بخشی از مقاله
چکیده
نشوز زوج، یکی ازمباحث مهم فقه و حقوق خانواده است که به طور مستقیم در قرآن کریم ریشه دارد و آیهاي به آن اختصاص یافته است. با وجود این، ابهامها و اختلافهایی نسبت به معناي »نشوز« در این آیه وجود دارد. براین اساس سوال اصلی و فرعی پژوهش به ترتیب عبارتند از اینکه واژه »نشوز« در آیه 128 سوره نساء به چه معناست؟ همینطور کلمه »إعراض« در آیه مذکور به چه معناست؟ بنابراین نوشتار حاضر با هدف تبیین کلمه »نشوز« در آیه 128 سوره نساء و با شیوه توصیفی - تحلیلی انجام گرفت. یافتههاي پژوهش براساس شواهد روایی، تفسیري و لغتشناسی نشان میدهند واژه »نشوز« در این آیه به معناي »طلاق« است و واژه »إعراضاً« به این معنا است که مرد از همسر کنونی خود رويگردان شود و به سمت زن دیگري براي ازدواج متمایل شود. یافته دیگر اینکه »نشوز زوج« به دو قسم تقسیم میشود: -1 نشوز حرام؛ که همان خارج شدن زوج است از وظایف واجب بر عهده او.
-2 نشوز غیر حرام؛ زمانی است که مرد از زن کراهت داشته و قصد طلاق دادن او را دارد.
مقدمه
آنچه در روابط خانوادگی، بیشتر از هرچیزي نقش محوري و مبنایی دارد استحکام کانون خانواده است. چیزي که این کانون را مستحکم و نظاممند میسازد، رعایت حقوق و تکالیف افراد خانواده به ویژه همسران نسبت به یکدیگر است که به عهده هرکدام از آنها گذاشته شده است - کرمپور، 1395، ص . - 134 از دیگر سو یکی از تهدیدهاي به نسبت شایعی که تعادل، شادابی و بقاي کانون خانواده را در مخاطره قرار میدهد کراهت یکی از زوجین یا هر دو از وضع موجود و خودداري از ایفاي تعهدات شرعی و قانونی و بعضاً سوء ساستفاده از اختیارات محوله میباشد. در صورتی که کراهت و بیزاري از سوي زوجه باشد در مباحث فقهی و حقوقی »عدم تمکین« و »نشوز زن« مطرح میگردد و در مواردي که کراهت و خودداري از انجام وظایف و سوء استفاده از قدرت و اختیارات قانونی و شرعی از سوي زوج باشد، »نشوز مرد« مطرح میگردد - ر.ك: توجهی، 1389، ص. - 2 آیه 128 سوره مبارکه نساء تنها آیهاي است که به نشوز زوج اختصاص دارد. در این آیه آمده است: »و إِنِ امرَأةٌ خَافَتمنبعلها نُشُوزا أَو إِعرَاضًا فَلَا جنَاحعلَیهِما أَنیصلحابینهما صلْحاو الصلْح خَیرٌ ... .«
به نظر میرسد علیرغم اهمیت این آیه کریمه، که تنها آیه اي است که به موضوع نشوز مرد اشاره میکند و در بردارنده مباحث فقهی، حقوقی، اجتماعی، خانوادگی و روانشناختی است، آنچنان که باید از ابعاد گوناگون تفسیري، فقهی، معناشناسی و غیره مورد توجه، بررسی و تحلیل عمیق قرار نگرفته است. با توجه به این، هدف اساسی در این پژوهش، این است که از طریق روش توصیفی – تحلیلی این آیه را از ابعاد لغت شناسی، فقهی، و روایی مورد بررسی قرار دهد و در نتیجه معناي نشوز در این آیه شریفه را مشخص نماید. بنابراین، سوال اصلی پژوهش این است که ماهیت و معناي واژه »نشوز« در آیه 128 سوره نساء چیست؟ سوال فرعی پژوهش حاضر این است که کلمه »إعراض« در این آیه به چه معناست؟
پیشینه
در منابع مهم فقهی شیعه، مانند کتابهاي المقنعه، المبسوط، الخلاف، غنیه النزوع، المراسم، المهذب و السرائر در بحث نکاح به مسئله نشوز اشاره شده است. در بسیاري از منابع دیگر مانند: شرایع الاسلام، قواعد الاحکام، ایضاح الفوائد، تحریرالاحکام، مسالک الافهام، ریاض المسائل و حدائق الناضره در عناوینی مانند نفقات، قَسم و نشوز بدان پرداخته شده است - طیبی، . - 1395 پژوهشها و مقالههاي جدیدي نیز در این زمینه تدوین شده است، همچون »تطورات مفهوم نشوز در ادوار مختلف فقه شیعه« - 1395 - تألیف مریم احمدیه، که به بررسی فراز و نشیب هاي فقه شیعه در امر نشوز پرداخته و به این نتیجه رسیده که تطورات دوران فقه تأثیري در پدید آمدن مشکلات موجود نداشته، بلکه گذشت تدریجی دوران فقه شیعه، موجب تأثیر مثبتی بر روند شکل گیري و توجه به ابعاد تعریف نشوز در مردان شده است. مقاله دیگر »لزوم جرمانگاري نشوز زوج - 1389 - « تألیف عبدالعلی توجهی است و معتقد است که براساس ادله موجود و رعایت شرایطی، نشوز زوج قابل جرمانگاري است. پژوهش
