بخشی از مقاله
چکیده :
اصولا استقرار و پیدایش یک روستا بیش از هر چیز تابع شرایط محیطی و موقعیت جغرافیایی است، زیرا عوارض و پدیده های طبیعی در مکان گزینی، پراکندگی، حوزه نفوذ، توسعه فیزیکی،مورفولوژی روستائی و امثال آن اثر قاطعی دارند و گاه به عنوان یک عامل مثبت و زمانی به صورت یک عامل منفی و بازدارنده عمل می کنند . هنگام بررسی عوامل تاثیر گذار در بوجود آمدن روستاها باید به دینامیسم محیط طبیعی مثل آب و هوا ، دما ، شیب و ناهمواری ، منابع آبهای جاری و زیرزمین ، سیل ، ز لزله ، باد ، گسل و ... توجه کافی مبذول داشت و علاوه بر مطالعات ژئومورفولوژی، سایر مطالعات جغرافیایی نیز در مکان گزینی روستاها و برنامه ریزی روستائی اهمیت فوق العاده ای دارند و بی توجهی به آن ها خسارات جبران ناپذیری را در آینده به وجود خواهد آورد.
در این تحقیق سعی بر این خواهد بود که پدیده ها و فرآیندهای ژئومورفیکی مخصوصا منابع هیدرولوژیکی منبع آبهای جاری و فصلی در حوضه آبریز آباده و اقلید ، که بر مکان گزینی روستاها مؤثرند ، به طور مختصر تحلیل و پیامدهای عدم توجه به آن ها به برنامه ریزان روستائی یادآوری شود.
مقدمه :
محل استقرار سکونتگاهها و سایر تأ سیساتی که انسان ایجاد می کند، کاملاً تحت تأثیر عوامل محیطی به ویژه ژئومورفولوژی و زمین شناسی است.
استقرار روستاها و مناطق مسکونی برروی زمین، چشم اندازهای جدیدی را به وجود می آورد. این چشم اندازها ازجهات مختلفی قابل بررسی اند؛ روستاها و مزارع اطراف آنها زمین های وسیع و گسترده ای را به خود اختصاص می دهند. این زمین ها از ترکیب واحد های مختلف توپوگرافی و مورفولوژیک تشکیل می یابند.هر اندازه که روستاها توسعه یابند و گسترش پیدا کنند، برخورد آنها با واحد های گوناگون توپوگرافی و ژئومورفولوژی و موضوعات مربوط به آنها زیادتر می شود.واحد های ژئومورفولوژی همیشه با پویایی و دینامیسم محیط طبیعی در ارتباط است، هر گونه اقدام در راستای توسعه و عمران روستاها به نحوی با پویایی و دینامیسم مذکور ، و در نتیجه باپدیده های مورفولوژیک تلاقی می کند.
یکی از فرایندهای بسیار مهم در استقرار روستاها موقعیت آن روستا نسبت به آبراهه های سطحی و زیر زمینی بوده که با شناسائی این آبراهه ها و تعیین رتبه های ویژه در این خصوص می توان به توسعه یافتگی روستاها پی برد که در این تحقیق بر آن شدیم تا با شناسائی آبراهه های موجود در حوضه آبریز آباده و اقلید و تعیین رتبه های خاص به این آبراهه ها و همچنین شناسائی روستاهای منطقه و چگونگی توسعه آنها ، ارتباط آبراهه ها و روستاها را با هم سنجیده و تاثیر آنها را در توسعه یافتگی روستا ها ارزیابی نماییم.
روش شناسی تحقیق :
طرح شناسائی حوزه آبریز آباده - اقلید و رتبه بندی آین ابراهه ها از مسائل اصلی مورد بحث بوده و در مرحله اول توانسته ایم با شمارش تعداد کل آبراهه ها و تعیین رتبه های مربوطه و تشکیل جداول ماتریس در این خصوص میزان دبی آبراهه ها را مشخص و در مرحله دوم این فرایند را نسبت به روستاهای مستقر در حوضه آبریز انجام داده و آنها را نیز شناسائی و نسبت به استقرارشان در کنار آبراهه های موجود و رتبه های آن آبراهه ها ، رتبه بندی کرده و در مرحله سوم ارتباط بین رتبه آبراهه ها و توسعه یافتگی روستاها را مورد بحث قرار داده ایم و به این نتیجه رسیده ایم که هرچه روستاها توسعه یافته تر بوده به همان میزان نزدیکی آنها به آبراهه هایی با رتبه های بالاتر ملموس تر بوده و به عبارت دیگر هرچه رتبه آبراهه ها بالاتر بوده ، روستاهای اطراف آن آبراهه ها از توسعه یافتگی بیشتری برخوردار هستند.
در گردآوری اطلاعات مربوط به این تحقیق از نرم افزارهایی مثل Global Mapper و Arc Map بهره براداری شده و بر اساس جداول تنظیم شده و مطالعات عملیاتی در منطقه ، اطلاعات موجود را در محیط نرم افزارهای مرتبط مثل surfer و grapher مورد تحلیل قرار داده و باستناد اطلاعات موجود و نمودارهای ترسیمی ، می توان مقوله رده آبراهها ای و تعادل موجود بین آبراهه های حوضه آبریز آباده را مورد تحلیل و بررسی قرار داد.
سوالات اصلی مقاله :
-1 آیا می توان آبراهه های حوضه آبریز آباده-اقلید را شناسائی و آنها را رتبه بندی کرد ؟
-2 آیا می توان روستاهای مستقر در حوضه آبریز آباده-اقلید را نسبت به مجاورت با آبراهه ها ، رتبه بندی کرد ؟
-3 آیا ارتباطی بین آبراهه های با رتبه بالا با توسعه یافته شدن روستاهای مجاور، وجود دارد؟
-4 چگونه می توان به توسعه اجتماعی واقتصادی وکالبدی روستاهای حوضه آبریز آباده-اقلید دسترسی پیدا کرد؟
فرضیات مقاله :
پس از بررسی های اولیه و شناسایی آبراهه های موجود و روستاهای مستقر در حوضه آبریز آبده - اقلید و همچنین رتبه بندی آبراهه ها و روستاهای مستقر در آن حوضه ، می توان به یک فرضیه اصلی دسترسی پیدا کرد که عبارت است از اینکه :
هرچه رتبه آبراهه های موجود در حوضه آبریز آباده-اقلید بالاتر باشد به همان میزان روستاهای مستقر در مجاورت آن آبراهه ها از توسعه یافتگی بیشتری برخوردارند.
بر این اساس می توان فرضیاتی را دنبال کرد که می تواند راهکارهای مناسبی جهت توسعه یافتگی روستاهای مورد مطالعه ارائه نماید که این فرضیات عبارت اند از :
-1 بهره برداری غیر کارشناسی شده از ابراهه های موجود در حوضه آبریز آباده - اقلید ، باعث عدم توسعه یافتگی روستاهای منطقه شده است.
-2 استفاده غیر کارشناسی از منابع آب موجود منطقه باعث هدر رفتن مقدار قابل توجهی از دبی آبراهه ها شده و به نسبت رتبه های آنها را پایین آورده و بر توسعه یافتگی روستاها تاثیر گذاشته است.
-3 با سرمایه گذاری در بخش هیدرولوژی و منابع آبهای سطحی و زیر زمینی منطقه ، می توان در توسعه یافتگی روستاها و آبادیهای مستقر در حوضه ابریز آباده-اقلید ، قدمهای موثری برداشت.
معرفی منطقه مورد مطالعه :
حوضه آبریز آباده با زیر حوضه های اقلید و صادق آباد ، از حوضه اصلی سیرجان و اصفهان بوده که تحت تاثیر حوضا آبریز گاوخونی بوده و شیب آن به سمت حوضه ابرکوه بوده و در مختصات 30 درجه و 76 دقیقه تا 31 درجه و 52 دقیقه عرض شمالی و مختصات 52 درجه و 15 دقیقه تا 53 درجه و 1 دقیقه طول شرقی قرار گرفته که از شمال غربی از شمال دره ایزدخواست شروع و در قسمت غرب به نواحی ساریتن و کولار مشرف شده و در قسمت شرق مشرف به دشت شورجستان بوده که در امتداد شهر آباده به دهنه گاشار ابرکوه می رسد. از قسمت جنوب نیز قسمتی از شهرستان اقلید را احاطه نموده که تا مرز کوهستانهای مرتفع و قله بُل می رسد
