بخشی از مقاله
چکیده
روستاها در فرآیند توسعه کشورها ، نقش بسزائی دارند و کاهش ریسک زندگی کردن برای ساکنان روستائی می تواند علاوه بر کاهش مهاجرت به شهرها ، امید به زندگی روستائی را برای نسل های آینده یا فرزندان آنها شکوفاتر نماید. در سالهای اخیر می بینیم که یکی از مهمترین عوامل برای کاهش جمعیت و تعداد روستا ها ،عدم امنیت جانی در زمان وقوع زلزله در روستا ها می باشد چون روستاها در ایران که کشور زلزله خیز می باشد ، بیشتر با سازه خشتی و ترد وغیر مقاوم در برابر زلزله پایه ریزی گردیده اند.
از طرفی مطالعات زیادی در راستای ساخت ایمن تر سازه های روستائی توسط محققان صورت پذیرفته است ولی برای از نو ساختن روستاها ، میلیاردها تومان هزینه نیاز می باشد که این امر برای کشورهای پیشرفته هم امکانپذیر نمی باشد حال در این مقاله ، هدف ایجاد فقط یک اتاق ایمن در هر خانه در هر روستا می باشد تادر زمان وقوع زلزله ، افراد روستائی امنیت جانی بیشتری داشته باشند این فرآیند برای گذشت از زمان فعلی پیشنهاد می گردد تا در ساختمان سازی های جدید با رعایت اصول مقاوم سازی بصورت تدریجی و یا با کاهش هزینه های ساخت روستائی با الزامات دولتی برای ایجاد حداقل یک اتاق ایمن در هر خانه روستائی ، مشکل مرتفع گردد که در این راستا روش های ایمن سازی ، سازه های موجود روستائی برای ایجاد اتاق ایمن مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد .
-1مقدمه
ایران در روی نوار زلزله الپاید قرار دارد که در امتداد شرق-غرب از کوههای هیمالیا تا دریای مدیترانه امتداد دارد. بر اساس اطلاعات زمین شناسی و زلزله شناسی موجود و نتایج مقدماتی، دو مدل مختلف برای تکنوتیک صفحه ای ایران توسط مک کنزی و نوروزی پیشنهاد شده است.[7]
-1-1بررسی کلی امواج زلزله
چهار نوع اصلی از امواج ارتجاعی وجود دارند که در زمین لرزه ها احساس میشوند و خسارت ایجاد میکنند . دو نوع از این امواج در داخل حجم و جسم صخره ها منتشر میشوند و به آنها اصطلاحا امواج حجمی میگویند . از دو نوع امواج حجمی آنکه سرعت بیشتری دارد به نام موج اولیه نامیده میشود . حرکت این موج مشابه امواج صوتی است بدین معنا که مانند امواج صوتی همچنان که پخش میشود به طور متناوب باعث فشردن و کشیدن صخره ها میگردد .اگر فرکانس این امواج در حدود شنوایی گوش باشد - بزرگتر از 15 سیکل در ثانیه - ممکن است به وسیله حیوانات و انسان قابل شنیدن باشد.موج دیگری که در درون حجم صخره ها منتشر میشود و سرعت آن از موج اولیه کمتر است به نام موج برشی ، موج ثانوی معروف است.
موج ثانوی همچنان که در صخره ها انتشار مییابد در آنها در امتداد عمود بر جهت انتشار برش ایجاد میکند که باعث میگردد ذرات صخره به طرف بالا و پایین مرتعش شود. در اکثر زلزله ها ابتدا امواج اولیه احساس میشوند. اثر آنها مشابه یک غرش صوتی است که باعث تکان دادن و به صدا در آمدن پنجره ها میگردد . امواج ثانوی چند ثانیه بعد میرسند که حرکت بالا و پایین و پهلو به پهلو ایجاد میکنند زیرا این امواج باعث تکان دادن سطح زمین هم در جهت افق و هم در جهت قائم میگردند. این حرکت امواج است که در آسیب رساندن ساختمانها موثر است.
دو نوع دیگر از امواج به نام امواج سطحی معروفند زیرا حرکت آنها محدود به مجاورت سطح زمین میباشد. حرکت این امواج را میتوان به دو دسته موج لاو و موج ری لی نشان داد. حرکت موج لاو اساسا مانند امواج ثانوی ولی بدون تغییر مکان قائم میباشد . این موج زمین را از پهلو به پهلو در یک صفحه افقی موازی سطح زمین ولی در جهت عمود بر امتداد انتشار موج به ارتعاش در می آورد . امواج ری لی مانند امواج اقیانوس ها باعث حرکت دادن قطعات صخره ها هم در جهت قائم و هم در جهت افقی در یک صفحه قائم در امتداد انتشار امواج میگردد . امواج سطحی به طور کلی کند تر از امواج حجمی و امواج لاو به طور کلی سریع تر از امواج ری لی حرکت میکنند .[7]
-1-2آثار زلزله در روستاها
درصد بالایی از ساختمانهای مسکونی در روستاهای ایران را ساختمانهای خشتی تشکیل میدهند . این ساختمانهای کم ارتفاع به علت داشتن سیستم سازه ای سنتی قادر به انتقال بارهای جانبی، به خصوص بارهای ایجاد شده به وسیله زلزله های حو زه نزدیک که موج قائم در این زلزله ها غالب میباشند ، نیستند. نمونه بارز آن ساختمانهای خشتی موجود در شهرستان بم بود که در زلزله دلخراش سال 2003 به طور کامل ویران شدند.
مشکل این است که روستا ها به سرعت بزرگ میشوند در حالی که کیفیت ساخت به صورت آسیب پذیر باقی مانده است .با وجود آن که ممکن است ساختمانها از خشتی به آپارتمانهای بلوکی چند طبقه تبدیل شده باشندولی میزان مرگ و میر زیاد به طور هولناکی باقی مانده است . به عنوان مثال میتوان به روستای سفید آبه که یک شهر روستایی بزرگ از طبس میباشد 11000 - کشته در - 1978 و 2000 - کشته در روستاهای دیگر در میان کویر - و یا شهر کوچک بم 40000 - کشته در - 2003 یا رودبار - 40000 کشته در سال - 1990 اشاره کرد.[ 9 ]
-2فواید ساخت اتاق ایمن در برابر زلزله در روستاها
هدف از ارائه مدل ساخت یک اتاق ایمن در برابر زلزله در روستاهای ایران به شرح ذیل میباشد:
-1 ایجاد مکانی امن در هر خانه روستایی برای استراحت شبانگاهی جهت کاهش میزان مرگ و میر روستایی در زمان زلزله های شب هنگام باهدف ارزش نهادن به جان روستا نشینان
-2 کاهش چشمگیر بودجه مورد نیاز دولتی برای ایجاد مکان امن در کل سیستم زندگی روستا نشینان یا مقاوم سازی روستائی با بودجه کمتر با توجه به تعداد زیادروستاها در سطح کشور
-3 با توجه به بررسی زلزله های پرتلفات در ایران که اغلب درشبانگاه رخ داده است این طرح میتواند عامل موثری تلقی گردد که در مناطق زلزله خیز اتاق ایمن فقط محل امنی برای استراحت روستا نشینان در شبانگاه باشد.
-4 افزایش امنیت ذهنی برای سکونت در روستا ها و جلوگیری از مهاجرت روستا نشینان به شهرها
-5 کاهش میزان رشد مرگ و میردر نیروی کار روستایی که سبب رونق چرخ اقتصادی جامعه میگردند
-6 جلوگیری از کاهش پهنه بندی روستا ها در سطح کشور
-7 هر چقدر که در تصویر افقی طول ساختمان درازتر باشد شانس بیشتری وجود دارد که دو انتهایش در آن واحد تحت حرکت مختلف زلزله قرار گیرد و این حالت ممکن است نتایج فاجعه انگیز ایجاد کند در این مواقع درزها ساختمانها را به قسمت های کوچکتر تبدیل میکند . این درزهای ضد زلزله باید واحدهای مجاور را در تمام ارتفاع آنها از یکدیگر جدا کند . روی پی درزی در نظر گرفته نمیشود مگر در حالاتی که درز ضد زلزله منطبق بر درز نشست گردد.
