بخشی از مقاله
چکیده
خدمات اکوسیستم زمینه تعامل فیزیکی، فرهنگی و اقتصادی انسان را با عرصههای طبیعی فراهم میکند. شناخت و طبقه-بندی این خدمات، راهنمایی برای سیاستگذاری و چگونگی استفاده از منابع طبیعی را روشن خواهد ساخت. در این مطالعه پس از تشریح مفاهیم و تعاریف موجود در حوزه خدمات اکوسیستمی، چارچوبهای مفهومی، گروهها و اجزای طبقهبندی خدمات اکوسیستم در 3 سیستم بینالمللی طبقهبندی شامل MA، TEEB و CICES مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. در سیستم طبقهبندی MA بر اساس رویکرد یکپارچهنگری، 30 گروه اصلی خدمات در قالب 4 بخش کلان، طبقه-بندی شده است.
در سیستم TEEB مبتنی بر رویکرد اقتصاد اکوسیستم، 22 خدمت اکوسیستم در قالب 4 گروه خدمات اصلی مشخص شده است و در سیستم طبقه بندی CICES با رویکرد سلسلهمراتبی بیوماس و انرژی در اکوسیستم، 21 خدمت اکوسیستم در قالب 3 گروه اصلی طبقهبندی مدنظر است. بررسی سیستمهای طبقهبندی جهانی خدمات اکوسیستم، مبنایی اساسی برای شناسایی و طبقهبندی خدمات اکوسیستمهای طبیعی کشور در نواحی مختلف است.
کلیدواژهها: خدمات اکوسیستم، طبقهبندی MA، طبقهبندی TEEB، طبقهبندی CICES
-1 مقدمه
افرایش جهانی رفاه اقتصادی و اجتماعی در قرن اخیر باعث افزایش قابل ملاحظه ای در برداشت منابع و اکوسیستم های طبیعی و در نتیجه تخریب و نابودی آنها شده است . - MA, 2005 - برای جلوگیری از کاهش بیشتر کیفیت اکوسیستم، مفهوم خدمات اکوسیستم به عنوان مسئله اصلی در برنامه ریزی حفاظت و ارزیابی اثرات محیط زیستی مورد توجه قرار گرفته است . - Burkhard et al., 2010 - مفهوم خدمات اکوسیستم امروزه بر فعالیت های علمی و اقدامات سیاسی محیط زیستی متمرکز شده است Vihervaara et al., 2010 - ؛ . - Seppelt et al., 2011 به طور مثال جنبش علمی-سیاسی بین دولتی بر روی تنوع زیستی و خدمات اکوسیستم و همچنین اهداف کنوانسیون تنوع بیولوژیک برای سال 2020 این موضوع رو به خوبی نشان می دهد . - García-Nieto et al., 2013 - با وجود پیشرفت های علمی و سیاسی در حوزه خدمات اکوسیستم، در بسیاری از پژوهش ها لازم است چارچوب های خدمات اکوسیستم درون مباحث حفاظت محیط زیست ترکیب شود.
یکی از شکاف های علمی موجود در این زمینه نبود یک رویکرد بین رشته ای در ارتباط با توزیع مکانی خدمات چند بعدی اکوسیستم از جمله اطلاعات بیولوژیک و اجتماعی- اقتصادی آن است . - Anton et al., 2010 - خدمات اکوسیستم به طور روز افزون به عنوان ابزاری برای مرتبط ساختن عملکردهای اکوسیستم با ویژگی های رفاه انسانی مورد توجه است . - Fisher et al., 2009 - یکی از بحث های اصلی در تشریح روابط بین رفاه انسان و اکوسیستم های طبیعی، موضوع طبقه بندی خدمات اکوسیستم است . - MA,2005 - اینکه اکوسیستم چه نوع منافع ای در چه سطوحی برای بشر دارد موضوعی است که هسته مرکزی مباحث خدمات اکوسیستم را در بر می گیرد. شناسایی و طبقه بندی خدمات اکوسیستم و درک چگونگی تأثیر هر کدام در زندگی و رفاه انسان زمینه مدیریت و سیاست گذاری کلان حفاظت وبهره گیری از اکوسیستم ها را فراهم می کند . - de Groot et al., 2010 - در این مطالعه پس از ارائه تعارف و مفاهیم مرتبط، طبقه بندی های بین المللی موجود در حوزه خدمات اکوسیستم مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.
-2 تعاریف و مفاهیم
در ارتباط با دستاوردهایی که اکوسیستم برای انسان دارد واژه های مختلفی چون ساختار و فرایندهای اکوسیستم، عملکرد اکوسیستم، خدمات اکوسیستم، کالای اکوسیستم، منافع اکوسیستم و کارکردهای اکوسیستم مطرح است که در اینجا به تعریف و رابطه بین آنها پرداخته می شود:
-1 ساختار اکوسیستم:1 اشاره به ترکیب، جمعیت و بافت درونی اجزاء تشکیل دهنده یک اکوسیستم دارد - Costanza, et . - al., 1987
-2 فرایند های اکوسیستم:2 در واقع کنش و واکنش های اکولوژیک در سطوح مختلف ملکولی و ساختاری است که منجر به خلق عملکردهای اکوسیستم می شود. فرایندها ممکن است فیزیکی، شیمیایی و یا بیولوژیک باشند . - MA, 2005 -
-3 عملکرد اکوسیستم:3 خروجی فرایندهای زیستی اکوسیستم به عنوان عملکرد آن در نظر گرفته می شود. به طور مثال فرایند فتوسنتز در گیاهان منجر به تولید اولیه در این موجودات می شود که همان عملکرد اکوسیستم محسوب می شود. در جدول1 به عنوان مثال فرایند ها و عملکردهای اکوسیستم آورده شده است . - Virginia & Wall, 2000 -
-4 خدمات اکوسیستم:1 اشاره به خروجی های عملکردهای اکوسیستم است که به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم توسط جمعیت انسانی قابل استفاده است. کالاهای اکوسیستم2 نیز جزئی از خدمات اکوسیستم شناخته می شود. در برخی مواقع چند عملکرد ممکن است موجب شکل گیری یک خدمت باشد و یا چند خدمت نشأت گرفته از یک عملکرد باشد . - Costanza et al.,1987 -
-5 منافع اکوسیستم:3 وقتی خدمات اکوسیستم وارد فرایند بهره وری انسان برای توسعه رفاه اجتماعی و اقتصادی خود می شود به آن منافع اکوسیستم اطلاق می شود . - de Groot et al., 2010 -
-6 کارکردهای اکوسیستم: منظور از این واژه که در زبان فارسی مورد استفاده است، همان مفهوم منافع اکوسیستم است که معمولا می توان آن را به صورت کارکردهای مختلف اقتصادی، اجتماعی، حفاظتی و فرهنگی اکوسیستم تقسیم بندی نمود. برخی منابع برای اکوسیستم های جنگلی کشور کارکردهای تولیدی، محیط زیستی، حفاظتی- حمایتی، اجتماعی و تفرجی را بیان نمودند - فقهی، . - 1390
در شکل1 الگوی مفهومی از رابطه بین تعاریف معرفی شده آمده است . - de Groot et al., 2002 - بر اساس این چارچوب عملکردهای اکوسیستم ماحصل ساختار و فرایندهای اکوسیستم است که خود منجر به خلق خدمات و کالاهای اکوسیستم از جمله ارزش های اکولوژیک، ارزش های فرهنگی- اجتماعی و ارزش های اقتصادی می شود و در مجموع کلیه ارزش ها بستری برای سیاست گذاری و تعیین اقدامات مدیریتی اکوسیستم خواهد شد که این موضوع بر فرایندها و ساختار اکوسیستم تأثیر خواهد گذاشت.
