بخشی از مقاله
چکیده
برای درک بهتر موسیقی اسلامی ایران ابتدا باید شناخت انسان از زیبا شناسی و ماهیت هنر و جایگاه موسیقی در هنرها مورد مطالعه قرار گیرد. در این مقاله با توجه به اهمیت تأثیر موسیقی درفرهنگ ایرانی - اسلامی نگارندگان به بررسی جایگاه موسیقی در اسلام پرداخته اند. پس از آن نحوه شکل گیری و تأثیر موسیقی و همچنین رابطه بین حکمت و موسیقی اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است . درابتدا نگارندگان تعاریف ، معانی و دیدگاههای پیرامون موسیقی را بررسی کردند تا هرچه بهتر به درک مفهوم حکمت موسیقی در تمدن اسلامی برسند . در ادامه جایگاه موسیقی در عرفان و فلسفه و مباحث زیبایی شناسی موسیقی مورد بررسی قرار گرفته. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی - تحلیلی می باشد. این مقاله با استناد بر شواهد ارائه شده و پژوهش های تطبیقی موضوع را مورد بررسی قرار داده است . با توجه به نتایج بدست آمده میتوان بیان داشت آنچه که هنر موسیقی را شاخص میکند ریتم و هماهنگی درون آن است که همانند ریتم و هماهنگی نظام هستی می باشد . موسیقی زیبایی و احساس خود را از روح دمیده شده از جانب خداوند و کمال بخشی ناشی از انعکاس جمال پروردگار دارد.
مقدمه
از دورانی که بشر مراحل تسلط بر کره خاکی را پشت سر گذاشت به تدریج با شناخت و کشف ابزار، آماده بهره وری از مواهب طبیعی گردید. در مواجهه با پدیده های طبیعی و به کارگیری تجربه های مکرر ، تخیل خود را گسترش داد و اولین واکنش های خیال آفرینی او در قالب حرکات منظم ، ترسیم خطوط و اشکال و ایجاد آواهای موزون تجلی یافت. با پیچیده تر شدن جوامع و گسترش روابط اجتماعی و دینی آثار زاییده ذهن انسان گسترده تر و متنوع تر گردند و موسیقی به عنوان مجردترین و ذهنی ترین هنر شهرت گرفت. هرگاه صحبت از موسیقی میشود باید به درک معنای آن پرداخت . موسیقی زبان روح و تمایلات درونی انسانها می باشدو برخی آن را به عنوان غذای روحانی بشر می دانند. موسیقی در فرهنگ معنوی و مذهبی هر قومی دارای اهمیت میباشد و هر قوم و ملتی بسته به نوع آداب ، آیین و رسومشان سبک خاصی متناسب با عقایدشان را دارا می باشند. در کشور های اسلامی و طبیعتا عربی به صورت محدودتری نسبت به دیکر کشورها و دین ها رواج پیدا کرد و مانند دیگر هنرهای اسلامی با ورود به هر کشوری تحت تأثیر هنر و تمدن آن کشور قرار گرفت و با آنها تلفیق گردید.. موسیقی دو چهره داشت؛ حکما در حلقه درس چهره ای فاخر و پرهیبت و عارفان در حلقه سماع سیمایی لطیف و سرشار از شور عاشقانه از آن ساختند. اما نکته اینجاست که برای بیان تأثیر حکمت موسیقی بر اسلام و ایران مسائل و سوالاتی در ذهن انسان نقش می بندد که باید به بیان آنها پرداخت، همچون نقش و جایگاه موسیقی در تمدن اسلامی چیست؟ریشه یابی موسیقی ؟ حکمت اسلامی چیست ؟جایگاه موسیقی و تأثیر آن بر تمدن اسلامی ما چیست؟
حکمت اسلامی
واژه حکمت برگرفته ا زصفات خداوند می باشد.این واژه به معنای قضاوت و داوری ، منع از فساد و استواری می باشد. در زبان لاتین این واژه به صورت Hegema به معنای هدایت و ارشاد می باشد. - قریشی، - 160:1352 حکمت و تفکر فلسفی مرتبط در محیط تشیع ایران بیانگر این مطلب است که هر ظاهری باطنی دارد و فهم آن به منزله درک آن به عنوان یک رمز می باشدو زمینه ساز رشد و اعتلای مسیر آدمی می شود. حکمت از تألیف دانش فلسفی و تجربه روحانی زاده می گردد و پیرامون خود را از علم انتزاعی فلسفه به مشاهده مستقیمم و اشراق حضوری که روح طلوع می کند راهنمایی می نماید. حکمت نوعی از تفکر دینی می باشد که گرایش صرف معنوی دارد و وابسته به کتب مقدس آن دین می باشد.
موسیقی
درباره ریشه واژه موسیقی نظراتی مطرح است .در کتب فارسی و عربی این فن را به فیثاغورث یونانی و در مزامیر به داوود پیغمبر و قوم بنی اسرائیل نسبت داده اند . در بعضی اکتشافات نیز آن را به مصریان ، سومریان و آشوریان نسبت می دهند. - مفخم پایان ،1329؛ پورتراب، - 161:1377 در زبان لاتین معتقدند که واژه موسیقی از ریشه موزا گرفته شده که به فرشته و الهه هنر و دانش منسوب است. - رازانی، - 59:1342 در زبان سریانی مرکب از دو بخش مو به معنای هوا و یسقی به معنی گره می باشد بدین معنا که نوازنده در هوا ایجاد گره کرده و صوت خوش تولید می کند. برخی نیز معتقدنن از دو بخش موسی به معنای نغمه و قا به معنای موزون و خوش تشکیل شده است. - لغتنامه دهخدا،ج42؛ برهان قاطع، ج 4؛ کشف الطنون ، ج - 2 یونانیان ریاضیات را شکل دهنده به موسیقی می دانند اما این تنها مباحث نظری را در بر می گیرد و بخش هنری آن با ذهن و روح و قلب انسان و همچنین تمامی موجودات زنده درگیری ایجاد می کند. اسلامی و غیر اسلامی بودن موسیقی در ذات آن خدشه ای وارد نمی کند. - رابرستون و استیونس - 32:1369
حکمت و علم هنر و موسیقی
برای فهم درست ارزش معنوی هنر و درک حقیقت و مفهوم نهفته در آن باید به بررسی اسرار هنر و زیبایی شناسی آن پرداخت. این هنر در مقایسه با دیگر هنرها ارتباط حسی عمیق تر، هیجان و آرامش بیشتری را درون انسان جاری می سازد و تلطیف کننده روح می باشد. نکته ای که هنر موسیقی را شاخص میکند وجود ریتم و هماهنگی درون آن است که همانند ریتم و هماهنگی نظام هستی می باشد . بوعلی سینا در مورد علم میگفت: هذا المرء این العلم! در مورد موسیقی عبارت هذا العلم این المرء!را بیان میکرد. مولوی در اینباره تناسبات عددی موسیقی میفرماید: بر اساس موج ها اعدادشان در عدد آورده باشد موجشان افلاطون و ارسطو در میان هنرها برای موسیقی ارج و منزلت فراوان قائل بودند زیرا علاوه بر هنر به ریاضیات و تناسبات معقول پایبند بوده اند. یونانیان معتقد بودند که در کنیه اشیاء عددی است که قدرت آن در گردش ستارگان نهفته است و در وجود انسان و رفتار او مؤثر است. به عقیدهء آنان هرچه نسبت عددی فاصلهءموسیقایی ساده تر باشد،آن فاصله دارای مطبوعیت بیش تری است و دو صدای مطبوع،ترکیبی متشابه دارند،درحالی که دو صدای نامطبوع برخلاف آن است.دانشمند موسیقی دان سویسی لاگوت - Lagoutte - ابداع کنندهء جدولی است که شامل دوازده نقطه بر روی دایره است که به ترتیب خاصی به یکدیگر ارتباط یافته اند.در این جدول هفت رنگ طیف خورشید با هفت صدای گام دیاتونیک و صدای گام کروماتیک باهم به تقارن رسیدهاند و درجات تنال هر تونالیته در آن به صورت متقابل درآمدهاند:
