بخشی از مقاله
چکیده
رهبري به معناي توانایی نفوذ بر - فرد، گروه، سازمان، جامعه - براي رسیدن به هدف یا هدفهاي سازمان، جزء جداییناپذیر دانش سازمان و مدیریت بوده و نقش اساسی در اثربخشی عرصههاي سازمانی و فرآیندهاي مدیریتی ایفا میکند. تبیین مدل رهبري در سازمان بر اساس سبب نزول موضوع این مقاله است که بر اساس آیه 31 آل عمران انجام شده است. بنابراین چارچوب نظري مدل رهبري برگرفته از مدلهاي رهبري در سازمان پشتیبان نظري مباحث مطرح شده در این نوشتار است. کشف مدل رهبري بر اساس سبب نزول آیه 31 آل عمران میسر است. بررسی این فرضیه منوط به تبیین آیه یاد شده بر اساس تفسیر موضوعی برون قرآنی است. بدین منظور که مدل رهبري در سازمان از آیه 31 آل عمران به تصویر کشیده شود. بر این اساس، براي فهم مدل، تبیین واژههاي »تبعیت« و »محبت« راهگشا است. یافتههاي تحقیق نشان میدهد که مدل رهبري آیه مورد بحث داراي متغیرهاي چندگانه است که ارتباط متقابل و چند سویه با همدیگر دارد و نشان دهنده آن است که دلبستگی پیرو به رهبر و آنچه باعث نفوذ رهبر در قلب و جان پیروان شده و او را به تبعیت و پیروي عاشقانه وادار میسازد اکسیري بنام »محبت« است نه ویژگیهاي شخصیتی و کاریزمایی. در نتیجه محبت عامل نفوذ و تبعیت پیرو زاییده محبت بوده و پیروي او را از رهبر بدنبال دارد.
مقدمه
نتایج تحقیقات مربوط به دانش مدیریت، نیروي انسانی را سرمایهي اصلی سازمان میداند و موفقیت سازمانها را به استفادهي مؤثر از منبع انسانی سازمان مرتبط میسازد. تحقق این هدف بسته به اتخاذ شیوه و مدل رهبري است. - تقیپور ظهیر، :1376 ش - 16 از این رو، یکی از عوامل مهمی که باعث تحقق اهداف سازمانی میشود، چگونگی رابطهاى است که رهبران با پیروان در سازمان برقرار میکنند. در واقع محور خلق تئوريها و مدلهاي رهبري دو پرسش اساسی است. رابطه رهبر و پیرو چگونه است؟ و رمز نفوذ رهبر بر پیروان چیست؟ براي پاسخ به پرسشهاي یاد شده، مدلهاي مختلفی ارائه شده است که یکی از مهمترین آنها، مدل رهبري فیدلر است. بر اساس این مدل، رهبر بر این اعتقاد که منشأ قدرت یا اختیار خود را ناشی از مقامی بداند که در آن قرار گرفته و یا قدرت خود را به منزله تفویضی از گروهی میداند که بر آنان رهبرى میکند، رابطه و رفتار متفاوتی با پیروان خواهد داشت. - فیدلر، 1985، به نقل از: جعفري و همکاران، :1393 ص - 373؛ اما اثربخشی رابطه در کیفیتی است که بر اساس آن، کارکنان از عمق جان و به میل و اراده خویش در تحقق اهداف سازمانی بکوشد و براى یک رهبر، مطلوبترین وضعیت از لحاظ تأثیرگذارى، وضعیتی است که در آن محبوب پیروان قرار میگیرد. - هرسی و بلانچارد، :1377 ص - 88
با توجه به درماندگی دانش رایج از حل معماي رهبري در سازمان و جامعیت و عظمت وجودي قرآن که نیازهاي مدیریتی و هدایتی انسان را به درستی و دقیق بیان کرده است، بیتردید به تبیین یکی از مهمترین نیازهاي هدایتی انسان یعنی رهبري در مسیر رشد و کمال انسان نیز پرداخته است. از این رو، مقاله پیش رو در پاسخ به این پرسش که »مدل رهبري در سازمان بر اساس سبب نزول چگونه تبیین میشود؟« براي اولین بار با بهرهگیري از روش تفسیري برون قرآنی بر اساس سبب نزول آیه 31 آل عمران طرح شده و تلاش میکند زمینه ورود اثربخش آموزههاي وحیانی در عرصههاي سازمانی و مدیریتی را با رویکرد علمی فراهم آورده و مسأله حیاتی جدیدي را پیش روي اندیشمندان حوزه قرآن و علوم قرار دهد.
مفهومشناسی
-1 مدل
مدل1 در لغت به معناي نمونه، سرمشق، طرح، الگو - عمید، :1384 ج2، ص - 1781، هادي، راهنما، دلالت کننده، هدایت کننده - انوري، :1381 ج7، ص - 6825 میباشد و در اصطلاح عبارت است از برقراري یک تمثیل سنجیده بین یک پدیده و پدیدههاي دیگر که در دست تحقیق است. به عبارت دیگر مدل دستگاهی از مفاهیم یا پدیده هاي آشنا همراه با استعاره اي نظام مند هستند که قدرت تبیینی دارند. - ایان بوربور، :1362 ص - 193-192 به عبارت دیگر، مدل ترجمان و برداشتی از واقعیتی است که داراي متغیرها و اجزاي مرتبط به هم بوده و در مدل ارتباط آنها مشخص و ترسیم میشود. - الوانی، :1384 ص - 54-53 مدلها را در دنیاي واقعی میتوان نسخه کوچک شدهي یک شیء یا یک پدیده
