بخشی از مقاله
چکیده
قران کتابی جامع در هدایت بشربه سوی سعادت است و خداوند انسانها را به تفکر و اندیشه در آیات آن فرا خوانده است .آیه 14 سوره لقمان از جمله آیاتی است که جای خالی تفسیر و تبیین علمی آن در میان تفاسیر و مقالات علمی احساس می شود . از اینرو این مقاله در صدد است که با توجه خاص به عبارت » وهنا علی وهن« و با روش توصیفی - تحلیلی و با مراجعه به متون علمی معتبر ، یافته های علم جدید را در تغییرات فیزیولوژیک بدن مادر طی بارداری بررسی نموده ، چگونگی انباشتگی ضعف و سستی طی این دوران را که در کلام خدا به آن اشاره شده تبیین کند . نتایج این تحقیق از این قرار است که بدن مادر طی بارداری دچار تغییراتی می شود که خواه نا خواه مشکلاتی را برای مادر ایجاد میکند و این روند با پیشرفت بارداری شدت میابد و کاربرد حکیمانه عبارت » وهنا علی وهن« در قرآن ،که نشانگر روز افزون بودن سستی و ضعف است، روشن تر می گردد..
طرح مسئله
خداوند متعال هر چیزی را که برای هدایت انسان ها برای رسیدن به سعادت لازم بود در کتاب آسمانیش بیان کرده است. در این میان به بیان مطالبی از واقعیت های جهان ماده پرداخته و مسایل محسوس را به منظور روشن تر شدن بعضی معارف ذکر کرده است. در برخی آیات نیز برای ترغیب انسان ها به انجام احکام عملی و مسایل اخلاقی به بیان دلایل و حکمت های قابل فهم برای آنان، پرداخته است. از جمله در آیه 14 سوره مبارکه لقمان، خداوند انسان را به شکرگزاری از خودش و والدین امر کرده است و نَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِفرمودهاست:» حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْناًوَهْنٍعَلیوَ فِصالُهُعامَیْنِفیوَأَنِلِوالِدَیْکَاشْکُرْلیإِلَیَّ الْمَصیرُ« و ما به انسان درباره پدر و مادرش سفارش کردیم؛ مادرش او را با ناتوانی روی ناتوانی حمل کرد - به هنگام بارداری هر روز رنج و ناراحتی تازهای را متحمّل میشد - ، و دوران شیرخوارگی او در دو سال پایان مییابد؛ - آری به او توصیه کردم - که برای من و برای پدر و مادرت شکر بجا آور که بازگشت - همه شما - به سوی من است. واضح است که برای فهم دقیق کلام الهی، باید آیه را ابتدا از نظر لغوی، صرفی و نحوی بررسی کرده و سپس سایر علومی را که می توانیم در فهم بهتر آیه از آن ها مدد گیریم ، به کار بندیم. در تفسیر این آیه و بیان منظور آن، مفسرین مطالبی را بیان کرده اند اما این مقاله در صدد است با تمرکز بر عبارت» وهنا علی وهن« کاربرد این عبارت را در آیه بررسی کند.
.1مفهوم شناسی واژه وهن این واژه به شکل های مختلف درشش آیه از قرآن به کار رفته است. درچهار آیه به صورت فعل: و لا تهنوا- - 104 نساء و 139 آل عمران - . فما وهنوا148 - B ال عمران - . وهن4 - B مریم - . یک مورد به صورت اسم فاعل: موهن18 - B انفال - . و دو مورد هم مصدر که در آیه مورد بحث آمده است. ابن فارس در مورد این واژه توضیحات کامل و موجزی ارائه داده است. او دو معنای متفاوت برای این کلمه ذکر میکند که یکی دلالت بر ضعف و دیگری دلالت بر زمان دارد - ابن فارس،1404 ق: . - 149/6 برخی از لغویان تعریف واژه را کاملتر بیان کرده اند: » وهن به معنای ضعف در عمل و اشیا است و همچنین در استخوان و مانند آن - .« فراهیدی، 1409 ق: 92/4، ابن منظور، 1414 ق: - 453/13 درمجمع البحرین اینچنین آمده است: » قولهوَهْناًتعالی عَلیوَهْنٍ [14 /31] أی ضعفا علی ضعف لأنه کلما عظم خلقه فی بطنها زادها ضعفا. - «طریحی، - 327/6 :1375 لغوی دیگری وهن را به معنی ضعف و سستی در جسم یا اخلاق یا رفتار می داند. - راغب،. - 495/4 :1396 بنابراین بررسی لغوی این واژه نشان می دهد که وهن در این آیه به معنای ضعف و سستی به کار رفته است.
.2توضیح مفسران در مورد عبارت » وهنا علی وهن« در مورد نقش این کلمه در آیه دو احتمال مطرح شده است: یکی اینکه حال است برای واژه »ام - «طباطبایی، - 322/16 :1374 که در این صورت با تقدیر »ذات« می شود» ذات وهنا علی وهن - «مکارم شیرازی، - 40/17 :1371 و دوم اینکه مفعول مطلق باشد برای فعل محذوف و تقدیر آن چنین شود» تهن وهنا علی وهن - «طبرسی، - 63/5 :1375 اما برخی در مورد اینکه این عبارت حال چه کس یا چه چیزی را بیان می کند نظراتی شاذ بیان کرده اند. طبری به نقل دو نمونه از آن ها پرداخته است. یکی اینکه حال جنین داخل بطن مادر را بیان میکند و به این ترتیب معنی عبارت می شود» سختی بر سختی و خلقتی بر خلقتی« و دوم اینکه منظور اضافه شدن سستی فرزند بر سستی و ضعف مادر است. - طبری،1412ق: - 44/21 همچنین طبرسی از ضحاک و حسن نقل میکند که منظور، نطفه پدر و مادر است که هر دو سست و ضعیف بوده است. - طبرسی،بی تا: - 173/19 اما این نظرات مورد پذیرش سایر مفسران نبوده و اکثریت قریب به اتفاق مفسرین این عبارت را بیان حال مادر طی بارداری می دانند. برخی از مفسرین در این آیه به گفتن اینکه»این جمله به بیان پاره ای از مشقات مادر پرداخته تا انسان را به تشکر از آنها که همان شکر خداست ترغیب کند«، اکتفا کرده و توضیحی در مورد این عبارت نداده اند. - طباطبایی، - 322/16 :1374
مفسران دیگری در توضیحی مختصر گفته اند که منظور از عبارت »وهنا علی وهن « این است که ضعف مادر هر آن، زیادتر می شود زیرا هر اندازه که حمل بزرگتر می شود، سنگینی وضعف مادر نیز زیادتر می شود. - طبرسی،-63/5 :1375 مغنیه،1424ق: -161/5 مراغی، بی تا: -82/21 فضل الله،1419ق: . - 191/18 نیز با توضیح بیشتری علت اینکه خداوند به این مسئله اشاره کرده است را این طور شرح داده اند که والدین از جسم و اعصاب و عمرشان برای فرزند خود بذل و بخشش میکنند و نه تنها شکایتی ندارند بلکه با نشاط و خوشحالی این کار را می کنند. و فطرت آن ها به تنهایی آن ها را به این کار وامی دارد و نیازی به توصیه ندارند.اما فرزندان به طور مکرر نیازمند توصیه و یادآوری نسبت به محبت و شکرگزاری از آن ها هستند و این نحوه بیان آیه » حملته امه وهنا علی وهن...« به این بذل و محبت مادر و تحمل سختی های بارداری اشاره دارد. - قطب، - 2788/5 :1425
در این میان تعداد معدودی از مفسرین به بیان دقیق تری از تحولات جسمی و روحی در بارداری پرداخته اند و آورده اند:» این مساله از نظر علمی ثابت شده، و تجربه نیز نشان داده که مادران در دوران بارداری گرفتار وهن و سستی میشوند، چرا که شیره جان و مغز استخوانشان را به پرورش جنین خود اختصاص میدهند، و از تمام مواد حیاتی وجود خود بهترینش را تقدیم او میدارند به همین دلیل، مادران در دوران بارداری گرفتار کمبود انواع ویتامینها میشوند که اگر جبران نگردد ناراحتیهایی برای آنها به وجود میآورد، حتی این مطلب در دوران رضاع و شیر دادن نیز ادامه مییابد، چرا که شیر، شیره جان مادر است. - « مکارم شیرازی،:1373 - 40/17همچنین برخی دیگر نوشته اند:» از زمان شروع بارداری تا زایمان مادر روز به روز دچار ضعف و سستی بیشتری می شود زیرا مقادیر بیولوژیکی خون و موارد فیزیولوژیکی اعضایش دچار تغییراتی می شود. ضربان قلب مادر افزایش میابد و گردش روزانه خون از 6500 لیتر در اوایل بارداری به 15000 لیتر در اواخر آن می رسد و چرخش خون تحت تاثیر قرار گرفته پس سیاهرگ های اندام های تحتانی پر می شود به این دلیل که حجم رحم افزایش پیدا می کند و گنجایش آن در اواخر بارداری به 1000 برابر ابتدای آن می رسد. بواسیر زیاد می شود و اختلالاتی در دستگاه گوارش و ادرار و تنفس و مفاصل و سایر اعضا ایجاد می گردد. چرا که جنین در شکم مادرش موجود وابسته ایست که غذایش را از بدن مادرش می مکد تا زمانی که سلامت جسمی داشته باشد و مواد زائد را
