بخشی از مقاله
ضرورت کاهش آسیب پذیری ساختمانها در برابر زلزله و لزوم شناسایی نقاط و ساختمان های آسیب پذیر جهت مقاوم سازی و ارائه راهکار مدیریت بحران به عنوان یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی شهری به شمار می رود. هدف از انجام این تحقیق، ارزیابی آسیب پذیری ساختمان های بخشی از بافت فرسوده شهرستان گرگان - شهرک خیام و شهرک حافظ - بوده است. جهت ارزیابی آسیب پذیری و ارائه راهکار مدیریت بحران، ابتدا عوامل داخلی - قوت و ضعف - و سپس عوامل بیرونی - فرصت ها و تهدیدها - منطقه در تکنیک SWOT مورد مطالعه قرار گرفت. با توجه به نتایج به دست آمده و همچنین وضعیت خسارات در اثر وقوع زلزله، عرض معابر، وضعیت ریزش آوار و امکان دسترسی سریع، بهترین محل برای جانمایی مرکز مدیریت بحران که قابلیت دسترسی آسان به مناطق مورد مطالعه را داشته باشد، در انتهای خیابان لامعی پنجم در شهرک خیام گرگان پیشنهاد گردید. همچنین وجود تعداد قابل ملاحظه ی ساختمان های با مصالح بنایی قدیمی و فاقد کلاف در هر دو شهرک و آسیب پذیری بالای آنها مطابق با بررسی انجام شده، از مهم ترین تهدیدات این مناطق به شمار می روند.
همه ساله زلزله های متعددی با بزرگای مختلف در کشور و به خصوص در مناطق با لرزه خیزی زیاد رخ می دهد که موجب خسارات و تلفات شدید در این مناطق می گردد. قرارگرفتن ایران بر روی کمربند زلزله ی آلپ - هیمالیا - قفقاز و نیز به علت وجود گسل های فعال، این کشور را در زمره یکی از زلزله خیزترین کشور های جهان قرار داده است. کاهش آسیب پذیری ساختمانهای کشور در مقابل بلایای طبیعی بخصوص زلزله از اهداف مهم برنامه چهارم توسعه است. لذا به منظور بهبود برنامه ریزی بهسازی و بازسازی، بررسی و ارزیابی ساختمان های موجود در مقابل زلزله های بعدی ضروری به نظر می رسد تا در صورت وجود نارسایی و کمبود ، با اعمال اصلاحات لازم و مقاوم سازی برای رسیدن به ساختمان های مقاوم در برابر زلزله ، از تلفات و خسارت های زیاد آتی جلوگیری به عمل آید. مطالعه و ارزیابی آسیب پذیری لرزه ای ساختمانها، اولین قدم برای مقاوم سازی آنها و از اقدامات لازم برای مدیریت بحران در یک منطقه به شمار می رود. در روش ارزیابی لرزه ای سریع، هدف آن است که در عرض مدت کوتاهی، تعداد زیادی از ساختمان ها مورد بررسی قرار گرفته و بر اساس آن میزان آسیب پذیری بطور کیفی مشخص شود. در این روش ابتدا عوامل موثر بر روند پایداری و بقای سیستم، مورد مطالعه و بررسی قرار می گیرند و سپس با توجه به عوامل یاد شده، راهکارهای مربوطه ارائه می شود. این عوامل به دو دسته عوامل داخلی و خارجی تقسیم می شوند. عوامل داخلی آن دسته از عوامل هستند که از محیط داخلی، سیستم را متأثر کرده و به دو گروه نقاط قوت - S - 1 و نقاط ضعف - W - 2 طبقه بندی می شوند. عوامل خارجی نیز آن دسته از عوامل هستند که از محیط بیرونی، سیستم را متأثر میسازند
و به دو گروه فرصتها و تهدیدات - T - 4 طبقه بندی می شوند.
منطقه مورد مطالعه در این تحقیق
منطقه مورد مطالعه در تحقیق حاضر، در استان گلستان و بخش شمالی شهرستان گرگان واقع در منطقه ی شهری این شهرستان واقع شده است. در این تحقیق، ساختمان های شهرک خیام و شهرک حافظ گرگان به روشSWOT مورد ارزیابی قرار گرفته است . علت انتخاب این دو شهرک، قدمت ساختمان های ساخته شده و رشد ساخت و ساز غیر اصولی وعضاًب فاقد پروانه در چنین مناطقی بوده است. در شکل - 1 - محدوده ی مورد مطالعه با کادر قرمز مشخص گردیده است.
روش تجزیه و تحلیل SWOT
تکنیک SWOT مخفف عبارات نقاط قوت - S - 5، ضعف ها - W6 - ، فرصت ها - O - 7 و تهدیدها - T - 8 است. با استفاده از این تکنیک این امکان حاصل می شود که اولاً به تجزیه و تحلیل عوامل داخلی - درون سیستمی - و عوامل خارجی - برون سیستمی - پرداخته شود. ثانیاً نقاط قوت، ضعف ها، فرصت ها و تهدید ها را بررسی می کند و راهبردهایی برای تصمیمات استراتژیکی اتخاذ می کند. تکنیک SWOT به عنوان یکی از روش های تجزیه و تحلیل داده ها و اطلاعات در برنامه ریزی راهبردی در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفته است. با اطلاعات به دست آمده از مطالعات و بررسی های پیشین، راهبردها و سیاست های کلیدی و مشخص در هر شاخص به منظور طراحی یک برنامه ی اجرایی تعیین می شود. بدین منظور، نقاط قوت، ضعف، تهدیدها و فرصت ها رو به روی هم قرار می گیرند تا بتوان از برهم کنش آنها، راهبردهایی بلند مدت یا کوتاه مدت در اختیار سازمان های مسئول قرار داد تا تصمیمات بزرگ و کلیدی در باب مسائل و موضوعات مختلف در شهر انتخاب کنند. برنامه ریزی راهبردی بر اساس مدل SWOT در سه مرحله ی اصلی شامل تدوین، اجرا و کنترل راهبرد انجام می گیرد.
شناسایی قوت ها وضعف های کلیدی بر مبنای تجزیه و تحلیل عوامل درونی، اولین محور در تجزیه و تحلیل SWOT است. در واقع نقطه قوت وجود یک منبع و یا مهارت و یا حتی مزیت در یک محدوده نقطه قوت محسوب می شود. بدین معنی که یک مجموعه و یا یک محیط نسبت به سایر مجموعه ها و محیط ها از مزیت و یا برتری برخوردار بوده و صلاحیت خاصی دارد و ضعف محدودیت ها در واقع عملکرد های منفی و یا عدم توانایی در استفاده از منابع و یا مهارت ها می باشد. در این تحلیل، عوامل مجزا معمولاً به طور خلاصه و خیلی کلی توصیف می شوند. باید توجه داشت که در تحلیل این عوامل نباید تنها به بررسی محیط کنونی بسنده کرد، بلکه مهم تر از آن آینده نگری و تحلیل محیط آینده است. نقاط فرصت مدل SWOT، موقعیت های مهم و مطلوب در محیط محسوب می شوند. مثلاً شناسایی بخش های ناشناخته و بکر یک محیط و یا تغییر در شرایط رقابت و یا مقررات و تغییرات تکنولوژیکی، ممکن است نشان دهنده روند های اصلی در یک محیط یا منبع فرصت های احتمالی برای آن باشد.
