبیاري به سادگی قابل اجرا می باشد.
مدیریت آب آبیاري براي رشد گیاه و نیز کنترل سطح شوري خاك بس یار مهم است - پاساراکلی و اسزابولکس، . - 1999 در مناطق خشک و نیمه خشک براي تولید محصولات کشاورزي با محدودیت آب روبرو هستیم. در نتیجه استفاده صحیح و صرفه جویی در مصرف آب ضروري است. متخصصین علوم کشاورزي براي جوامع ساکن در مناطق نیمه خشک و خشک، ن یازمند تغییر نگرش علمی خود درباره مفهوم " توسعه" و به کارگیري "سیستمهاي پیشرفته فنآوري" کشاورزي، مصرف به ینه آب و انرژي، حفظ زیست بوم و منظرسازي میباشند.
براي دستیابی به عملکرد به ینه در مناطق نیمه خشک و خشک، کی ی از گزینه هاي نو شناخت و بهکارگیري روشهاي نوین آبیاري است. زیرا بهکارگیري فنآوريهاي نو، موجب افزا یش مؤثر بازده مصرف آب و پیشگیري از انباشت املاح در ناحیه رشد ریشه شده و عملکرد بیشتري را به ارمغان خواهد آورد. از سویی دیگر در کشاورزي مدیریت آبیاري به عنوان ابزاري مهم براي تولید بهینه محصولات در نقاط مختلف دنیا مورد توجه قرار گرفته است. در چنین مناطقی باید تحقیقاتی به منظور کاربرد روشهاي کمآبیاري ضمن شناخت آثار و تبعات آنها و به عنوانی ک گزینه مطلوب براي ارتقاي بهرهوري آب، عملکرد و تعدیل شرایط کم آبی انجام شود.
لیانگ و همکاران - 2014 - با بررسی تاثیر خروج آب و نمک از خاك بر رشد ریشه و عملکرد میوه به این نتیجه دست یافتند که طول ریشه، وزن ریشه، سطح ریشه، قطر ریشه و حجم ریشه تحت تنش آبی کاهش یافت. مردانی نژاد و همکاران - - 1392 به منظور ارزیابی تاثیر مقادیر مختلف آب خاك بر توسعه ریشه گیاه فلفل قلمی پرداختند. نتایج این تحقیق نشان داد که اثر مقدار آب آبیاري بر مولفه هاي وزن، حجم، سطح و طول ریشه با افزایش مقدار آب آبی اري،افزا یش و با کاهش آب آبی اري تمامی مولفه هاي فوق کاهش معنی دار است.
دهقان و همکاران - 1394 - روي رشد رشه،ی عملکرد و اجزا ي عملکرد گوجه فرنگی در تنش خشکی در چهار تیمار آبیاري شامل 100، 80، 60 و 40 درصد نیاز آبی بررسی کردند. عملکرد، وزن، قطر و تعداد میوه، وزن خشک اندام هوایی، حجم ریشه، وزن تر ریشه، وزن خشک ریشه، طول ریشه و سطح ریشه تحت تنش خشکی کاهش یافت همچنین حجم ریشه بیشترین همبستگی را با عملکرد و اجزا ي عملکرد گوجه فرنگی نشان داد.
نجاری ان و همکاران - 2015 - با هدف تعیین اثرات تنش خشکی بر رشد و عملکرد خیار آزمایشی با سه سطح %100 شاهد، % 80 و %60 و بستر حاوي خاك، کوکوپیت و پرلیت انجام دادند و بیان کردند که قطر ساقه، وزن میوه، تعداد برگ، ماده خشک بوته و وزن تر و خشک ریشه تحت تنش خشکی کاهش یافت. ابو رمان و همکاران - 2013 - با بررسی کاهش تنش شوري توسط فسفر در ریزمغذيهاي ریشه هاي خیار نشان دادند که تحت تاثیر شوري آب آبیاري، وزن تر و خشک بخش هوایی و ریشه، ارتفاع بخش هوایی و طول ریشه به طور معنی داري کاهش می یابد.
در مطالعه روياثر قارچ رشهیبر بوته میري پیتیومی خیار در شرایط تنش شوري، صفات طول ریشه، ارتفاع ساقه، وزن تر و خشک ریشه و بخش هوایی گی اه اندازه گیري نمودند و بیان داشتند که صفات مختلف در پاسخ به شوري کاهش درسطح %5 را نشان دادند و اثر قارچ رشهی باعث اثرات مخرب شوري و بوته میري کاهش میگردد. سالاریان - 1393 - تأثیر تنش هاي کم آبیاري و شوري بر خصوصیات کمی و کیفی فلفل دلمه در گلخانه را بررسی کرد و نشان داد که گیاه فلفل دلمه در گلخانه نسبت به تنش شورينسبتاً حساس بوده، اما نسبت به تنش هاي کم آبیاري و تأثیر متقابل تنش هاي شوري و کم آبیاري گیاهی حساس میباشد. تأثیر متقابل تنشها ي شوري و کم آبیاري منجر به کاهش کیفی رنگ میوه و سلامتی فلفل دلمه می شود. ساکالا و همکاران - 2007 - با بررس یاثر تنش شوري و خشکی روي خیار بیان داشتند که وزن تر و خشک بوته، بخش هوایی و ریشه کاهش مییابد.
مواد و روشها
به منظور شناخت تأثیر تنش آبی و شوري بر توزیع و شاخص تحمل ریشه ي خیار؛ مانند شاخص تحمل ریشه، طول، عرض و حجم ریشه در کشت بدون خاك، طی پاییز و زمستان 1395 در گلخانه تحقیقاتی در دانشکده کشاورزي- دانشگاه شه ید چمران اهواز انجام شده است. این طرح بصورت یک آزمایش اسپلیت پلات در قالب طرح کامل تصادفی با سه تیمار شوري، سه تیمار آبیاري و پنج تکرار اجرا گردید. با توجه به اینکه در گلخانه تلفاتی مانند تبخیر و تعرق، نفوذ عمقی و ... کم می باشد تیمار شوري به عنوان فاکتور اصلی و تیمار آبیاري فاکتور فرعی انتخاب گردیدند.
در یا ن آزما یش هدا یت الکترکی یمحلول غذایی در سه سطح - S1 - 2,5، - S2 - 3,5 و - S3 - 4,5 دسی زیمنس بر متر اعمال شده اند. تیمارها ي آبی اري در سه سطح - I100 - %100، به عنوان شاهد، - I85 - %85 و - I70 - %70 نیاز آبی خیار اعمال گردید. با توجه به اینکه تیمارهاي آبیاريو شور ي بصورت توأم اعمال گردید. لذا 9 تیمار متفاوت از آبیاري و شوري که هرکدام 5 تکرار داشتند مورد استفاده قرار گرفت - جدول . - 1
جدول - ۱ - : ترکیبات مختلف تیمار آبیاری و شوری در آزمایش
-1 بستر کشت و کود
گلدانهاي مورد استفاده از نوع پلاستیکی به رنگ سفید با قطر بزرگ: 24 سانتی متر، قطر کوچک: 20 سانتی متر و ارتفاع: 25 سانتی متر بودند. در کف گلدان ها به مقدار مساوي سنگریزه - جهت زهکشی - ریخته شد و سپس گلدانها با کوکوپیت و پرلایت به نسبت 50:50 پر گردیدند.
محلول غذایی مورد استفاده در این پژوهش طبق فرمول غذایی رش تهیه شد - جدول. - 2 به منظور بالا رفتن سرعت جوانه زنی، بذرهاي خیار را قبل از کاشت در پتري دیش حاوي کاغذ صافی و در دماي اتاق خیسانده شدند و پس از 24 ساعت، در گلدان هاي کوچک 120cc - لیوان هاي یکبار مصرف - در محیط کوکوپیت پرلایت 50:50 - - کاشته شد. عمل انتقال نشاها به گلدان ها بعد از 10 روز - دو برگه شدن - صورت گرفت.
هرس و حذف شاخه هاي اضافه، به منظور اجازه رشد طولی و تولید میوه هاي نزدیک به ساقه اصلی که داراي کیفیت بالاتري می باشند و بعلاوه بهبود مسئله تهویه و تسهیل در برداشت انجام گردید. تربیت و هرس بوته ها به صورت تک ساقه بود و شاخه هاي فرعی را به تدریج حذف گردید. با این کار به گیاه اجازه داده شد که تمام انرژي تولیدي توسط گیاه صرف رشد ساقه و برگ هاي اولیه شود و بدین وسیله گیاه قوي و شاداب بماند. روي هر شاخه فرعی یک میوه و یک برگ نگهداري گردید. از تاریخ 95/8/15 تیمارهاي شوري و کم آبیاري بر روي بوته ها اعمال شد.
جدول - ۲ - : ترکیب محلول غذایی پیشنهادی رش - ۵۰۰۲ - مورد استفاده خیار گلخانه ای
