مقاله تحلیلی بر عدم کارایی سودمند برخی دستگاههای کشور

بخشی از مقاله

چکیده
یکی از عواملی که باعث موفقیت کشور ایران خواهد شد افزایش میزان بهرهوری در سیستم کاری کشور ودستگاههای مختلف و بالا بردن کارایی آنان در افزایش ساعات کار مفید میباشد که متاسفانه به خاطر دلایل مختلف ساعات کار مفید در ایران بسیار پایین میباشد. این پژوهش نیز در راستای بیانات مقام معظم رهبری در زمینه چگونگی کاستی میزان مفید بودن کارایی دستگاههای دولتی بر اساس روشی تحلیلی-توصیفی و استفاده از منابع مکتوب و غیر مکتوب در این زمینه به بررسی چگونگی علل و عوامل عدم کارایی مفید دستگاههای کشور و بیان راه حل آن اقدام نموده است.

نتایج بیانگر آن بود که عوامل میتواند به صورت، عدم کفایت مدیران یا عدم اطلاعات کافی در زمینه کاری خود، نداشتن رضایت کافی از شغلی که دارند، نداشتن حقوق کافی که باعث بی رقبتی به کار و عدم سوددهی مناسب میگ ردد، نداشتن روحیه گروهی و همفکری در راستای بالا بردن بهرهوری که با فردکاری و یک حس رقابتی نا مناسب در یک سازمان مانع انجام کار مفید در آن بخش میگردد

نبود یک سیستم نظارت کافی در نظام اداری کشور که بتواند تمامی کارکنان را از میزان کاری خود زیر ذره بین ببرد، وجود یک سیستم بروکراسی در دستگاهها و همچنین وجود سیستم انتصابی در بخشهای مختلف دولتی که این امر باعث ایجاد یک کارگروهی عدم شایسته سالاری شده و میشود، بسیاری از دستگاهها به افزایش نیروهای خود اقدام نموده که این امر به افزایش کارکنان و نداشتن یک کار متناسب منجر شده و این امر باعث دست به دست شدن بسیاری از کارها و معتل ماندن آنها میگردد، اهتمام نداشتن به فرهنگ بومی و استفاده از روشهای نادرست اداری غربی، نداشتن یک روحیه وجدان کاری و تنها استفاده نمودن بیانی از فرمایشات بسیار عالی معصومین - ع - ، نبود اهتمام کامل به قانونمداری و بسیاری دیگر از عوامل میباشد که خود باعث ایجاد یک تنش اساسی در سیستم بهرهوری کشور گردیده و راندمان کاری و ساعات مفید آن را در بسیاری از دستگاهها به شدت کاهش داده است.

بنابراین در راستای معکوس کردن کلیه عوامل نادرست فوق باید روشی به کار گرفته شود تا بتوان به بالا بردن بهرهوری میزان کار مفید دستگاهها اقدام نمود. یک کار اساسی آموزشهای لازم در این زمینه میباشد که باید از پایین و در محیط خانواده و دبستان و آموزشگاه تا سطوح بالا در راستای استفاده بهینه از اوقات و بالا بردن راندمان کاری صورت گرفته و در مرحله بعدی ایجاد یک وجدان کاری بر اساس تدوین دستورالعمل قانونی و مستحکم و تقویت روحیه دینی و اسلامی در بین کارکنان از جمله اولین اقدامات اساسی قابل مطرح میباشد.

مقدمه
کار اقتصادی را از منظر دین، می توان چنین تعریف کرد: هر گونه فعالیتی که برای تولید کالا و خدمات مورد نیاز یا بالابردن سطح اقتدار جامعه و رفاه عمومی در چارچوب قوانین و ارزشهای دینی انجام می پذیرد. در فرهنگ قرآن، واژه ای که برای کار اقتصادی استفاده شده، “استاجر - ”قصص - 26/ است. همین گونه است عبارات “ضرب فی الارض - ”مزمل - 20/، “ابتغاء فضل االله - ”اسراء - 12/، “اعداد قوه - ”انفال - 60/ و به طور ضعیف تر واژه “کلوا” - ملک - 15/ به معنای امر به مطلق تصرف.

واژههای عمل، فعل، سعی و کسب گرچه به معنای کار و تلاش است، لکن مرادف با فعالیت اقتصادی نیست و مفهوم عامی دارد

نارضایتی ارباب رجوع، به هم ربختگی و نابه سامانی برنامههای سازمان ها و دستگاههای دولتی، طولانی شدن روند پاسخگویی به مشتریان و ... از جمله موارد بی توجهی به فرهنگ کار، مسئولیت پذیری و مشتری مداری است

وضعیت رشد شاخص بهره وری نیروی کار در کشور ما طی سال های 84 تاکنون در بهترین حالت در سال 84، 1.4 درصد، در بدترین وضعیت در سال 89، 0.2 درصد برآورد شده است . این نرخ در رشد بهره وری کل عوامل تولید وضعیت نامطلوب تری دارد چرا که این میزان در سال 84 معادل 0.6 درصد، در سال 85، 0.1 درصد، در سال 86 معادل منفی 0.3درصد، در سال 87 معادل منفی 0.5درصد، در سال 88 معادل منفی 0.7درصد و در سال 89 معادل منفی 0.3 درصد برآورد شده است.

داده های آماری نشان می دهد که میزان ساعت کار مفید در کشورمان و در مقایسه با دیگر کشورها، میزان بالایی نیست. در حال حاضر طبق گزارش خبرگزاری اقتصادی ایران از مرکز آمار کشور، بیش از 40 درصد شاغلان با 49 ساعت کار در هفته، کار معمول می کنند و حدود 60 درصد شاغلان نیز کمتر از این میزان یعنی در هفته یک تا 48 ساعت کار می کنند. هر چند با احتساب هفته ای 44 ساعت و بدون در نظر گرفتن تعطیلات، میزان کارکرد سالانه ایرانیان بیش از هزار و 900 ساعت می شود اما بر اساس آمار منتشر شده توسط خبرگزاری مهر، میزان کار مفید در ایران هم اکنون هفته ای 6 تا 7 ساعت است.

همچنین متوسط کار روزانه در بخش دولتی ایران یک ساعت و 4 دقیقه و در بخش خصوصی 2 ساعت و 6 دقیقه است. اما جالب است بدانید که بر اساس همین گزارش میزان ساعت کار مفید هفتگی در ژاپن هم اکنون 40 تا 60 ساعت، در کره جنوبی 54 تا 72 ساعت است. براساس چکیده نتایج طرح آمارگیری نیروی کار در سال 90 که از سوی مرکز آمار ایران انتشار یافته است، سرانه سالانه کار مفید در ژاپن 2420 ساعت، کره جنوبی 1900 ساعت، چین 420 ساعت، امریکا 1360 ساعت، ترکیه 1330 ساعت، آلمان 1700 ساعت، پاکستان 1100 ساعت، افغانستان 950 ساعت، عربستان 720 ساعت، کویت 600 ساعت است. در واقع کشورهای توسعه یافته از 44 ساعت کار در هفته، 28 ساعت کار مفید انجام می دهند.

در حالی که براساس برخی برآوردها این رقم در ایران 11 ساعت است. همچنین قابل ذکر است که بهره وری نیروی کار بخصوص در بخشهای دولتی بسیار پائین است. بررسی ساعات کار مفید نشان می دهد که متوسط کار مفید روزانه در بخش دولتی بسیار پائین است. این در حالی است که سال گذشته میانگین کار مفید در بخش دولتی یک ساعت و 4 دقیقه و در بخش خصوصی 2 ساعت و 6 دقیقه اعلام شد

ساعات مفید در نظام اداری، باید بالاتر از 50 درصد زمانی باشد که ادارات به فعالیت روزمره می پردازند. سازمان یا موسسه ای که با این معیار فاصله داشته باشد در بازدهی ساعات مفید کاری روزمره خود با نارسایی مواجه خواهد بود

این پژوهش نیز در راستای بیانات مقام معظم رهبری در زمینه چگونگی کاستی میزان مفید بودن کارایی دستگاههای دولتی بر اساس روشی تحلیلی-توصیفی و استفاده از منابع مکتوب و غیر مکتوب در این زمینه به بررسی چگونگی علل و عوامل عدم کارایی مفید دستگاههای کشور و بیان راه حل آن اقدام نموده است. در این گفتار سعی شده است که مشکلات در غالب راهکارها به صورت فهرست وار بیان گردد که ادامه به آنها پرداخته شده است و عواملی که میتواند به بهبود ساعات کاری و همچنین افزایش ساعات کاری کشور کمک نماید به قرار زیر میباشند:

کوچک کردن دستگاهها: دستگاه های دولتی باید با کوچک کردن و واگذاری به بخش خصوصی، بدنه دولت را چابک کرده تا بتوانند بهترین کارآیی را داشته باشند گر چه در این زمینه باید تجدید نظر و بازنگری از سوی دستگاههای اجرایی صورت گیرد.کوچک سازی به نفع دستگاههای کشور است. درواقع دولت باید بتواند سیاستگذاری حمایتی را در دستور کار خود قرار دهد نه اینکه به صورت خیلی ریز وارد کار اجرایی شود بلکه باید آن را به نهادهای سیاستگذار و مربوطه واگذار نماید، زیرا این امر یکی از دلایل ناکارآمدی و عدم بهرهوری بالاست

ارتقاء کارمندان - مادی و معنوی - : مراتب ارتقاء کارمندان مورد بازنگری قرار گیرد و در عمل نشان داده شود روشهایی که برای ارتقاء وجود دارد کارآمد نیست، به عنوان مثال فرمهایی که برای تکمیل کردن مشخصات فردی به افراد داده میشود عمدتا به صورت تشریفاتی نه به صورت واقعی تکمیل میشود. بنابراین اعطای مسئولیتها به افراد باید براساس شایستگیها و لیاقتها و نه خدای نکرده براساس ملاک و معیارهای رابطهای باشد

البته این حقیقت را نیز باید در نظر گرفت تا زمانی که یک کارمند حقوق کافی دریافت نمی کند و ذهنش همواره درگیر حل مشکلات مالی است و مادامی که تورم و گرانی چندین گام جلوتر از چشم اندازهای شغلی او پیش می رود، نمی توان از آنها انتظار کار مفید و بهبود شرایط روحی را داشت

یکی از عوامل موثر در بالا رفتن سطح کمی و کیفی کار مفید سازمانها و ادارات با توجه به زمان، هزینه و انرژی مصروف شده در آن را، در میزان دستمزد و حقوق پرداختی آن، بوده و در شرایطی که میزان دستمزد با میزان کارکرد و کارآیی همخوانی داشته باشد، نیروی انسانی انگیزه کار بیشتری برای عمل به انجام وظایف خود پیدا می کند و در صورت مطالبه حقوق و مزایای بیشتر، خود را مکلف و موظف به فعالیت بیشتر بصورت مطلوب مثبت و واقعی می بیند.

در برخی بخشها و ادارات این تناسب وجود ندارد. گاهی مشاهده می شود یک اداره، سازمان یا ارگانی با یک مدرک تحصیلی و کار کمتر حقوق بیشتری را در شرایط مشابه و یکسان به فرد دیگری در سازمان یا اداره دیگری پرداخت می کند، این پرداختهای اضافه بر سازمان منجر به برهم خوردن و اخلال در مصوبه نظام هماهنگ پرداختها شده و گاهی مشکلاتی برای بخشها، ادارات و بودجههای صرف شده در آن ایجاد میکند. این تفاوت در وجوه و حقوق پرداختی، گاهی باعث کمرنگ شدن انگیزه کار مفید در نیروی انسانی و کارمندان اداره ای می شود که در این امر، میزان پرداختی کمتری دارد.

یکی از اقدامات موثر در بهبود بهرهوری شرح و وظایف تعریف شده ای است که باید متناسب با ساختار سازمانی، تعداد کارمندان و کار خواستهها و انتظارات از آن سازمان باشد، بصورت طبیعی زمانی که طراحیها و برنامهریزیها در نظام اداری هماهنگ با نیازهای واقعی باشد، در روند امور خلل و نارسایی ایجاد نخواهد شد

بالا بردن آگاهی: آنچه نیروی انسانی را با ارزش ترین سرمایه می کند، تخصص و دانش و در کنار آن تعهد و وجدان کاری است که باعث می شود کار مفید در جامعه صورت بگیرد

پایین بودن ساعات کار مفید دستگاهها ناشی از عواملی چون بی توجهی، عدم آموزش لازم و... است که این قضیه باعث به وجود آمدن اختلالات در دستگاهها و نارضایتی ارباب رجوع در بخشهای مختلف میشود. دستگاهها و ادارات دولتی که در ارتباط بیشتری با مردم هستند باید افزایش کیفیت پاسخگویی و ارائه کار مفید را در راس کار خود قرار دهند تا رضایتمندی در سطح عموم را به نحو مطلوبی بدست آورند. تبلیغات و اطلاع رسانی در دستگاهها باید وسیع تر و بیشتر مورد توجه بگیرد که رعایت این موضوع در جلوگیری از اتلاف وقت، ارائه کار مفید و برقراری رابطه بیشتر دستگاهها و مردم بسیار تاثیر گذار است

برای افزایش میزان بهره وری، این امر باید در میان مردم فرهنگسازی شود و افزایش بهره وری با تشویق، ترغیب، ابتکار و خلاقیت صورت می گیرد، ابتدا باید ببینیم علل کاهش بهره وری در کشور چیست و بعد آن علتها را برطرف کنیم. آموزشهای ضمن خدمت ششمین عامل موثر در بهبودمیزان کار مفید سازمان ها، ادارات و نهادها می باشد. برخی از سازمانها و ادارات، توجه چندانی به این امر خطیر نمی نمایند و این به روز نبودن و عقب ماندن از قائله علم و تجربیات جدید، باعث کندشدن کارآیی و کارآمدی ادارات این چنینی می شود

در چنین حالتی، جریانات اجتماعی و تغییرات و تحولات آن، سرعت بیشتری نسبت به تغییرات ادارات و بخشهای این چنینی دارند که این امر باعث خلل در انجام وظایف و نیازهای جاری و ساری درآن می گردد و سطح مثبت و مفید بازدهی فعالیت اداراتی که درگیر این موضوع هستند را، پایین می آورد. مقایسه بین سطح کیفی سازمان هایی که به این امر آموزشهای ضمن خدمت توجهی ویژه مبذول می دارند و اداراتی که آموزش ضمن خدمت را در اولویتهای دست چندمی خود درنظر می گیرند، گویای نقش اثرگذار، امر آموزش در میزان بازدهی و خروجی مثبت، ادارات و سازمانهاست

داشتن وجدان کاری و قانونی: وجدان اگر پرو بال بگیرد و مجال رشد پیدا کند، دیگر برایش فرقی ندارد که قرار است در خانه و جمع فامیل حاضر شود یا در محل کار، آدم با وجدان که ندایی از درون او را به انجام کارهای خوب دعوت میکند و از رفتن به سمت بدی ها بر حذر میدارد، همیشه به سوی رفتارهای انساندوستانه متمایل است و با همه کسانی که سرو کارشان به او می افتد برخوردی منصفانه و انسانی دارد

از وجدان کاری به عنوان اخلاق کاری نیز تعریف می شود، به معنایی گرایش به انجام صحیح کار و وظایف شغلی بدون نظارت مستقیم را وجدان کاری گویند. به عبارتی نیرو و گرایش درونی که سبب می شود فرد بدون وجود هیچگونه کنترل و نظارت خارجی، کارش را به نحو احسن انجام بدهد به حسن انجام کار با وجدان کاری تعبیر می شود. از این رو پرکاری، انجام بهتر کار، کنترل درونی و مسئولیت پذیری از نشانههای وجدان کار و در مقابل کم کاری، اهمال کاری، نظارت کاری و مسئولیت گریزی از علایم ضعف در وجدان کاری است. داشتن وجدان کاری به فعالیتهای اجتماعی ارزش و اعتبار می بخشد و کسانی که همواره در زندگی کم کاری و اهمال می کنند، آسیب های جبران ناپذیری به خود و اجتماع وارد می کنند.

از بعد فردی لقمهها ی خود را به حرام آلوده می سازند و از بعد اجتماعی، چرخه کار جمعی را از حرکت می اندازند. پیشوایان معصوم - ع - نیز همواره به ارزش و اهمیت وجدان کاری و آثار مثبت فردی و اجتماعی آن تاکید داشتهاند، امیرالمومنین علی - ع - می فرماید: امانتداری و وفای به عهد، درست انجام دادن کارهاست. در بیان دیگر حضرت، وجدان کاری را از نیت انسان می داند و می فرماید: زینت و زیبایی انسان به راستی و درستی است، نه به لباس نیکو.

از امام صادق - ع - نیز روایت شده است، هنگامی که مومن کارش را به خوبی و درستی انجام دهد، خداوند ثواب آن را هفتصد برابر می کند. بدون وجدان کاری نه توسعه و رشد اقتصادی و نه تحول و پویایی در جامعه رونق خواهد گرفت بویژه آن که در این دوره که با تحریم های اقتصادی روبه رو هستیم و سیاستهای اقتصاد مقاومتی در پیش گرفته شده است، توجه و اهتمام بیشتر همه اقشار جامعه در تلاش بیشتر همراه با وجدان کاری می تواند موثر واقع شود

در واقع عامل دیگر بالا بردن بهرهوری قائل بودن به قانون تحت هر شرایطی میباشد. قوانین و مصوبات تدوین شده، توسط نهادهای قانون گذاری، با هدف تسریع انجام امور و بالارفتن سطح کیفی و کمی آن صورت می گیرد، در صورتی که مسئولین و متصدیان اداره ای از قوانین مدون و مصوب شده، تفسیر به رأی های شخصی داشته باشند و با لحاظ کردن و پررنگ نمودن تبصرهها و بندها، بصورت نامتعارف و بی قاعده، به اعمال سلیقه شخصی بپردازند و به اصطلاح قانون را دور بزنند، روند طبیعی اداره امور، با مشکل مواجه می شود، به عنوان مثال، موارد فرار از مالیات برخی بخشها و ادارات، و شانه خالی کردن از پرداخت عوارض قانونی، از مصداق های این عارضه است