بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
بررسی نقش میانجیگري مدیریت دانش در ارتباط بین متغیرهاي الماس لویت و اثربخشی سازمانی (مورد: دستگاههاي دولتی شهر اصفهان)
چکیده
هدف این مقاله بررسی اثرات اجزاي مدل لویت بر اثربخشی سازمانی است. متغیر میانجی در این تحقیق، مدیریت دانش میباشد. در این مطالعه به بررسی نقش میانجیگري مدیریت دانش در ارتباط بین ساختار سازمانی، تکنولوژي سازمانی، هدف سازمانی، کارکنان؛ و اثربخشی سازمانی است. مدل این پژوهش بر اساس مدل لویت، ارائه شده و در این تحقیق با استفاده از پرسشنامه 40 سوالی به بررسی یک نمونه 415 تایی از مدیران عالی و معاونین دستگاههاي دولتی شهر اصفهان به عنوان جامعه آماري پرداخته شده است. ایده اصلی این مقاله بر آن است که تا چه اندازه بین اجزاي مدل لویت و اثر بخشی سازمانی رابطه وجود داشته و مدیریت دانش در این میان تا چه اندازه اثر افزاینده یا کاهنده داشته است.
روش این پژوهش از نظر هدف کاربردي و از نظر روش توصیفی پیمایشی از شاخه میدانی است. پایایی پرسشنامه براساس نمونه اولیه برابر
(α=0/81) بدست آمد و نرخ بازگشت پرسشنامه برابر با ./84 میباشد. با استفاده از نرم افزار لیزرل مدل مذکور مورد آزمون قرار گرفت. نتایج نشان میدهد که رابطه مثبت وغیر مستقیمی بین اجزاي مدل لویت و اثربخشی سازمانی وجود دارد و مدیریت دانش به عنوان متغیر میانجی عمل میکنند. در مدل مورد بررسی مقدار شاخصهاي برازش GFI = 0/90) و ٩١/٠ (AGFI = نشان دهندة مناسب بودن مدل میباشد.
کلید واژه- الماس لویت، مدیریت دانش، اثربخشی سازمانی، سازمانهاي دولتی شهر اصفهان
مقدمه
در سالهاي اخیر در محیط کسبوکار با شرایط در حال تغییر و انطباق با فناوريهاي جدید در سازمانها، مدیریت دانش نقشی حیاتی ایفا میکند. مدیریت دانش تلاشی در جهت ایجاد، حفظ، بکارگیري، انتشار و اداره دانش است حامروزه به طور روزافزونی مدیریت دانش از جانب مدیریت شرکتهاي بزرگ و دانشگاهیان براي بهبود عملکرد فردي و سازمانی مورد توجه قرار است .[17]
ویژگـیهـاي داخلـی سـازمان، منـابع لازم و اساسـی بـراي رسیدن به موفقیت سازمان را فراهم مـیآورد .[2] امـروزه توجـه روزافزونی بر شناسایی ویژگیهـاي حیـاتی موفقیـت سـازمانی و چگونگی اعمال نفوذ آنها بر نتایج سـازمانی، مـیشـود. چـارچوب داخلی سازمانی بر مقولههاي وسیع و نسـبتا پایـدار ویژگـیهـاي سازمانی از قبیل ساختار، فرهنگ و قدرت و ویژگیهاي سیاسـی تمرکز دارد .[14] مدیریت دانـش، نقـش واسـطه بـالقوهاي را در اتصال بافت و استراتژي سازمانی با اثربخشی سـازمانی ایفـا مـیس کند. مدیریت دانش موفق، داراي پتانسـیل بـالقوهاي در افـزایش مزیت رقابتی سازمان، مشتري مداري، روابـط کارمنـد و توسـعه، نوآوري و هزینههاي پایین مـیباشـد .[28] مـدیریت دانـش بـه عنوان یکـی از سـازوکارهاي مداخلـه کـه از طریـق آن محتـواي سازمانی بر اثربخشی سازمانی تاثیر میگذارد، بکار میرود .[32]
با این حال ، نقش واسطهگري مدیریت دانش به اندازه کافی مورد بررسی قرار نگرفته اسـت. هـدف ایـن مطالعـه بررسـی اثـر واسطهگري مدیریت دانش بر رابطه بین الماس لویت و اثربخشـی سازمانی است.
.2 ادبیات پژوهش
.1,2 الماس لویت
الماس یا لوزي لویت به عنوان مدلی کلاسیک از یک سازمان مطرح شده است که اکثر صاحبنظران بر آن تاکید بسیار دارند.
اجزاي این مدل عبارتند از .1ساختار اجتماعی؛ .2افراد سازمانی یا عاملان اجتماعی یا شرکت کنندگان؛ .3 اهداف؛ .4 فنآوري،که در شکل 1 این مدل به تصویر درآمده استح لویت (1965) پیچیدگی و تنوع سازمانها را با شناسایی چهار
متغیر اجتماعی- فنی (ساختار، اهداف، تکنولوژي و مردم) بیان کرد،که نیازمند تعامل با هم در یک راه متعادل براي به ارمغان آورن تغییر سازمانی است.
نادلر و تاشمن (1998) سازمان اجتماعی را به عنوان لساختار، سیستم، و فرآیندهايل طراحی شده براي ایجاد هماهنگی بین مردم و کار براي دستیابی به اهداف استراتژیکل تعریف میس کنند.که شامل آموزش رسمی، رویههاي نوشته شده، بخشهاي کار و طرح فیزیکی سازمانها است. واژه افراد یا شرکت کنندگان براي توصیف ویژگیهاي افراد استخدام شده در سازمان براي تولید خروجی، بکار میرود این ویژگیها شامل تجربه، دانش، مهارت و انگیزه است .[19] فنآوري به عنوان منابع دردسترس ارائه شده توسط یک سازمان براي اجراي ماموریت آن تعریف شده است. در واقع به عنوان ابزاري جهت کمک به سازمان براي انجام گرفتن کارها و همچنین مکانیزمی براي تبدیل ورودي به خروجی در نظر گرفته شده است. اهداف به عنوان فعالیتهاي اساسی و ذاتی که توسط سازمان، واحد، افراد براي رسیدن به استراتژي انجام میشود، تعریف شده .[19] محیط بر تقاضا و محدودیتها تاثیر میگذارد و فرصتهایی را براي سازمان فراهم میکند. این فرصتها بر اساس عملیات بازار، شرایط اقتصادي و تکنولوژیکی، رقابت و نهادهاي معتبري ارائه میدهد که قوانین و مقررات بر آنها نظارت دارد .[19] محیط شامل فنآوريها دردسترس براي اجراي عملیات میباشد. با توجه به تاثیر محیط بر سازمان و فرایندهاي آن، اما این تاثیر یک جانبه نبود بلکه سازمان هم بر محیط تاثیر دارد. هر یک از این عناصر سازمانی (ساختار اجتماعی، افراد سازمانی، اهداف، فناوري، محیط)، نقش مهی در در سازمانها ایفا میکند. در واقع هر عنصر یک یا چند تحلیلگر سازمانی به مثابه عامل برتر مورد توجه قرار گرفته است
.2,2 ارتباط مدیریت دانش و سایر متغیرهاي مطرح
مدیریت دانش یک روند منظم و منسجم از هماهنگی در سطح سازمان، جهت دستیابی به اهداف بزرگ سازمانی است .[25]
دانشمندان معتقدندکه شیوههاي مدیریت دانش باید به منظور ایجاد مزیت رقابتی، متناسب با چارچوب سازمانی باشد .[18]
ترکیب دیدگاه مبتنی بر منابع و دیدگاه مبتنی بر دانش شرکت، به عنوان پشتوانه نظري این مطالعه در نظر گرفته شده است. .1,2,2 دیدگاه مبتنی بر منابع و دیدگاه مبتنی بر دانش دیدگاه مبتنی بر منابع، به تازگی در زمینه مدیریت استراتژیک به عنوان یک چارچوب جدیدکه در آن به بررسی مزیت رقابتی یک شرکت میپردازد، توسعه داده شده است. بر طبق نظریه پردازان این دیدگاه، بسته منابع به جاي ترکیب بازار براي توسعه خود انتخاب شده، و در قالب مزایاي رقابتی شرکت واقع شده است. این رویکرد مستلزم آن است که یک شرکت از طریق فعالیتهاي خود در بازار دیده نشود بلکه به عنوان یک بسته منحصر به فرد از منابع که پیچیده، ناملموس و پویا باشد. با این حال، یک شرکت براي داشتن عملکرد خوب نیازمند بسته بیشتري از منابع و امکانات میباشد. همچنین مستلزم به دانش ضمنی جمعی است که در روال این شرکت براي یکپارچهسازي، هماهنگی و بسیج موفقیتآمیز آن منابع و امکانات جاسازي شده
[14] از یک جهت، دانش خاص شرکت، همچنین توانایی در ایجاد و انتقال آن به عنوان دارایی کلیدي استراتژیک در نظر گرفته است که ممکن است ارتباط مثبتی با سطوح بالاتري از عملکرد داشته باشد. توسعه این رویکرد، توسط دیدگاه مبتنی بر منابع شرکت بوده، که باعث به وجود آمدن یک جریان تئوریکی جدید با اهمیت رو به رشد در زمینه مدیریت استراتژیک به نام دیدگاه مبتنی بر دانش شرکت میباشد. دانش عقل و فهم حرفهس اي است از قبیل اینکه چه میدانیم، چگونه میدانیم، چرا میدانیم،
و خلاقیت برانگیخته از خود، یا تجربهها، مفاهیم، ارزشها، باورها روش کار است که میتواند به اشتراك گذاشته شود و از طریق آن ارتباط برقرار کرد .[16] رویکرد مبتنی بر دانش یک شرکت تلاش میکند براي تجزیهوتحلیل اینکه چگونه سازمانها دانش را خلق، کسب، بکار میبرند، حفاظت کرده و انتقال می دهند. بنابراین، بریلی و چاکرابارتی((1996 بر این باورند که مزیت رقابتی میتواند بر اساس دانشی که در اختیار یک شرکت قرار گرفته و توانایی توسعه آن ایجاد شود .[5]
در مدیریت استراتژیک، دیدگاه مبتنی بر دانش شرکت، شرکت را به عنوان یک مجموعه از داراییهاي دانش، فرایندها و زمینه و سایبانی بر ارتباطش با عملکرد شرکت در نظر میگیرد 11]، 15، [31 طبق دیدگاه مبتنی بر منابع، رقابت شرکت ناشی از بسته منحصر به فردي از داراییهاي ملموس و غیرملموس است که ارزشمند، نادر، غیرقابل تقلید و سازگار با محیط میباشد .[3]
منابع یک شرکت شامل مهارتهاي مدیریتی، فرایندهاي سازمانی و اطلاعات و دانشی است که سازمان آن را کنترل میس کند .[2] منابع شرکت شامل تمام داراییها، قابلیتها، فرآیندهاي سازمانی، ویژگیهاي شرکت، اطلاعات و دانشی است که توسط یک شرکت کنترل میشود .[9] دیدگاه مبتنی بر دانش شرکت در مرکز دیدگاه مبتنی بر منابع قرار دارد .[6]
دیدگاه مبتنی بر دانش، تواناییها و قابلیتهاي شرکت را براي ایجاد و استفاده از دانش که مهمترین منبع مزیت رقابتی پایدار است، بکار میبرد. درطولِ 5 سال گذشته دیدگاه مبتنی بر دانش بسیار مورد توجه قرار گرفته است به طوري که پژوهشگران به طور فزایندهاي موفق به پیشبینی رفتار و عملکرد شرکت بر اساس مزیت رقابتی به دست آمده از دانش شدهاند .[31]
.2,2,2 مدیریت دانش و اثربخشی سازمانی
مدیریت دانش دربرگیرنده تلاشهاي مدیریتی در تسهیل فعالیت هاي کسب، ایجاد، ذخیرهسازي، به اشتراكگذاري، انتشار، توسعه گسترش دانش توسط افراد وگروهها است .[29] چارچوبهاي بسیاري براي فرایندهاي مدیریت دانش شناخته شده است. این مطالعه به بررسی سه مرحله خلق، به اشتراكگذاري و کاربرد دانش میپردازد. خلق دانش به روند کسب دانش از منابع داخلی خارجی اشاره دارد. به اشتراكگذاري دانش به عنوان انتقال و اشاعه دانش تعریف شده است و اشاره به فرایندي دارد که دانش از فردي به فرد دیگر، از افراد به گروه و یا از یک گروه به گروه دیگر منتقل شده است. استفاده از دانش نیز به عنوان کاربرد یا پیادهسازي دانش، اشاره به فرایند استفاده واقعی از دانش در سازمان دارد .[9] نوناکا و تاکوچس معتقدند که دانش عبارتست از عنقاد و باوري که منجر به افزایش توان بالقوه پدیده ها براي اقدامات و تصمیمات اثربخش در سازمان میشود .[21]
اثربخشی سازمانی درجهاي است که سازمان به اهداف خود دست مییابد .[9] اثربخشی سازمانی یک مفهوم قدرتمند و مشکلس آفرین است. اثربخشی به عنوان یک مفهوم قدرتمند نشان دهنده یک ابزار سودمند براي ارزیابی و بهبود قطعی کار سازمان است، و مشکلآفرین به این معنا که میتوانید معناي متفاوتی براي افراد مختلف داشته باشد .[13] در این مطالعه، اقدامات ارزیابی اثربخشی سازمانی برگرفته از لی و چوي، شامل درك اعضاي سازمان از درجهاي از موفقیت، سهم بازار، سودآوري، نرخ رشد و نوآوري سازمان در مقایسه با رقباي کلیدي میباشد. برخی از مطالعات تجربی ارتباط معنیدار بین مدیریت دانش و اثربخشی سازمانی را تایید کردهاند. به عنوان مثال، خلق و به اشتراك گذاري دانش به بهبود عملکرد و نوآوري کمک میکند. عملکرد سازمانی یکی از مهمترین متغیر در تحقیقات مدیریت و بدون شک مهم ترین شاخص، موفقیت و اثربخشی سازمانیست.
مدیریت دانش نه تنها به عنوان یک ابزار یا یک منبع در نظر گرفته شده بلکه یک ساختار اجتماعی نیز به شمار میآید.
مدیریت دانش، عبارتست از اعمال مدیریت و زمینهسازي براي تبدیل دانش آشکار در داخل یک سازمان از طریق گردآوري، به اشتراكگذاري و استفاده از دانش به عنوان یک سرمایه سازمانی در راستاي دستیابی به اهداف سازمان است.
.3,2,2 نقش میانجیگري مدیریت دانش
مدیریت دانش نه تنها به عنوان عاملی براي اثربخشی سازمانی، بلکه به عنوان واسطهاي بین عوامل سازمانی و اثربخشی نیز بکار برده میشود .[32] مدیریت دانش رویکردي است که به طور فعالانه در دانش و تخصص به منظور ایجاد ارزش و افزایش اثربخشی سازمانی اعمال نفوذ میکند .[7] مدیریت دانش نه تنها مدیریت دانش فرایندهاي کار یا افرادي که این فرآیند را انجام میدهند، بلکه تکنولوژي و ساختار سازمانی را هم تحت تاثیر قرار میدهد. منابع دانش نتیجه فرهنگ، ساختار و استراتژي سازمانی
است، زیرا دانش، مطابق با مجموعهاي از ارزشها و هنجارهاي فرهنگی، روابط ساختاري و اولویتهاي راهبردي، ایجاد شده و مورد استفاده قرار میگیرد. به عنوان مثال، شیوههاي به اشتراكس گذاري دانش از طریق انتظارات فرهنگی مانند چه دانشی باید با سازمان به اشتراك گذاشته شود و چه دانشی باید توسط افراد ذخیره شود، از طریق روابط ساختاري مانند چگونه دانش به سرعت از طریق روابط گزارشدهی رسمی، جریان پیدا میکند و از طریق اولویتهاي استراتژیک مانند چه دانشی باید مورد توجه قرار گیرد و چه دانشی نادیده گرفته شود، تحت تاثیر قرار می گیرد. در عوض، دانش سازمانی منعکس شده از ویژگیهاي فرهنگی، ساختاري و راهبردي سازمان، براي کمک به تولید محصولات و خدمات جدید، بهبود بهرهوري و افزایش اثربخشی مورد استفاده قرار میگیرد .[22] فرهنگ، ساختار و استراتژي سازمانی باعث تشکیل ابعاد اساسی طراحی سازمانی میشود. اثر آنها بر اثربخشی سازمانی از طریق ارتباط آنها با مدیریت دانش میسر میشود. موارد فوق به گونهاي خاص در مدل لویت هم دیده میشود. متغیرهاي سازمانی و فرآیندهاي مدیریت دانش با هم وابستگی متقابل دارند.
.3,2 اجزاي الماس لویت و متغیرهاي مدل مفهومی تحقیق
الماس لویت دیدگاه متعادلی از پیچیدگی میدهدکه مدیریت دانش را تحت تاثیر قرار میدهد. از دیدگاه لویت
(1965)، این چهار گروه از متغیرها به شدت به یکدیگر وابسته هستند، به طوري که تغییر در هر یک منتج به تغییر جبرانی و یا تلافی جویانه در دیگر متغیرها میشود. با توجه به اجزاي الماس لویت ساختار اجتماعی اشاره به جنبههایی از روابط موجود میان افراد یک سازمان اشاره دارد. افراد سازمانی، کسانی هستند که در برابر دریافتهاي مختلف سازمان را یاري میدهند. مفهوم اهداف سازمانی مهمترین جنبه در الماس لویت است. منظور از تکنولوژي فرایند تبدیل داده به ستاده می باشد .[1]
ساختار سازمانی نشان دهنده پیکربندي پایدار وظایف و فعالیت ها است. اکثر مطالعات در زمینه ساختار سازمانی بر بعد تمرکز تکیه کردهاند .[24] تمرکز اشاره به حدي دارد که قدرت تصمیمگیري در سطوح بالاي سازمان متمرکز شده است .[9] در حالیکه اکثریت دانشمندان معتقدند که ساختار غیرمتمرکز سازمانی منجر به اثربخشی سازمانی میشود. ساختار غیرمتمرکز باعث بهبود ارتباطات، انگیزه و افزایش رضایت کارکنان میشود
[12] زیرا محیطهاي غیرمتمرکز، باعث گسترش جریان آزاد ارتباطات عمودي و افقی میشود.
در حالت مشابه، با وجود یافتههاي بینتیجه در مـورد رابطـه بین ساختار سازمانی و مدیریت دانش وجود ساختار غیر متمرکـز باعث سهولت موفقیت مدیریت دانش میشود .[30] تمرکز بـالا، تعامل میان اعضاي سازمان و فرصت رشـد و پیشـرفت فـردي را کاهش میدهد. در مقابل، عدم تمرکز باعث تسهیل در ارتباطـات داخلی، پذیرش نـوآوري و خلاقیـت بـالا مـیشـود .[3] دیـدگاه مبتنی بر دانش بر اهمیت فهم فرآیندهایی تاکید مـیورزد کـه از طریق آن سازمان ها به دانـش افـراد دسترسـی و از آن اسـتفاده میکنند .[9] ساختار از طریق شکل دادن به الگوها و جریانهاي ارتباطی در میان اعضاي سازمان، تصـریح موقعیـتهـاي تصـمیم گیري و گسترش کارایی و اثربخشی در اجراي ایدههاي جدید، بر فرآیندهاي مدیریت دانش تاثیر میگذارد. مدیریت دانـش باعـث انتقال تاثیرات ساختاري بر اثربخشی سازمانی میشود. اسـتراتژي سازمانی اشاره به طرح و نقشهاي براي تعامل بـا محـیط رقـابتی براي دستیابی به اهداف سازمانی دارد .[9] اسـتراتژي سـازمانی، موضوع اصـلی در ادبیـات اسـتراتژي اسـت و رابطـه نزدیکـی بـا عملکرد سازمانی دارد. نتایج پـژوهش هـاي قبلـی نشـان دهنـده ارتباط مثبت بین اسـتراتژي سـازمانی و مـدیریت دانـش اسـت.
دیدگاه مبتنی بر دانش، شرکت را به عنوان مجموعهاي از دارایـی هاي دانش و نقش شـرکت را بـه عنـوان ایجـاد و گسـترش ایـن داراییهـا بـراي ایجـاد ارزش، در نظـر مـیگیـرد .[9] اسـتراتژي سازمانی به عنوان یک طرح سازمانی در ایجاد و اسـتقرار دارایـی هاي دانش، درك میشود.مدیریت دانش نه تنهامدیریت دانـش فرایندهاي کار یا افرادي که این فرآیند را انجام مـیدهنـد، بلکـه تکنولوژي و ساختار سازمانی را هم تحت تاثیر قرار میدهد.
.3 مدل مفهومی پژوهش
فرضیه هاي تحقیق
1: به نظر میرسد بین ساختار سازمانی و مدیریت دانش رابطه وجود دارد.
2: به نظر میرسد بین تکنولوژي سازمانی و مدیریت دانش رابطه وجود دارد.
3 :به نظر میرسد بین هدف سازمانی و مدیریت دانش رابطه وجود دارد.
4: به نظر میرسد بین قابلیت کارکنان سازمانی و مدیریت دانش رابطه وجود دارد.
5: به نظر میرسد بین مدیریت دانش و اثربخشی سازمانی رابطه وجود دارد.
.4 روش تحقیقگ
این تحقیق از نظر ماهیت و هدف کاربردي و از نظر روش جمع آوري داده ها از نوع توصیفی و پیمایشی است. تعداد 415
پرسشنامه بین مدیران عالی و معاونین سازمانهاي مربوطه توزیع گردید که تعداد 384پرسشنامه دریافت شد. نرخ بازگشت پرسشنامه ./84 میباشد. در این تحقیق محققان براي آزمون فرضیات اقدام به عملیاتی سازي سه دسته متغیرنمودند. براي عملیاتی نمودن و سنجش متغیرهاي الماس لویت از پرسشنامه استاندارد لویت و جهت سنجش مدیرت دانش از پرسشنامه پروساك و براي اندازه گیري اثربخشی دستگاههاي دولتی از پرسشنامه استاندارد کویین استفاده شده است.بر اساس آزمون کولموگرف اسمیرنوف جامعه آماري نرمال بوده و لازم به ذکر است که براي روایی از نظر اساتید دانشگاه و دانشجویان دوره دکتري یاري گرفته شد.پایایی نیز از طریق آلفاي کرونباخ ./81 محاسبه شد.
.5 بررسی فرضیه ها و مدل مفهومی تحقیق
از آنجایی که در تحقیق حاضر چند متغیر مستقل وجود دارد که می بایستی اثر آنها بر روي متغیر وابسته مورد بررسی قرار گیرد استفاده از مدل معادلات ساختاري ضرورت می یابد. به منظور بررسی مدل پیشنهادي از نرمافزار لیزرل استفاده گردید بر اساس خروجی نرم افزار لیزرل مدل ارائه شده به صورت زیر میباشد که در آن روابط میان متغیرها و ضرایب هر یک از آنها ارائه شده است 1]م.
شکل -2 مدل برازش شده تحقیق
سؤال اساسی مطرح شده این است که آیا این مدل؛ مدل مناسبی
میباشد؟ براي پاسخ به این پرسش بایستی آمارة و سایر معیارهاي مناسب بودن برازش مدل مورد بررسی قرار گیرد.با توجه به خروجی لیزرل مقدار محاسبه شده برابر با 2/1 میباشد وجود پایین نشان دهنده برازش مناسب مدل است. زیرا هر چه مقدار کمتر باشد،مدل ارائه شده مدل مناسبتري میباشد با توجه به نتایجی که از خروجی نرم افزار لیزرل بدست آمده ومقدار که بیشتر از مقدار سطح معنیداري استاندارد ( = %5) میباشد((./12 مدل ارائه شده مدل مناسبی میباشد.
ارزیابی معنی داري روابط
به منظور نشان دادن معناداري هر کدام از پارامترهاي مدل از آماره ص استفاده میشود. این آماره از نسبت ضریب هر پارامتر به خطاي انحراف معیار آن پارامتر بدست میآید که میبایستی در آزمون ص بزرگتر از و در آزمون بزرگتر از باشد تا این تخمینها از لحاظ آماري معنادار شود با توجه به خروجی لیزرل (شکل (3 میزان ص محاسبه شده در کلیه متغیرها بزرگتر از میباشد بنابراین کلیه تخمینهاي ارائه شده از لحاظ آماري معنادارمیباشند.
