بخشی از مقاله
چکیده
طی قرنها طراحان و دستاندرکاران تهیه نقشه در زمینه نمایش عینی پدیدهها و عوارض جغرافیایی تلاش کردهاند. آنان با بهرهگیری از علایم گرافیکی و عناصر دیداری بسیار متنوع کوشیدند تا تجسم پدیدهها و عوارض را برای کاربران میسر سازند. کارتوگراف به نقشه به عنوان یک رسانه ارتباطی و اطلاعرسانی با استفاده از زبان تصویری و گرافیکی مینگرد. بر اساس همین نوع نگرش، وی با بکارگیری علوم وفنون مختلف به گویاتر کردن این زبان پرداخته تا ادراک دیداری کاربر را آسان نماید. اما آنچه مسلم است نحوه پیادهسازی اصول کارتوگرافی بویژه چگونگی طراحی و بکارگیری علایم و سمبلها در نقشههای کاغذی با نقشههای رقومی قابل رؤیت روی صفحه نمایش1، نقشههای موقت2 و جدیدترین نسل نقشهها یعنی Web maps متفاوت میباشد. در این گفتار سعی شده است ضمن اشاره به روشهای تجسمی کردن دادههای جغرافیایی، تفاوتهای موجود در شیوههای نمادپردازی نقشههای نوین با نقشههای سنتی بیان گردند.
مقدمه
مطابق تعریف، پردازشهای عینیسازی به انتقال یا تبدیل دادههای مکانی از پایگاه داده به محصولات نقشهای3 اطلاق میشود. این پردازشها با بکارگیری روشها و تکنیکهای کارتوگرافی انجام میگردند. عبارت است که کارتوگراف چگونه با استفاده از اصول و فنون کارتوگرافی دادههای مکانی را بر اساس منظور و هدف نقشه، گرافیکی و معنادار مینماید. نقشه باید بتواند به پرسشهای مختلفی که توسط کاربران مطرح میشوند، پاسخ دهد: ”کجا میتوانم...پیدا کنم؟”، ”چطور به ... دست یابم؟”، ”چه عارضهای میتواند در ... پیدا شود؟” یا ”در چه جاهای دیگری میتوانم عارضه را بیابم؟.” اگر مراحل تغییر و تبدیل دادهها به گرافیک به طور صحیح و با موفقیت انجام پذیرد، نقشههای حاصله بهترین و مؤثرترین ابزار انتقال اطلاعات جغرافیایی خواهند شد. ارائه طرح گرافیکی بهینه مستلزم ارزیابی روشهای مختلف بکارگیری علایم، رنگها و نوشتهها است. در مرحله اول، قبل از انجام هر کاری، کارتوگراف باید ماهیت و طبیعت اطلاعات را درک نماید چرا که این امر در انتخابهای گرافیکی نقش تعیین کنندهای دارد. بنابراین لازم است دادههای کارتوگرافیکی تجزیه و تحلیل شوند. براساس نتایج همین آنالیز کارتوگراف قادر است نمادهای با سمبولوژی صحیح را برای نمایش اطلاعات نقشه گزینش نماید. در مرحله دوم پردازشها، خصوصیات و مشخصات متغیرهای دیداری1 مورد بررسی قرار میگیرند. در گام آخر نتایج آنالیز دادهها با خصوصیات مفهومی متغیرهای دیداری ترکیب میشوند تا در نهایت نقشهای مطلوب به دست آید.
سیستم نمادپردازی و علامتگذاری کارتوگرافیک
باید توجه داشت که نقشه در ابتدا شامل عناصر گرافیکی اولیه یعنی نقطه، خط و سطح است. از آنجائیکه این عناصر خام نمیتوانند تجسمی گویا و عملی از عوارض طبیعی و مصنوعی را ارئه نمایند لذا نمادپردازی کارتوگرافی روی آنها صورت میپذیرد. روش مناسب برای مطالعه و بررسی سیستم نمادپردازی، طبقهبندی نمادها میباشد. یک نقشه شامل سمبلهای نقطهای، سمبلهای خطی، سمبلهای سطحی و نوشتهها است. - شکل - 1 سمبلها میتوانند از لحاظ اندازه، شکل و رنگ متفاوت باشند. ژان برتین2 شش متغیر دیداری را شناسایی و بررسی کرده است. این متغیرها عبارتند از اندازه، مقدار، بافت، رنگ، جهت و شکل. از این متغیرها به منظور فرقگذاری بین نمادها میتوان استفاده کرد. هر کدام از اینها میتواند بیانگر نوعی مفهوم برای کاربر نقشه باشد. این مفاهیم عبارتند از کمیت، انتخاب، ترتیب و پیوند.3 شکل و رنگ میتوانند مفهوم کیفی را انتقال دهند. یعنی کاربر با استفاده از آنها میتواند بین دادههای کیفی تفاوت و تمایز قائل گردد.
• سمبلهای نقطهای
سملبهای نقطهای کاربردهای مختلفی روی نقشه دارند. مثلاً برای تصویر کردن عوارض جغرافیایی که فضای کمی را روی نقشه اشغال مینمایند، نمایش دادههایی که به واحدهای جغرافیایی اشاره دارند مانند نمودارهای دایرهای یا کلوچهای و برای دسترسی سریع به اطلاعات مختصر و مفید مانند آرایهای از نمادها روی یک نقشه راهنمای گردشگری به منظور نمایش امکانات گردشگری قابل دسترس. بهر حال سه طبقه از سمبلهای نقطهای روی نقشهها یافت میشوند: تصویری یا شماتیک، هندسی و حرف-عددی. - شکل - 2 روی نقشههای Web سمبل نقطهای اغلب به عنوان یک شیئی1 نیز میباشد و میتواند رخدادهای2 مربوط به موس، قابلیت اجرای توابع JavaScript و Hyperlink را دارا باشد.
به دلیل توان تفکیک پایین نقشههای Web، ممکن است طراحی علایم نقطهای تصویری مشکل باشد ولی کارتوگرافان اغلب به استفاده از این سمبلها تمایل دارند. این علایم حتی بدون استفاده از لژاند هم میتوانند به آسانی درک شوند. مشکل اصلی طراحی سمبلهای تصویری این است که در یک محدوده کوچک، تعداد محدودی از پیکسلهای صفحه، مشخصات ضروری پدیده جغرافیایی میبایست عینی و دیداری شوند. بهترین کاربرد آنها در نمایش دادههای کیفی است. لازم است در نقشههای قابل رؤیت روی صفحه نمایش، این نمادها بزرگتر از مشابه خود روی نقشههای کاغذی باشند تا نقشه از خوانایی مطلوب برخوردار گردد. امروزه برای اینکه در وقت صرفهجویی گردد، بستههای نرمافزاری طراحی Web، طراحی گرافیک و GIS کتابخانههای حاوی این سمبلها3 را به طور رایگان در دسترس قرار میدهند. در استفاده از سمبلهای نقطهای تصویری باید به رابطه بین نماد و آگاهی کاربر
