بخشی از مقاله
چکیده:
مسکن به عنوان یکی از نیازهای اساسی در تمام دوران حیات انسان، از مسایل مهم اقتصادی و اجتماعی جوامع مختلف بوده و میباشد. بنابراین بررسی و مطالعه مسکن، به عنوان یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی کالبدی، شهری و طراحی شهری محسوب میگردد. لذا در این راستا اولین گام شناسایی شناخت ویژگیهای کمی و کیفی آن میباشد. در این پژوهش علاوه بر بررسی ویژگیهای کمی و کیفی مسکن در منطقه 3 شهر اصفهان، به تحلیل آسیبپذیری مساکن در برابر بحران زلزله نیز پرداخته شده است.روش تحقیق این پژوهش ترکیبی از روشهای تحقیق اسنادی، توصیفی و تحلیلی بوده است. ابتدا به بررسی ویژگیهای کمی و کیفی مسکن در منطقه 3 پرداخته شده سپس داده های بدست آمده را از طریق نرم افزار GIS و مدل - IHWP - مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار داده و با توجه به شاخصهای تراکم جمعیت و ساختمانی، درجه محصوریت، عمر ابنیه و ...، آسیب پذیری منطقه سه شهر اصفهان در ارتباط با بحران زلزله به بهترین وجه ممکن مورد ارزیابی قرار گرفته است. نتایج این پژوهش نشان میدهد بیش از 55 درصد قطعات منطقه 3 شهر اصفهان وضعیت آسیبپذیری زیاد و خیلی زیاد در برابر زلزله را دارا میباشند. همچنین از دیگر نتایج پژوهش این است که قطعات با تراکم ساختمانی و جمعیتی کمتر دارای آسیب پذیری کمتر و قطعات دارای درجه محصوریت بالا و تراکمهای ساختمانی و جمعیتی بالا دارای بیشترین آسیب پذیری بودهاند.
واژگان کلیدی: مسکن، زلزله، GIS، تحلیل سلسله مراتبی معکوس - - IHWP، منطقه 3 شهر اصفهان.
-1 مقدمه
.1-1 بیان مسأله
مقوله مسکن به دلیل دارا بودن ابعاد متنوع، از گستردگی و پیچیدگی خاصی برخوردار است که نمیتوان برای آن تعریف واحدی ارایه کرد، از این رو نگاه جوامع و فرهنگ های مختلف به مسکن متفاوت است. در دورهای مسکن به عنوان ماشین زندگی - لوکوربوزیه - یا مکان رفع حاجت - میس ون در روهه - و ... مطرح میگردید. در زمانی دیگر مسکن به عنوان سکنی گزیدن و سکونت همراه با تفکر مطرح گردید و انسان را به عنوان موجودی فنا شونده بر روی زمین، زیر آسمان و در پناه قدسیان شناختند - هایدگر، . - 94 :1381 مقوله مسکن گسترده و پیچیده است ابعاد متنوعی دارد و نمیتوان تعریف واحدی از آن ارائه کرد. مسکن یک مکان فیزیکی است و به عنوان سرپناه نیاز اولیه و اساسی خانوار به حساب میآید - اهری و دیگران، . - 7 :1367
کالاهای ضروری و اساسی به کالاهایی اطلاق می شود که روال زندگی اشخاص بدون وجود آن ها در معرض خطر قرار میگیرد از این زاویه بی شک مسکن نیز جزء کالاهای ضروری و اساسی زندگی قرار میگیرد.امروزه دسترسی به این کالای اساسی با توجه به ویژگیهای آن مشکل و پیچیده است به عبارت دیگر از بین نیازهای اولیه بشر - غذا، لباس، مسکن - تأمین مسکن مشکلترین آنهاست - اینانلو، . - 2 :1381 در واقع تعریف و مفهوم عام مسکن یک واحد مسکونی نیست بلکه کل محیط مسکونی را شامل می شود - مخبر، - 17 :1362 شاید بتوان گفت که مشکل مسکن در هم جای دنیا وجود دارد اما در کشورهای در حال توسعه به دلیل رشد سریع جمعیت و شهرنشینی، مهاجرتهای داخلی، فقدان منابع مالی کافی، مشکلات مربوطه به عرضه زمین، تأمین مصالح ساختمانی و کمبود نیروی انسانی متخصص و مهم تر از همه نبودن خط و مشی، سیاست گذاری و برنامه های مناسب در خصوص زمین و مسکن این مشکل به صورت حاد و بحرانی درآمده است. - پور محمدی، - 7 :1385
کشور ایران به عنوان یکی از کشورهای در حال توسعه از این مشکل مستثنی نیست و تحولات اقتصادی دهه50 به بعد موجب تغییرات وسیعی در بنیادهای اقتصادی ایران گردید به طوری که با رشد درآمدهای نفتی و افزایش مهاجرتهای بی رویه و تغییر کارکردهای مصرفی و نیز گرایش سوداگران به بخش ساختمان جهت سودآوری هرچه بیشتر موجب گردید که بازار مسکن با عدم تعادل روبرو گردد اگرچه قبل از پیروزی انقلاب تعادل کاذب آن هم به طور صوری مشاهده گردید اما در واقع کمبودی وجود داشت که پس از پیروزی انقلاب و تجلی نیازهای واقعی شکافت عمیقی بین عرضه و تقاضا خود رانشان داد. - رفیعی، . - 7 :1377
در سال های اخیر شهر اصفهان شاهد رشد سریع و شتاب زدهای بوده است. از طرف دیگر بسط روابط سرمایه داری تحولات زیادی را به وجود آورده است. بافت قدیم شهر اصفهان و به خصوص منطقه 3 در این مدت نتوانسته پاسخگوی نگرش و ملزومات جدید شهری باشد و همین دلیل روند تدریجی فرسودگی بافت قدیم و بروز مشکلات اساسی در بخش مسکن در این منطقه از شهر شروع گردید. بنابراین از آنجا که مشکل مسکن در این منطقه از شهر اصفهان به صورت فراگیر مطرح است، نیاز به بررسی وضعیت مسکن در منطقه 3 شهر اصفهانکاملاً احساس میگردد. از طرف دیگر به دلیل فرسودگی زیاد بافت مسکونی منطقه 3 و آسیب پذیری بالای آن لزوم مطالعه آن در ارتباط با بحران زلزله لازم و ضروری است.
.2-1 ضرورت انجام پژوهش
انسان نسبت به مسکن نوعی توجه غریزی و نهادی دارد و میتوان گفت که احتیاج به مسکن و سرپناه با بشر به وجود آمده است و هرچه جمعیت جهان زیادتر شده است این احتیاج بیشتر شده است به طوری که در حال حاضر کمبود مسکن به صورت یک دشواری همگانی وجهانی درآمده است و افزایش سریع جمعیت در مراکز شهری به کمبود فوق دامن زده است.برنامه ریزان شهری در جهت حل این مشکل و برنامه ریزی مسکن به تحقیقات بنیادی و کاربردی زیادی پرداختهاند. با توجه به ویژگیهای طبیعی و جغرافیایی منطقه 3 شهر اصفهان مطالعه وضعیت مسکن در این منطقه و بررسی آسیبپذیری آن در برابر بحران زلزله ضروری مینماید.
.3-1 اهداف تحقیق
در این پژوهش اهداف زیر قابل اشاره است:
- بررسی وضعیت مسکن منطقه 3 شهر اصفهان از لحاظ کمی و کیفی و ارزیابی آسیبپذیری آنها در برابر زلزله.
- برسی مشکلات، محدودیتها، موانع و امکانات برای توسعه بخش مسکن در منطقه 3 شهر اصفهان.
.4-1 پیشینه تحقیق
تفحص در میان تحقیقات انجام شده نشان می دهد که تحقیقی در مورد وضعیت کمی و کیفی مسکن منطقه 3 شهر اصفهان تا به حال انجام نشده است.با این وجود از جمله تحقیقات انجام شده در مورد مسکن میتوان به موارد زیر اشاره کرد؛
-1 عطا االله زرافشان - : - 1383 در مقاله ای تحت عنوان بررسی و تغیرات کمی و کیفی مسکن در شهر مراغه و پیش بینی مسکن مورد نیاز تا سال 1402 به برسی وضعیت مسکن طی سالهای 1355 تا 1375 پرداخته است.
-2 رحیم لاهوتی - : - 1381 نیز در پایان نامه دوره کارشناسی ارشد خود به برنامه ریزی مسکن در شهرهای با توسعه فزاینده، مطالعه موردی شهر اردبیل پرداخته و وضعیت مسکن این شهر را در وضعیت قبل و بعد از مرکزیت استان شهر اردبیل مورد بررسی و تحلیل قرار داده است.
- 3 مهدی دهقان - : - 1381 در پایان نامه دوره کارشناسی ارشد خود به برسی شاخصهای کمی و کیفی مسکن در شهر یزد و برنامه ریزی آتی آن پرداخته است و نتیجه گرفته است که میتوان اراضی خالی موجود در شهر را جهت برآورده ساختن مسکن مورد نیاز جهت آینده مورد توجه قرار داد.
-4 علی اینانلو - : - 1380 در پایان نامه دوره کارشناسی ارشد خود به برنامه ریزی مسکن و تحلیل عرضه و تقاضای مسکن در شمال شهر قزوین پرداخته است، و به رابطه مثبت و معناداری بین عدم تعادل در عرضه و تقاضای مسکن و محدوده مورد مطالعه و کاربریهای درمانی- بهداشتی و آموزشی رسیده است.
-5 محمد کریم رئیسی - : - 1379 در پایان نامه دوره کارشناسی ارشد خود به تحلیل تنگناها و مشکلات مسکن شهری در استان سیستان و بلوچستان پرداخته و برنامه ریزیهای لازم را برای بررسی وضعیت فعلی و آتی جمعیت و نیازهای مسکن آن ارائه کرده است.
