بخشی از مقاله
چکیده
امروزه افزایش تصاعدی میزان وقوع جرم به موازات افزایش جمعیت، در اکثر کشورهای جهان قابل مشاهده است. مبارزه با جرم و کجرویهای اجتماعی منوط به شناخت عوامل جرمزا است. بنابراین با از بین بردن این عوامل یا کاهش اثرات آن میتوان از بروز جرایم پیشگیری نموده و یا حداقل از میزان آن در جامعه کاست. آمارهای موجود در کشورهای جهان نشان میدهد پیشگیری از جرم از طریق افزایش نیروهای پلیس، تدابیر شدید امنیتی، صدور احکام و مجازاتهای شدیدتر و احداث زندانهای بیشتر راه به جایی نمیبرد یکی از انواع راهبردهای پیشگیرانه از جرم "پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی Crime Prevention - CPTED - Through Environmental Design است که نخستین بار توسط جرمشناس آمریکایی سی. ری. جفری در کتابی با همین نام ارائه شد. نظریه CPTED بر این ادعا استوار است که میتوان با طراحی درست و کاربردی مناسب از فضا، علاوه برتاثیر مثبت بر کیفیت زندگی، از وقوع جرم هم پیشگیری کرد.
این نظریه، با توجه به شش عنصری که میتوان برای آن برشمرد، به دنبال این است که با بالا بردن احساس تعلق به مکان، تفکیک میان فضاهای عمومی و خصوصی، افزایش رویتپذیری و نظارت، سخت کردن آماج جرم و محدود کردن دسترسی، فرصتهای مجرمانه را کاهش دهد. موضوع مورد بررسی در این پژوهش تحلیل و رتبهبندی عوامل محیطی موثر بر وقوع جرم در شهر گرگان با استفاده از روش AHP و نرمافزار EXPERT CHOICE میباشد. با استفاده از دادههای پرسشنامههائی که در بین کارشناسان آگاه در زمینه جرمشناسی در سطح گرگان توزیع شد، نتایج خروجی نرمافزار نشان دادند که عامل قلمروگرائی مهمترین عامل در وقوع جرم در سطح شهر گرگان میباشد.
-1 مقدمه
امنیت موهبتی است که در سایه آن زندگی جریان مییابد و با فقدان آن نبض هستی به کندی میگراید و در نبودش حیات میمیرد - نویدنیا، . - 31 :1388 در دو دهه اخیر مسئله ایمنی شهری و ضرورت کاهش ناهنجاریهای شهری، دغدغه مهم مدیران و برنامهریزان بوده است زیرا امنیت زمینهساز و بستر توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیستمحیطی است و خود نیز از این عناصر تاثیر میپذیرد - رهنمائی و پورموسی، . - 20 :1385 یکی از پیچیدهترین مسائل در شهرهای جهان، نرخ بالای جرم و افزایش ناهنجاریهای اجتماعی در آنهاست. بروز انواع جرم و ناهنجاری باعث ایجاد حس ناامنی و تحمیل مشکلات مالی بر دوش جامعه، دولت و تشکیلات قضائی کشور میشود. امروزه افزایش تصاعدی میزان وقوع جرم به موازات افزایش جمعیت، در اکثر کشورهای جهان قابل مشاهده است.
مبارزه با جرم و کجرویهای اجتماعی منوط به شناخت عوامل جرمزا است. بنابراین با از بین بردن این عوامل یا کاهش اثرات آن میتوان از بروز جرایم پیشگیری نموده و یا حداقل از میزان آن در جامعه کاست. آمارهای موجود در کشورهای جهان نشان میدهد پیشگیری از جرم از طریق افزایش نیروهای پلیس، تدابیر شدید امنیتی، صدور احکام و مجازاتهای شدیدتر و احداث زندانهای بیشتر راه به جایی نمیبرد. یکی از مشکلات کشورهای جهان این است که در بیشتر موارد به روش انتزاعی و مجرد به مقابله با » نفس جرم« پرداخته و این پدیده نامطلوب را جدای از بزهکار و شرایط مکانی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی حاکم در حال ارتکاب توسط وی در نظر میگیرد. این در حالی است که نخستین گام مبارزه با تبهکاری از بین بردن عوامل جرمزا و کاهش اثرات آن میباشد.
صاحبنظران تحلیلگر در زمینه بزهکاری بر این عقیدهاند که، بین بزهکاری و شرایط محیطی رابطه متقابلی وجود دارد. به گونهای که؛ از یک سو محیط میتواند زمینهساز و تسهیلکننده و یا بازدارنده جرم باشد. از سوی دیگر محیط تاثیر عمدهای بر تعاملات فردی و اجتماعی یک انسان دارد و میتواند در بروز کنشهای اجتماعی هنجار یا ناهنجار او تاثیرگذار باشد. این موضوعی است که سبب اهمیتیابی فزاینده تحلیل رابطه مکان و بزهکاری و توسعه نگرشهای مرتبط با پیشگیری محیطی بزهکاری شده است. پایه و اساس این دیدگاه بر این اندیشه استوار است که با طراحی صحیح و استفاده مناسب از فضاهای کالبدی ساخت دست بشر میتوان ضمن کاهش فرصتهای بزهکاری و میزان جرائم، سطح امنیت را افزایش داد و کیفیت زندگی را در جامعه بهبود بخشید.
از همه مهمتر این که با ارتقا نوع طراحی ساخت و سازهای شهری میتوان نظارتهای مردمی را در سطح شهرها بهتر نمود و با افزایش حس تعلق اجتماعی به فضاها و کاربریهای عمومی شهر از بروز بزهکاری پیشگیری نمود - جیسون، و ویلسون،. - 9-10 :1390 اهمیت سیاستها، برنامهها و تدابیر پیشگیری از جرائم با توجه به ناکارآمدی نظام عدالت کیفری در مبارزه با جرائم غیرقابل انکار است. پیشگیری از لحاظ لغوی به معنای "پیشدستی کردن، پیشی گرفتن و به جلوی چیزی رفتن" و نیز به معنای "آگاه کردن، خبر چیزی را دادن و هشدار دادن" است.
در جرمشناسی پیشگیرانه معنای نخست مد نظر میباشد؛ یعنی با به کارگیری فنون مختلف به منظور جلوگیری از بزهکاری به استقبال جرم رفته و از آن پیشی گرفت - نجفیابرندآبادی، . - 54 :1382 آمارهای موجود در کشورهای جهان نشان میدهد پیشگیری از جرم از طریق افزایش نیروهای پلیس، تدابیر شدید امنیتی، صدور احکام و مجازاتهای شدیدتر و احداث زندانهای بیشتر راه به جایی نمیبرد. یکی از انواع راهبردهای پیشگیرانهی مکانیکی از جرم "پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی 1 CPTED است که نخستین بار توسط جرمشناس آمریکایی سی. ری. جفری در کتابی با همین نام ارائه شد.
-2 چارچوب نظری پژوهش
چارچوب نظری پژوهش، که در آن به بیان و تعریف شاخص ها پرداخته شده است، نظریه CPTED می باشد.
-2-1 تعریف نظریه CPTED
نظریه CPTED بر این استوار است که میتوان با طراحی مناسب محل سکونت و کار افراد، از جرایم ارتکابی در محیط ساخته شده پیشگیری کرد. این فرآیند، "پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیط" نامیده میشود. این پیشگیری، شاخهای از رهیافتهای مکانیکی در پیشگیری از جرم است که بر این باور است که مجرم ارتکاب جرم را انتخاب میکند، جرم معلول فرصت است، مجرم فردی عقلانی است و جرم انتخابی عقلانی است و تاثیر گذاشتن بر عوامل وضعی راحتتر از تغییر و مبارزه با ضعفهای بشری و اصلاح شخصیت افراد است، در نتیجه راه حل مناسب برای پیشگیری از وقوع جرم را کم کردن فرصتهای مجرمانه میداند - نجفیابرندآبادی، . - 384 : 1382
نظریه CPTED را میتوان این گونه تعریف کرد: "طراحی مناسب و کاربری موثر از محیط و ساختمان که منجر به کاهش جرم و ترس ناشی از جرم می شود". به عبارت دیگر طراحی مناسب و استفادهی درست از محیط میتواند علاوه بر پیشگیری از وقوع جرم، کیفیت زندگی را بهبود بخشیده و ترس از جرم را کاهش دهد . - Crow, 2000: 46 - در واقع، نظریه CPTED بر این اندیشه مبتنی است که رفتار انسانی در محیط شهری تحت تاثیر طراحی محیطی قرار دارد. از آثار مثبت نظریه CPTED میتوان به بهبود کیفیت زندگی، تقویت حس تعلق به محیط در ساکنان، کاهش میزان جرایم و حتی افزایش قیمت خانه و زمین برشمرد.
این نظریه به مانند سایر رهیافتهای مکانیکی پیشگیری از جرم، تحلیل خاصی از ارتکاب جرم دارد. سابقهی این تحلیلها را میتوان در فلسفهی اصالت فایده و افکار کسانی چون بنتام و قبل از او هابز پیگیری کرد. این نظریه نوعی بازگشت به دیدگاههای کلاسیک است. بنتام اصل حسابگری جزایی را مطرح کرد و به کیفر نقشی حسابگرانه و اقتصادی میداد. به عبارت دیگر بنتام اعتقاد داشت که مجرم لذت و رنج حاصل از ارتکاب جرم و کیفر را میسنجد، اگر مجارات شدید باشد، از ارتکاب جرم منصرف خواهد شد - پرادل، . - 61-62 :1381 در این نظریه مجرم فردی محاسبهگر و معقول تلقی میشود که به دنبال این است که کسب رضایت خود را به اوج برساند، در نتیجه مزایا و هزینههای مرتبط با جرم را ارزیابی میکنند، این هزینه میتواند خطر دستگیری یا شدت مجازات باشد، اگر چه تحقیقات نشان میدهد مجرمان در زمان ارتکاب جرم به خطر دستگیری بیشتر از شدت مجازات
